Muzeum Narodowe w Warszawie gromadzi dzieła sztuki z kraju i zagranicy. Zabezpiecza obiekty o wartości historycznej i prowadzi badania nad dziedzictwem narodowym. Upowszechnia wiedzę o historii nauki, kultury i sztuki. Istnieje od 1862 roku, początkowo pod nazwą Muzeum Sztuk Pięknych, od 1918 roku jako Muzeum Narodowe. Gromadzi dzieła sztuki polskiej i światowej od antyku po współczesność, obejmujące malarstwo, rzeźbę, ryciny, rysunki, fotografie, medale, numizmaty, przedmioty sztuki użytkowej oraz wzornictwo, liczące 830 tysięcy różnorodnych obiektów. Muzeum podzielono na cztery oddziały: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Rzeźby w Królikarni, wnętrz w Otwocku, Nieborowie i Arkadii. W Muzeum znajdują się różne pracownie konserwatorskie, działy administracji, dział promocji oraz biblioteka. To tam w ostatnim czasie miałam możliwość odbycia stażu zawodowego i zapoznania z działalnością innej niż BUW biblioteki naukowej. Biblioteka mieści się w murach Muzeum Narodowego, wśród korytarzy wypełnionych dziełami sztuki, z czytelnią z monumentalnymi meblami wypełnioną zapachem starych książek. Obsługuje ją niewielki zespół bibliotekarzy gotowych pomóc każdemu czytelnikowi w odnalezieniu literatury, rozwiązywaniu problemów wyszukiwawczych i realizowaniu kwerend.
Biblioteka swoją działalność rozpoczęła równocześnie z powstaniem Muzeum. Zrąb księgozbioru podręcznego Muzeum stanowił dar Leopolda Méyeta z 1911 roku, kolekcja książek z zakresu historii i teorii sztuki oraz muzealnictwa. W 1916 roku, wraz z przeniesieniem Muzeum do nowej siedziby, wyodrębniona została Biblioteka Muzeum Narodowego jako jednostka o charakterze naukowym, specjalizująca się w gromadzeniu publikacji z dziedziny sztuki i nauk pokrewnych. Dużą część księgozbioru stanowią dary ofiarodawców indywidualnych oraz instytucji naukowych. Są to między innymi dary Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (stare druki i atlasy), XVI i XVII wieczne stare druki, mapy i ryciny Dominika Witke-Jeżewskiego, kolekcje: Marii Strzęboszowej, Józefa Brandta oraz depozyt kolekcji Mathiasa Bersohna przekazany przez Zachętę przed wybuchem II wojny światowej. Współcześnie księgozbiór wzbogacił się o zbiór katalogów aukcyjnych Barbary Lewkowicz, kolekcje map gen. Stanisława Bóbr-Tylingo oraz kolekcje zmarłych pracowników biblioteki. Zasoby biblioteki gromadzone są pod kątem potrzeb pracowników naukowych muzeum. Są również udostępniane zainteresowanym czytelnikom z zewnątrz na miejscu w czytelni. To głównie publikacje Muzeum Narodowego, czasopisma muzealne i konserwatorskie, nowości wydawnicze z zakresu historii sztuki, słowniki artystów, katalogi wystaw (duży zbiór), czasopisma artystyczne. Obecnie biblioteka liczy ponad 200 tysięcy woluminów druków zwartych i około 60 tysięcy woluminów wydawnictw ciągłych o tematyce artystycznej, podzielonych na 3 działy:
– zbiory specjalne z drukami wydanymi przed 1800 rokiem oraz kartograficznymi,
– czasopisma i kalendarze,
– druki XIX i XX wieczne.
Zbiory są rozproszone i ulokowane w kilku miejscach budynku. Zbiory specjalne przechowywane są w osobnej klimatyzowanej sali w odpowiedniej temperaturze i wilgotności. Stare druki ustawiono w oszklonych gablotach pełniących również funkcję reprezentacyjną. Kolekcja starych druków liczy około 2800 tytułów, wśród których znajdują się wydawnictwa bogato ilustrowane oraz druki religijne, urzędowe, okolicznościowe czy astronomiczne z dziełem Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (Bazylea, 1566). Podziwiałam księgi w bogato zdobionych oprawach wykonanych z najlepszych skór, reprezentujące różne style introligatorstwa, jak oprawne atlasy kartografów niderlandzkich, niemieckich i francuskich. Zbiory kartograficzne, liczące około 1 000 jednostek zawierają mapy z XVI, XVII i XVIII wieku, XIX-wieczne atlasy, plany i mapy rękopiśmienne oraz dzieła geograficzne. W osobnych gabinetach wydzielone zostały zbiory numizmatyczne i ikonograficzne. W Gabinecie Numizmatycznym miałam możliwość obejrzenia, szczególnie mnie interesującego, zbioru znaczków kwestarskich. Gabinet przechowuje około 250 000 obiektów: przede wszystkim zbiór monet antycznych, średniowiecznych i nowożytnych oraz banknoty, papiery wartościowe i dużą kolekcję medali. Znajduje się tam zespół różnych dokumentów życia społecznego np. Książeczka służącej czy Karta warszawiaka. Interesujące mnie znaczki kwestarskie przechowywane są również w Gabinecie Ikonografii i Fotografii, w którym podzielono zbiory na kolekcje: fotografii, ikonografii i rękopisów. Znajduje się tam 160 000 obiektów: rysunki, ryciny, fotografie, druki, rękopisy, prace wykonane w różnych technikach artystycznych: dagerotypu, negatywu, prace na pergaminie i jedwabiu, to także kolekcje ofiarodawców zawierające różnego typu jednostki np. albumy, listy oraz inne obiekty kolekcjonerskie. Po gabinecie oprowadziła mnie Pani Danuta Jackiewicz autorka albumu Karol Beyer z serii Fotografowie Warszawscy. Obiekty zgromadzone w gabinecie to głównie zbiory XIX- i XX-wieczne stanowiące warsztat prac naukowych i badań prowadzonych podczas zabezpieczania i konserwacji. Na uwagę zasługuje również dział czasopism i kalendarzy z periodykami naukowymi gromadzonymi od 1864 roku jak np. Gazette des Beaux-Arts (BUW ma od 1869, sygn. 011718) czy 1932 roku jak Zeitschrift für Kunstgeschichte (w BUW sygn. 09802). Bardzo ciekawe i bogato zdobione jest niemieckie czasopismo Pan i francuski magazyn mody Journal des Dames et des Modes (w BUW sygn. 013635) prezentujący historię mody od XVII wieku, często udostępniany teatrologom i kostiumologom. Wśród czasopism znajdują się również polskie tygodniki ilustrowane Świat (BUW sygn. 034590), Bluszcz (BUW sygn. 0337), Wędrowiec (BUW sygn. 08403), Kłosy (BUW sygn. 08363), Tygodnik Ilustrowany (BUW sygn. 08367) oraz unikatowe czasopisma artystyczne Blok (BUW sygn. 06954), Dźwignia (BUW sygn. 015961=Cim.) i wiele innych. Wiele cennych tytułów ulega gwałtownej degradacji, bo zostały wydane na kwaśnym papierze. Podejmuje się próby ich konserwacji i zabezpieczenia co skutkuje czasowym wyłączeniem z udostępniania. Niewielka grupa wydawnictw ciągłych została poddana odkwaszeniu w 2000 roku. W pierwszej kolejności digitalizacji poddaje się wydawnictwa w złym stanie zachowania oraz tytuły najczęściej udostępniane. Dział czasopism zajmuje się również zbiorami jednodniówek oraz kalendarzy z niemieckim Alter und Neuer Schreibkalender z 1601 roku oraz Kalendarzem Ilustrowanym Jana Jaworskiego czy Kalendarzem Warszawskim Józefa Ungra (BUW sygn. 030429). Znajduje się tam również kilka roczników opracowanego przez Stanisława Niewiejskiego Nowego albo rzymskiego kalendarza świąt rocznych i biegów niebieskich z wyborem czasów… A także grupa XVIII wiecznych kalendarzy historyczno-politycznych i gospodarsko-astronomicznych. Kalendarz Wileński 1759-1806 (BUW sygn. 019350=GSD) oraz liczne kalendarze współczesne wydane przez towarzystwa, muzea i instytucje naukowe, mniejszości religijne jak kontynuowany od 1890 roku kalendarz żydowski, kalendarze ikon, bizantyjski oraz kalendarze okresu PRL. Nadal gromadzone są kalendarze starodruczne. W 2010 roku ograniczono gromadzenie kalendarzy współczesnych do wyjątkowo rzadkich, wartościowych i bogato ilustrowanych.
Zbiory usystematyzowane są w katalogach kartkowych:
– alfabetycznym druków zwartych
– systematycznym wydawnictw zwartych
– katalogów wystaw w układzie topograficznym
– zbiorów muzeum i kolekcji muzealnych
– alfabetycznym czasopism, statutów, jednodniówek i kalendarzy
oraz katalogach komputerowych w systemach SOWA i MONA. System MONA służy do ewidencjonowania, digitalizacji oraz zarządzania zbiorami muzealnymi. Różni się znacznie od systemów bibliotecznych. W bibliotece MNW wykorzystywany jest do ewidencji zbiorów specjalnych wypożyczanych do innych jednostek.
Biblioteka MNW udostępnia duży księgozbiór specjalistyczny z dziedziny sztuki i nauk pokrewnych. To miejsce z profesjonalną obsługą w klimatycznym wnętrzu Muzeum Narodowego. Pracownicy naukowi, studenci akademii sztuk pięknych oraz osoby interesujące się malarstwem powinny znać to miejsce. Ten staż był dla mnie ciekawą przygodą, nowym doświadczeniem, dzięki któremu nawiązałam interesujące kontakty. Dziękuję serdecznie wspaniałym bibliotekarzom za poświęcony czas, szczególnie zaś za zaangażowanie Pani kierownik Małgorzacie Polakowskiej oprowadzającej po bibliotece i nadzorującej mój staż, Pani Elżbiecie Lewczuk z działu czasopism, która z zaangażowaniem opowiadała, oprowadzała i udostępniała najciekawsze zbiory jednodniówek, kalendarzy i czasopism, Pani Paulinie Miś przedstawiającej niuanse katalogu MONA oraz wprowadzającej w opracowanie komputerowe zbiorów biblioteki, oraz Pani Elżbiecie Sobolewskiej-Sierżędze i Monice Makowskiej przedstawiających prace biblioteczną i drogę książki. Niezmiernie miło było mi poznać Panią Danutę Jackiewicz z Gabinetu Ikonografii i Fotografii, naukowca cieszącego się z pracy nad zbiorami i pasją, zarażającą pozytywnym nastawieniem do naszej pracy oraz wielu innym bibliotekarzom poznanym w BMNW. Zachęcam do odwiedzenia tej biblioteki.
Joanna Maciejewska, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego
Skany zbiorów Biblioteki Muzeum Narodowego w Warszawie pochodzą z Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej.