Tegoroczna (już 21) edycja konferencji Innovative Library in Digital Era, odbyła się pod hasłem ochrony zasobów cyfrowych. Wśród wystąpień nie brakowało także takich, które poruszały problem humanistyki cyfrowej, polityki Open Access czy kwestie związane z promocją dorobku naukowego w sieci. I właśnie to ostanie zagadnienie wzbudziło nasze największe zainteresowanie.
Mowa tu o prelekcji Next Generation Repositories, a Coalition of Open Access Repositories (COAR) Working Group, w której to David Minor z Uniwersytetu California w San Diego przedstawił raport z pracy The COAR Next Generation Repositories Working Group powstałej w ramach The Confederation of Open Access Repositories (COAR).
COAR to międzynarodowe stowarzyszenie skupiające ponad 100 instytucji na całym świecie z 35 krajów na sześciu kontynentach, 100 członków i partnerów z całego świata reprezentujących biblioteki, uniwersytety, instytucje badawcze, instytucje finansujące, rządy i inne. Rozpoczęty w 2009 r. projekt ma na celu opracowanie metody zwiększenia widoczności i wykorzystania wyników badań naukowych za pośrednictwem globalnej sieci otwartych repozytoriów cyfrowych.
Współczesna komunikacja naukowa odbywa się w znacznej mierze w środowisku sieciowym. Coraz częściej i intensywnej poszukuje się rozwiązań, dzięki którym cyfrowe kolekcje, zwłaszcza te o charakterze naukowym, przestaną być wyłącznie „biernym” zbiorem danych, elektroniczną kopią wersji papierowej, a użytkownicy przestaną być passive, siloed recipients of the final versions of their users’ conventionally published research outputs (zamulonymi odbiorcami końcowych wersji konwencjonalnie opublikowanych wyników badań swoich użytkowników)”[1].
Opracowanie nowych standardów i wytycznych dla repozytoriów tak, aby z ostatniego ogniwa działalności naukowej stały się jej głównym elementem, zajęła się właśnie, działająca w latach 2016-2017, grupa robocza The COAR Next Generation Repositories.
Nowe standardy miałyby przełamać impas sprawiając, że repozytoria, nadal mające formę rozproszonej, globalnie sieciowej infrastruktury, stałyby się narzędziem badawczym i podstawą komunikacji naukowej.
Efektem pracy zespołu jest, opublikowany w listopadzie 2017 r., raport przedstawiający 11 standardów i zasad, które repozytoria powinny zaimplementować. Wśród nich między innymi:
- metadane w formacie „bibtex”, „RIS”, „DC”, ułatwiające ich pobranie,
- pełna informacja o licencjach,
- infrastruktura systemu, umożliwiająca czytelnikom komentowanie, dodawanie adnotacji lub recenzowanie zasobów naukowych (repozytoria jako naukowe portale społecznościowe),
- możliwość eksploracji danych i ich zawartości,
- możliwość agregacji danych bibliometrycznych i altmetrycznych.
Założenia grupy COAR korespondują z obecnymi trendami w środowisku naukowym i akademickim. W Polsce w trend ten wpisują się portale instytucjonalne/bazy wiedzy będące systemem ewidencji i archiwizacji dorobku naukowego, łączące w sobie funkcje repozytorium instytucjonalnego, bibliografii publikacji pracowników danej uczelni oraz systemu informacyjnego o działalności naukowej uczelni.
Systemy te implementowane są w coraz to większej liczbie uniwersytetów. Jedna z takich platform została zaprojektowana i wdrożona na Politechnice Gdańskiej. O walorach systemu opowiedzieli pracujący w niej bibliotekarze PW: Kamila Kokot i Piotr Krajewski.
Istotą projektu Multidyscyplinarny Otwarty System Transferu Wiedzy – MOST Wiedzy Politechniki Gdańskiej[2], współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020, jest platforma integrująca informacje pochodzące z różnych źródeł na temat zasobów, możliwości badawczych i potencjału biznesowego uczelni.
Naukowcy z Politechniki Gdańskiej posiadają własne profile naukowe, które w przejrzysty sposób prezentują ich publikacje, osiągnięcia oraz projekty badawcze, w których biorą udział. Jako że MOST Wiedzy stanowi jednocześnie repozytorium prac naukowych pracowników uczelni, publikacje te są lepiej widoczne w sieci, co zwiększa ich rozpoznawalność. Umieszczenie artykułu w repozytorium zwiększa ponadto potencjalnie cytowalność publikacji, ponieważ staje się ona automatycznie widoczna w wyszukiwarkach naukowych, np. Google Scholar.
Aby deponowanie prac w systemie odbywało się zgodnie z prawem, Biblioteka Politechniki Gdańskiej, będąca jednostką odpowiedzialną za projekt, dba o to, by wprowadzanie danych dobywało się na licencji Creative Commons, co stanowi realizację modelu zielonej drogi Open Access.
Polityka otwartego dostępu stanowi obecnie jeden z podstawowych elementów zarządzania nauką i szkolnictwem wyższym w Europie. Od wielu lat w otwartym dostępie do zasobów naukowych przoduje Skandynawia. Jednak i tam problem otwartości w naukach humanistycznych nie ominął Sztokholmu i Helsinek. Zarówno w Finlandii, jak i w Szwecji konieczne było wprowadzenie rządowego programu promującego i zachęcającego humanistów do otwartego dostępu. O wynikach tych starań dowiedzieliśmy się z wystąpienia Pekka Olsbo z Uniwersytetu w Jyväskylä[3].
Wynikiem fińskich prac jest portal Juuli. Portal zawiera informacje na temat publikacji badawczych fińskich uniwersytetów i szpitali od 2011 r. Juuli jest utrzymywany przez Bibliotekę Narodową Finlandii we współpracy z fińskim Ministerstwem Edukacji i Kultury oraz CSC – IT Center for Science.
W 2016 r. w bazie było 1221 publikacji z nauk humanistycznych, z czego tylko 491 w OA (40,21%). W roku 2017 doliczono się 564 publikacji OA na 1138 zarejestrowanych (49,56%).
Jeśli chodzi o Szwecję, podobny program rządowy to Swepub, który gromadzi dane z czterdziestu szwedzkich uniwersytetów i instytucji. Baza, zarządzana przez Bibliotekę Królewską, została uruchomiona w 2009 roku. W roku 2016 w bazie było 1451 prac z zakresu nauk humanistycznych, z czego 491 (czyli 40,21%) w otwartym dostępie. W roku 2017 na 1519 w otwartym dostępie było 471 prac (31,01%). Najwięcej publikacji z zakresu humanistyki w otwartym dostępie ma: Jyväskylä (Findlandia) oraz Umeå (Szwecja).
Wyniki badań pokazują, że w obszarze nauk humanistycznych liczba publikacji w otwartym dostępie w latach 2016-2017 w Finlandii zwiększyła się, zaś w Szwecji zmalała.
Konferencja w Jasnej po raz kolejny zgromadziła bibliotekarzy i pracowników instytucji nauki, dla których dostęp do cyfrowych kolekcji, przetwarzanie informacji elektronicznej i szeroko pojęta cyfryzacja dziedzictwa kulturowego leżą w centrum zawodowych zainteresowań.
Celem konferencji od wielu lat jest przybliżenie uczestnikom obecnego stanu digitalizacji zbiorów, jak również wymiana doświadczeń na arenie międzynarodowej. Niejednokrotnie jest to także okazja do zaprezentowania własnych, czasem wizjonerskich i oryginalnych pomysłów, opartych na bogatym doświadczeniu.
W konferencji wzięli udział czołowi przedstawiciele bibliotek akademickich oraz innych instytucji zajmujących się archiwizacją, technologią informacyjną, popularyzacją kultury i rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Uczestnictwo w konferencji w gronie takich ekspertów było dla nas dużym wyróżnieniem.
Tekst i zdjęcia: Anna Białanowicz-Biernat i Maja Bogajczyk, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
[1] David Minor (University of California San Diego), Next Generation Repositories, a Coalition of Open Access Repositories (COAR) Working Group, ILIDE Conference 2018.
[2] Kamila Kokot, Piotr Krajewski (Politechnika Gdańska) Crossing the Bridge to Knowledge – Experiences, Difficulties and Challenges of Developing Institutional Repository at Gdańsk University of Technology, ILIDE Conference 2018.
[3] Pekka Olsbo, University of Jyväskylä, Open Access in the Humanities Research in Finland and Sweden, ILIDE Conference 2018.