XIV Congress IADA (International Association of Book and Paper Conservators) – Warszawa 23-27 września 2019

Kongresy IADA (International Association of Book and Paper Conservators) odbywają się regularnie co 4 lata, za każdym razem w innym państwie. W 2019 r. międzynarodowy kongres konserwatorów papieru i książek odbywał się w Warszawie, miejscu szczególnym, które podniosło się z gruzów jak feniks z popiołów i gdzie na każdym kroku widać prace i starania konserwatorów o zachowanie pozostałości dziedzictwa narodowego dla przyszłych pokoleń.

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przez cztery dni gościło ponad 400 uczestników kongresu, przybyłych z 39 krajów. W programie znalazło się 60 prezentacji oraz sesje posterowe na tematy związane z konserwacją papieru i książki, teorią konserwacji czy opieką konserwatorską nad kolekcjami. Ponadto można było zapoznać się z najnowszą analizą i badaniami z zakresu konserwacji, zarządzaniem w razie ryzyka, studiami artystycznymi i metodami technologicznymi, również podnoszono tu aspekt walorów estetycznych zbiorów oraz rozwój praktycznych umiejętności konserwatorskich.

Kongresowi towarzyszyła ekspozycja produktów i materiałów konserwatorskich oraz metod badawczych. Można było na miejscu dokonać zakupu potrzebnych materiałów. Polskę reprezentowała liczna grupa prelegentów z różnych krajowych ośrodków. Na 62 wystąpienia 11 przypadło w udziale Polakom. Spośród siedmiu sesji posterowych – dwie przygotowali Polacy.

Wykłady były bardzo ciekawe, wielokrotnie można było usłyszeć o konserwacji takich obiektów, z którymi na co dzień nie mamy kontaktu, a co poszerza naszą wiedzę i pokazuje bogate spektrum działalności konserwatora. Między innymi mogliśmy dowiedzieć się o historii konserwacji starożytnych pergaminowych zwojów, o problemie rozwijania zwojów z Herkulanum i jak sobie z tym satysfakcjonująco poradzono w XIX w. w Staatliche Graphische Sammlung w Monachium. Mieliśmy okazję spotkać się z przeglądem konserwowanych obiektów od wielkoformatowych takich jak tapety, czy „Łuk triumfalny”Albrechta Dürera z British Museum w Londynie, po te najmniejsze jak znaczki pocztowe. Badania nad dawnymi konserwacjami znaczków przytoczyła prelegentka z Niemiec w referacie pt.: „Jak zostać fałszerzem znaczków”. Ponadto przedstawiono efekty konserwacji malarstwa wykonanego na papierach ryżowych (pith painting) z przytoczeniem techniki pozyskiwania tych papierów. Prace te prowadził zespół Biblioteki Uniwersyteckiej z Lejdy. Są to obiekty rzadko występujące w zbiorach europejskich i wymagające specjalnego potraktowania.

Podczas czterech dni wykładów poruszano często tematy i problemy niewdzięczne i niejednokrotnie trudne dla konserwatora, jak usuwanie taśm klejących, przezroczyste, transparentne podłoża, na których wykonywano plany architektoniczne, papiery przekładkowe w albumach, metody uzupełniania pergaminów, metody zabezpieczania rękopisów i powstrzymywania w nich korozji atramentów. Wiele uwagi poświęcono nowym badaniom i zastosowaniu nowych materiałów takich jak papiery czy bibułki z nanocelulozy oraz syntetyczne transparentne kleje.

Kilka referatów dotyczyło opracowania nowych narzędzi usprawniających opisy i dokumentacje konserwatorskie. W UniwersalmuseumJoanneum w Graz stworzono własną aplikację na tablety. Jest ona pomocna w opisie stanu zachowania obiektów: książek, dokumentów, grafik i fotografii. Jest to również narzędzie ułatwiające sporządzenie raportu stanu zachowania w wypadku wypożyczeń obiektów na wystawy. Dzięki niej można łatwiej udokumentować zniszczenia, dołączając zdjęcia.

W Het NieuweInstituut w Rotterdamie posiadającym jedną z największych kolekcji planów i rysunków architektonicznych na świecie opracowano w 2018 r. w ramach dodatkowych funduszy, uniwersalną procedurę do oszacowania archiwaliów (tzw. Universal Procedure Archive Assessment – UPAA). Procedura ta pomaga opracować stan zachowania kolekcji a także zaproponować odpowiedni sposób przechowywania, digitalizację oraz oszacować koszty ewentualnych konserwacji. Do kompleksowego opisu zbiorów oprócz procedury UPAA dołączono atlas zniszczeń obiektów. Procedurę tę wykorzystano też w Stadsarchief w Amsterdamie do opisu zbiorów, które miały być poddane digitalizacji. Jest to pomocne narzędzie w momencie podejmowania decyzji, bowiem wspiera je danymi statystycznymi.

Pojawiło się na rynku nowe urządzenie, tzw. tarcza ssąca połączona z podciśnieniem, którą wykorzystywali konserwatorzy ze Stuttgartu (StateAcademy of Art and Design) do usuwania taśm klejących. Są one zawsze wyzwaniem dla konserwatora, ponieważ podczas procesów utleniania substancja klejąca przedostaje się do papieru czyniąc je w tym miejscu transparentne. Dzięki temu urządzeniu można było skutecznie usunąć taśmy oraz zminimalizować przebarwienia papieru.

Ciekawym projektem był projekt z Rijksmuseum w Amsterdamie pt. „Ręcznie wykonane papiery niebieskie”. Były one często spotykane w kolekcjach grafik. Konserwacja ich utrudniona jest ze względu na ich kolory i trudność w uzupełnianiu brakujących fragmentów.W ramach projektu prześledzono cały proces produkcji tych papierów z wykorzystaniem różnych pigmentów takich jak smalta czy indygo. Wiele pigmentów było pochodzenia roślinnego. Używano w tym celu indygowca balwierskiego, urzetu barwierskiego, kampeszynu. W ramach projektu powstał „Próbnik niebieskich kolorów”, który ułatwi porównania różnych odcieni papieru w różnych kolekcjach.

Na uwagę zasługuje inicjatywa stworzenia „Pharmacy of Colour” w Wellcome Library w Londynie. Projekt ten został nagrodzony w 2017 r. W ramach tego interdyscyplinarnego przedsięwzięcia powstała wystawa, która pokazuje jak przez stulecia substancje naturalnego pochodzenia, które były używane jako pigmenty do tworzenia najpiękniejszych kolekcji, również stosowano w kosmetykach i lekach, często powodując poważne choroby (np. rtęć używano dawniej do leczenia chorób wenerycznych). Wystawa ta na przykładzie zgromadzonych obiektów takich jak: iluminowane rękopisy, manuskrypty z recepturami, różne zioła i zmielone minerały odtwarza historyczną aptekę i pokazuje bliskie związki lekarza z artystą.

Zdjęcia o słabszej jakości uchwycone w trakcie prezentacji telefonem komórkowym fot. Elżbieta Duziak

Tradycją już jest, że ostatniego dnia Kongresów IADA można zwiedzać różne pracownie konserwatorskie, zapoznawać się z ich wyposażeniem oraz z prowadzonymi na bieżąco pracami konserwatorskimi. W Warszawie umożliwiono uczestnikom kongresu zwiedzanie pracowni konserwacji papieru na ASP na Wydziale Konserwacji Papieru, w Archiwum Filmowym, w Muzeum POLIN, w Muzeum Narodowym, w Muzeum Powstania Warszawskiego oraz w prywatnej Introligatorni  Rozmus. Oprócz tego zorganizowano wycieczkę pt. „Warszawa, której nie znasz”, podczas której zwiedzano Muzeum Nurkowania, Muzeum Domków dla Lalek, Fotoplastykon i na koniec Muzeum Polskiej Wódki.

Poza tym ostatniego dnia odbywały się liczne warsztaty w:prywatnej Introligatorni Rozmus, na ASP na Wydziale Konserwacji Papieru, w Archiwum Akt Dawnych, w INTERdyscyplinarnymLAboratorium Badań ARcheometrycznym na UW, w Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa oraz w Bibliotece Narodowej.

Kongresy IADA są bardzo ważnym miejscem spotkań i wymiany doświadczeń konserwatorów z całego świata i warto w nich brać udział. Organizatorzy cenili sobie bardzo zaangażowanie i ogromny wkład polskich konserwatorów w przygotowanie na najwyższym poziomie tego międzynarodowego spotkania.

 

Elżbieta Duziak, Dział Konserwacji i Zabezpieczania Zbiorów

Relacja z XIII Kongresu IADA na buwLOGU dostępna jest tu (link).

Program XIV Kongresu IADA 2019 wraz z abstraktami wystąpień można znaleźć tu (link).

Galeria zdjęć IADA 2019 organizatorzy udostępnili z podziałem na dni tu (link).