„Rówieśniczki Niepodległej”. Krystyna Niewiarowska – turystka

Jest coś romantycznego w widoku na ulicę imienia Krystyny Niewiarowskiej w Łodzi, jaki oferuje Google Street View. Wystarczy dojechać autobusem miejskim i dalej już tylko wędrować. Do najbliższej atrakcji turystycznej wprawdzie kawałek drogi, ale przecież właśnie o drogę chodzi. Ruch sprawia, że lepiej się czujemy i pogodniej patrzymy na polski krajobraz.

Krystyna Niewiarowska urodziła się 11 listopada 1918 r. Była turystką wykwalifikowaną i zaangażowaną, organizatorem turystyki i krajoznawstwa wśród nauczycieli i młodzieży w rodzinnej Łodzi. Bardzo rzetelny jej biogram opracował w Wikipedii Mirosław Zbigniew Wojalski. Zebrał i opublikował też dane 70 innych działaczy krajoznawstwa, turystyki i ochrony zabytków Łodzi i regionu.

 Po 2 wojnie światowej działalność organizacji turystycznych (…) musiała zostać dostosowana do nowej sytuacji spowodowanej zarówno zmianami granic, jak i wprowadzeniem w Polsce nowego systemu społeczno-politycznego. Oznaczało to dążenie do masowości turystyki, a także organizowanie wydarzeń, wycieczek, czy rajdów nie tylko w celach krajoznawczych, ale również mających uzasadniać polski charakter Ziem Odzyskanych, czy dokumentować historię i zasługi ruchu komunistycznego.

Działania na rzecz masowości turystyki (…) prowadzone były zarówno wśród młodzieży szkolnej – organizując rajdy, spotkania, prelekcje, jak i wśród pracowników zakładów przemysłowych. W latach 1950-1989 praktycznie w każdym większym łódzkim przedsiębiorstwie istniało koło zakładowe PTTK.

Łódź w górach : góry w Łodzi / Sebastian Glica. Łódź : Muzeum Miasta Łodzi, 2016. BUW Magazyn: sygn. 1246151

Wieloletnią działaczką Łódzkiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego była także jej matka.

Wszystko zaczęło się w marcu 1909 roku, kiedy to na terenie Łodzi powstał Łódzki Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK). Działalność turystyczno-krajoznawcza w Łodzi rozpoczęła się jednak już w 1900 roku. Wtedy to Stowarzyszenie Nauczycieli Chrześcijan [własc. Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Nauczycieli Chrześcijan (Nauczycielskie integracje i dezintegracje w Łodzi przed I wojną światową / Marzena Iwańska ; Uniwersytet Łódzki. Wydział Filozoficzno-Historyczny. Pracownia Dydaktyki i Technologii Informacyjnej. W: Rocznik Łódzki : wydawnictwo poświęcone dziejom Łodzi i ziem województwa łódzkiego. 0080-3502. T. 64 (2016), s. 101-123)] zaczęło organizować podmiejskie wycieczki dla wychowanków łódzkich szkół. W styczniu 1909 roku trzej nauczyciele; Ignacy Hirszel, Roman Piaskowski i Jan Galiński, (…), zwrócili się do Oddziału Warszawskiego z prośbą o rozpoczęcie u władz starań o zalegalizowanie w Łodzi nowego oddziału. Zebranie organizacyjne odbyło się w sali Szkoły Handlowej Kupiectwa Łódzkiego (…)

Odział należał do liczniejszych w kraju i zrzeszał 370 członków w 1938, zaś największą liczbę odnotowano w 1920 – 607 osób.

60 lat Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego / [red. Edmund Witkowski, Adam Arndt i Elżbieta Korczak]. Łódź : Oddział Łódzki PTTK im. Jana Czeraszkiewicza, 2011. BUW Magazyn: sygn. 1131979

Lata 50., okres stalinowski, utrudnienia, cenzura

Trudności pojawiały się podczas organizacji imprez np. podczas sporządzania opisu trasy nie można było używać słów typu most, przejazd kolejowy, dukt leśny itp., trzeba było mówić przekraczamy rzekę, idziemy leśną ścieżką, innych opisów cenzura nie przepuszczała. Każdy, nawet najmniejszy opis trasy trzeba było zgłosić do cenzury i czekać na ewentualną aprobatę. (…) Jedyne dostępne mapy były wydane w latach 50. XX wieku jako tzw. szkicówki (na mapach górskich zakreślone były jedynie czarną kreską pasma górskie z trójkącikiem szczytu i podaniem wysokości, nie zawsze podawano nazwę szczytu).

Turystyka masowa

W okresie 1964-1972 działalność Oddziału staje się coraz intensywniejsza, przez tworzenie nowych kół zakładowych, rozpoczęcie pracy Komisji Opieki nad Zabytkami i Ochrony Przyrody, dalszą popularyzację rodzinnego miasta przez rozwijanie działalności przewodników oraz organizowanie nowych imprez związanych wyłącznie z Łodzią i dla łodzian. (…)

Niepoślednią rolę w popularyzacji Łodzi oraz organizacji wypoczynku dla jej mieszkańców odgrywały wycieczki niedzielne i sobotnio-niedzielne prowadzone przez Komisję Turystyki Pieszej, Klub Turystów Kolarzy i Klub Turystów Pieszych „Salamandra”. Nie sposób pominąć działalności Klubu Narciarskiego, który intensywnie pracował na rzecz mieszkańców miasta, nie tylko szkoląc turystów i organizując wyjazdy na narty, ale także przy zagospodarowywaniu terenów narciarskich w okolicach Łodzi.

Mimo braku wody w naszym mieście zawsze dużym zainteresowaniem cieszyły się dyscypliny związane z wodą, jak turystyka kajakowa i żeglarska oraz nurkowanie swobodne uprawiane przez członków Klubu „Tryton”. Członkowie tego Klubu wykonywali szereg prac społecznie i gospodarczo użytecznych, pełniąc funkcje ratowników wodnych i pomagając w realizacji ważnych inwestycji, np. przy układaniu rurociągów (w tym rurociągu naftowego „Port Północny – Płock”).

Wśród wielu imprez turystycznych związanych z Łodzią należy wymienić organizowane: od 1963 Rajdy Szlakiem Powstania Styczniowego 1963 roku do Dobrej, od 1964 roku Rajdy Szlakiem Wyzwolenia, a od 1967 roku Łódzki Tydzień Turystyki będący łódzkim pomysłem przyjętym przez inne miasta.

– 1964 w wycieczkach organizowanych przez koła zakładowe PTTK wzięło udział 20 tys. uczestników

– 1974 – 76 tys. uczestników

– do 1978 wszystkie agendy Oddziału zorganizowały ponad 6200 imprez, wycieczek, obozów i wczasów dla 250 tys. uczestników.

Jednym z głównych zadań Oddziału w dalszych latach był rozwój turystyki masowej, jako formy racjonalnego wypoczynku po pracy i nauce, realizowany przy ścisłej współpracy z Wojewódzką Radą Związków Zawodowych i związkami branżowymi.

60 lat Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Łódź, 2011.  BUW Magazyn: sygn. 1131979

Rozwój Łódzkiego Oddziału PTTK

Pod jej kierunkiem Oddział rozwinął szeroką działalność krajoznawczą i popularyzatorską, organizował wycieczki i rajdy dla nauczycieli. Talent organizatorski musiał przewyższać jej umiejętności pisarskie. W niewielkiej broszurze opisuje 2 trasy zwiedzania Łodzi i kilka tras po okolicach miasta „nieugiętego rewolucjonisty Juliana Marchlewskiego”:

Na poznanie Łodzi należy przeznaczyć przynajmniej 1 dzień, a w przypadku zwiedzania zakładu pracy – 2 dni.

Łódź i okolice : informator dla wycieczek młodzieżowych / oprac. Zdzisław Konicki i Krystyna Niewiarowska ; Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych. Warszawa : Wydawnictwo Sport i Turystyka : na zlec. Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych 1972. BUW Magazyn: S. 8662[31]

– To niedługo jak na drugie, co do liczby mieszkańców, największe miasto w Polsce. Nie przełamuje opinii miejsca nieciekawego i omijanego przez szlaki turystyczne.

Zdobyła uprawnienia pilota turystycznego, a następnie przewodnika turystycznego. Była wieloletnią działaczką Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) i Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych (PTSM).

Ukoronowaniem jej działalności było zorganizowanie centralnego zlotu nauczycieli-turystów w 1980 r. Niedługo potem zmarła (7 marca 1981).

Nie mogłam sobie odmówić zacytowania relacji z wydarzeń, w których nie mogła już brać udziału:

Po strajkach na Wybrzeżu i Śląsku w 1980 nieco utrudnione było uprawianie turystyki. Największe utrudnienia wystąpiły po 1981, po ogłoszeniu stanu wojennego. 1982 to najbardziej restrykcyjny okres, jeżeli chodzi o uprawianie turystyki. Stan wojenny nie zezwalał na grupowanie się w więcej niż 2-3 osoby, 5 osób to już była grupa podejrzana. Działaczom Oddziału udawało się jednak te trudności omijać. Oddział Łódzki miał swój kalendarz imprez, który chciał realizować. Żeby móc to zrobić, na kilka tygodni przed imprezą, jaka w kalendarzu była zaplanowana, wysyłaliśmy do władz miasta i do Urzędu Spraw Wewnętrznych zawiadomienie, że np. rajd się odbędzie. (…) Jeżeli nie było odpowiedzi negatywnej, impreza odbywała się. I tak cały kalendarz 1982 został zrealizowany.

70 lat społecznej turystyki i krajoznawstwa w województwie łódzkim 1909-1979 : praca zbiorowa / pod red. Kazimierza Hempla. Łódź : Zarząd Wojewódzki Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, 1979. BUW Magazyn: sygn. 478924

Matylda Filas, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego