Oświaty kaganiec

Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
Juliusz Słowacki, Testament mój

Ledwo zaczął się rok szkolny, już zbliża się Dzień Edukacji Narodowej. W Gabinecie Dokumentów Życia Społecznego mamy kolekcję laurek, w tym dla nauczycieli, a wśród nich (wprawdzie imieninową) dla Antoniego Filipowskiego, nauczyciela fizyki w Cesarskim i Królewskim Gimnazjum imienia Franciszka Józefa we Lwowie.

Antoni Filipowski został zatrudniony na stanowisku profesora w C.  K. Gimnazjum we Lwowie w 1875 roku [1]. Uczył matematyki i fizyki w klasach 4-8 przynajmniej do roku 1895 [2]. W Sprawozdaniu Gimnazjum za rok szkolny 1891 zamieszczono jego autorstwa artykuł O linii Cassiniego [3]. Wydaje się, że był lubianym nauczycielem. Pod laurką 40 wdzięcznych uczniów starannie wykaligrafowało swoje nazwiska. W kolekcji zakupionych przez GDŻS w 2009 roku 53 laurek ‒ 4 (z różnych lat) są dedykowane właśnie jemu: 3 podpisane przez uczniów, 1 od pozostałych nauczycieli. O tym, że laurka dla nauczyciela nie była uznanym zwyczajem świadczą pojawiające się w Sprawozdaniu za 1888 rok Przepisy karności dla uczniów C. K. Gimnazyum Franciszka Józefa we Lwowie z paragrafem 22:

Uczniom nie wolno urządzać żadnych uroczystości lub owacyj swym przełożonym. Grono nauczycieli zastrzega sobie wyraźnie, aby żadnemu z nich czy to na imieniny, czy to przy innej sposobności nie składano żadnych podarunków i zakazuje w tym celu wszelkich składek pomiędzy uczniami.

Zarówno litery, jak i grafika prezentowanej laurki zostały w całości wykonane ręcznie. Pod pracą podpisał się L. Zuckermann, kaligraf we Lwowie. Warto zwrócić uwagę na wymyślne liternictwo, inne w każdej linijce. Odlewnie czcionek drukarskich prześcigały się w projektowaniu oryginalnych wzorów liter inspirowanych nie tylko pismem odręcznym, ale też wzorami z mozaik, haftów czy znaków wodnych. Uzyskany efekt był jednak zdeterminowany przez tworzywo użyte do produkcji czcionki. Kaligraf miał szersze pole popisu, co, jak widać na tym przykładzie, znakomicie wykorzystał. Nad ukwieconą wstęgą Z powinszowaniem umieścił orła w koronie w tarczy herbowej dodatkowo ukoronowaną po raz drugi. Całość otoczył bluszczem.

Ośmioklasowe Gimnazjum Franciszka Józefa rozpoczęło działalność we wrześniu 1857 jako trzecie we Lwowie, a pierwsze polskojęzyczne [1]. W  pierwszym z pozostałych ‒ językiem nauczania był rosyjski, w drugim ‒ niemiecki. Wcześniej, przez 7 lat, polskie gimnazjum funkcjonowało jako czteroklasowa filia gimnazjum rosyjskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zmieniono nazwę szkoły na III Gimnazjum imienia Króla Stefana Batorego [2].

Matylda Filas, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego

1. Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu Gimnazyum im. Franciszka Józefa I. we Lwowie, 1858-1908. Lwów, 1909. Sygn.: 4g.19.3.278.
2. Sprawozdanie Roczne C. K. Gimnazyum Imienia Franciszka Józefa we Lwowie. Sygn.: 029199. Sprawozdania Gimnazjum są dostępne również w bibliotekach cyfrowych: http://dlibra.kul.pl/ , http://pbc.up.krakow.pl/
3. Więcej o krzywej tu: https://pl.wikipedia.org/wiki/Owal_Cassiniego