W domenie publicznej życie zaczyna się po 70. – edycja 2024 (cz. 2)

Tegoroczna edycja W domenie publicznej życie zaczyna się po 70. przyniosła w Gabinecie Rycin BUW prawdziwy wysyp nazwisk: artyści polscy Władysław Jahl, Mojżesz Kisling, Józef Pieniążek i Ignacy Wróblewski oraz Brytyjczycy Muirhead Bone i Allen William Seaby. I choć wybór ich prac w kolekcji nie jest zbyt duży, to zdecydowanie warto, choć w skrócie, przybliżyć przy tej okazji ich sylwetki.

Najbardziej znanym z wymienionych artystów jest bez wątpienia Mojżesz Kisling (1891-1953). Artysta należał do cenionej na całym świecie społeczności twórców o różnym pochodzeniu, w tym często – jak w przypadku Kislinga – żydowskim, działających w Paryżu głównie w dwudziestoleciu międzywojennym – École de Paris. O grupie i Kislingu powstał niejeden tekst, a jego prace po wielokroć pokazywane były na wystawach. Zainteresowanym zgłębieniem tematu szczególnie polecamy opracowanie Anny Wierzbickiej „École de Paris. Pojęcie, środowisko, twórczość”, doskonale wprowadzające w artystyczną działalność grupy (w wolnym dostępie w BUW). I tu postawimy kropkę, oddając pole tym mniej rozpoznawalnym twórcom. Tym bardziej, że w zbiorach Gabinetu Rycin znajduje się tylko jedna litografia Kislinga „Ewa”, odbita już pośmiertnie przez syna artysty, Jeana.

Kolejny twórca, Władysław Jahl, prywatnie przyjaźnił się z Mojżeszem Kislingiem, a przez jakiś czas był nawet jego paryskim współlokatorem. Artysta urodził się 10 sierpnia 1886 r. w Jarosławiu na Podkarpaciu. Podjął studia prawnicze we Lwowie, a następnie z zakresu historii sztuki w Krakowie. W 1912 r. opuścił rodzinne strony i resztę swego życia dzielił między Francję a Hiszpanię. Zmarł w Paryżu 31 marca 1953 r. On również zaliczany jest do twórców École de Paris. Jahl uprawiał przede wszystkim malarstwo, ale w jego twórczości pojawiają się także prace graficzne wykonane w akwaforcie, suchej igle, a niekiedy także w drzeworycie. Poza pejzażami tworzył sceny rodzajowe, inspirowane literaturą (m.in. seria 21 rycin „Don Kichot”), czy przedstawienia religijne, jak to z naszych zbiorów.

Artystą, który znaczną część swych twórczych wysiłków poświęcił grafice, był Józef Pieniążek. Urodził się w podkrakowskich Pychowicach 1 marca 1888 r. Studiował w Krakowie, równolegle na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1908-1912) i na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych (1908-1913) pod kierunkiem Józefa Pankiewicza i Leona Wyczółkowskiego. Pracował, jako nauczyciel rysunku w Krakowie, Samborze i we Lwowie, gdzie mieszkał w latach międzywojnia, a od 1939 r. znów w stolicy Małopolski. Należał do działającego od 1919 r. Związku Polskich Artystów Grafików, był członkiem zarządu Związku Lwowskich Artystów Grafików założonego w 1934 r. oraz członkiem grupy Dziesięciu Plastyków zrzeszającej artystów krakowskich w latach 1932-1939. Swoje prace prezentował na licznych wystawach organizowanych w dwudziestoleciu międzywojennym m.in. we Lwowie, w Krakowie i Warszawie, a także za granicą.

Uprawiał malarstwo i grafikę, szczególnie chętnie podejmując tematykę pejzażową, ukazując widoki miasta i zabytki rodzimej architektury. Jego płótna, choć wystawiane często, nie przyniosły mu takiej popularności jak prace graficzne. Miękkie, subtelne i kameralne widoki wykonywane najchętniej w technice akwatinty łączonej z akwafortą, utrzymane były w stylistyce jego mistrza – Leona Wyczółkowskiego. Mówiono o nich w kontekście późnego polskiego impresjonizmu wrażliwego na zmienne uroki natury i nastrój dawnej architektury. Łączone były w teki tematyczne, zbierające pejzaże z okolic Sandomierza, Krzemieńca, Bydgoszczy, Lwowa oraz Podhala, których w sumie Pieniążek wydał pięć. Tematy i ciekawe ujęcia miejsc artysta wyłuskiwał w trakcie prac inwentaryzatorskich, których podejmował się od około 1927 r. na terenie Podhala, Spiszu i Opawy oraz okolic Żywca. Równolegle powstawały artykuły przybliżające twórczość tych regionów publikowane przez Pieniążka na łamach prasy polskiej oraz audycje radiowe. Zamiłowanie do zabytków architektury i przejawów kultury ludowej nie opuściło go w latach powojennych; wyjeżdżając w tym czasie na Ziemie Odzyskane, realizował kolejne serie rysunków i akwarel. 

Drugim ważnym nurtem jego twórczości były malarskie i graficzne portrety znanych osobistości m.in. Jana Matejki, Juliusza Słowackiego, Ignacego Mościckiego czy Józefa Piłsudskiego. Wielokrotnie przedstawiał profesora krakowskiej oraz warszawskiej ASP i wytrawnego artystę grafika – Leona Wyczółkowskiego, który w życiu i twórczości Józefa Pieniążka odegrał niezwykle ważną rolę. Jedna z podobizn, znajdująca się w zbiorach Gabinetu Rycin BUW, przedstawia mistrza przy pracy, pochylonego nad kamieniem litograficznym. Pod odbitką widnieje wiele mówiący tekst dedykacji: Wielce czcigodnej Pani Profesorowej Leonowej Wyczółkowskiej konterfekt Swego Małżonka przy pracy codziennej szlachetnej a cennej dla sztuki i grafiki polskiej – ofiaruje Józef Pieniążek. Artysta zmarł w Krakowie 25 maja 1953 r. W Gabinecie Rycin znajduje się sześć jego prac graficznych z okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Przegląd artystów polskich zamyka Ignacy Wróblewski, urodzony w 1858 r. w białoruskiej wsi Golno. Studia artystyczne podjął w warszawskiej Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona działającej w latach 1872-1896. Jego twórczość znana była szerszej publiczności od 1893 r., kiedy to zaczął wystawiać swoje prace w warszawskiej Zachęcie. Wcześniej, w latach 1888-1911 współpracował, jako ilustrator z najbardziej poczytnymi dziennikami: „Kłosami”, „Tygodnikiem Ilustrowanym” i „Biesiadą Literacką”. Uprawiał malarstwo sztalugowe, rysunek i grafikę. W tej ostatniej dziedzinie preferował techniki metalowe: miękki werniks i akwafortę, w której wykonał m.in. widoki Nieświeża wydane w Paryżu w 1907 w formie teki graficznej. Choć w jego repertuarze znajdziemy martwe natury, pejzaże i widoki miejskie, to jednak Wróblewski był przede wszystkim portrecistą. Spod jego sprawnej ręki rysownika wychodziły niezwykle sugestywne studia charakterystycznych typów ludowych, zakopiańskich górali, czy kobiet z białoruskiej wsi Wołkowysk. Portretował także swoich bliskich i przyjaciół, często znanych jedynie z imienia, jak i osoby szerzej rozpoznawalne, m.in. kolekcjonera sztuki Feliksa „Mangghę” Jasieńskiego oraz rysowniczkę i karykaturzystkę Maję Berezowską. W Gabinecie Rycin znajdują się trzy wczesne portrety artysty wykonane w technice miękkiego werniksu, doskonale imitującej rysunek węglem lub miękką kredką. Niestety nie znamy personaliów portretowanych: duchownego, starszego mężczyzny z wąsem i młodego żuawa w furażerce. Być może któryś z czytelników BuwLOGa pomoże ustalić ich tożsamość?

Ignacy Wróblewski (1858-1953), „Popiersie Duchownego”, 1907, „Portret starego mężczyzny”, 1909 i „Głowa żuawa” (GR BUW: Inw.G.R. 3227, 3228, 3226).

 

Na drugim biegunie artystycznych zainteresowań Wróblewskiego leżało rzemiosło artystyczne. Projektował meble, które produkowała m.in. warszawska fabryka Simler i Goszczyński, a dla przedsiębiorstwa Braci Łopieńskich dostarczał projekty brązów. Jego wysiłki w tym zakresie docenione zostały złotym medalem na słynnej paryskiej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w 1925 r. O jego projektach, często współcześnie zapomnianych, informują m.in. dokumenty patentowe zachowane w zbiorach bibliotek i archiwów, jak ten na okno o skrzydłach obrotowych z 1933 r. znajdujący się w zbiorach Biblioteki Narodowej. Artysta należał do Oddziału Warszawskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, zmarł w Warszawie 1 marca 1953 r.

Na zakończenie dwaj artyści brytyjscy, Muirhead Bone i Allen William Seaby, których prace ilustrują zróżnicowanie twórczości graficznej na Wyspach przed I wojną światową. W 1939 r. po kilka rycin obu artystów przekazał do Gabinetu Rycin BUW Henryk Grohman, łódzki przemysłowiec i miłośnik grafiki.

Muirhead Bone przyszedł na świat w Glasgow 23 marca 1876 r. Jest jednym z ważniejszych szkockich grafików i rysowników 1. połowy XX w. Początkowo planował zostać architektem i pewne zamiłowanie w tym kierunku odnajdziemy w jego pracach graficznych. Specjalizował się w technikach metalowych, akwaforcie i suchej igle, inspirując się twórczością Giovanniego Battisty Piranesiego czy Jamesa McNiell Whistlera. Szybko przeniósł się do Londynu (1901), gdzie zaangażował się w działalność miejscowych grafików na rzecz upowszechnienia uprawianej przez nich dziedziny sztuki. W czasie I wojny światowej został mianowany pierwszym oficjalnym artystą wojennym (Official War Artist). W ramach pełnionej funkcji podążał za wojskami angielskimi, dokumentując ich działania w rysunku. Tę samą funkcję sprawował także w trakcie II wojny światowej, w 1940 r. Najbardziej znane są jego niemal reportażowe ryciny ukazujące zmiany w strukturach miast, place budowy i wyburzenia (także te wojenne) bezpowrotnie zmieniające miejską tkankę.

Ostatni z bohaterów niniejszego tekstu, Allen William Seaby urodził się 25 maja 1867 r. w Londynie. Studiował w Reading School of Art, w której następnie sam nauczał (1920-1933). Był malarzem i twórcą kolorowych drzeworytów, z których największą popularnością cieszyły się te o tematyce ornitologicznej. Widoczne w nich nawiązania do sztuki japońskiej przejawiały się zarówno w samym temacie, rozwiązaniach kompozycyjnych, jak i kwestiach technicznych: łagodnych, tonalnych przejściach oraz stosowaniu sproszkowanej masy perłowej przydającej odbitce luksusowego błysku. Takie podejście doskonale ilustruje jedna z dwóch prac artysty ze zbiorów Gabinetu Rycin. Znajomością techniczną z zakresu kolorowego druku wypukłego Seaby podzielił się, wydając podręcznik „Colour Printing with Linoleum and Woodblocks” (1925). Ponadto artysta pisał książki dla dzieci, które sam ilustrował. Spragnionym większej ilości barwnych drzeworytów ornitologicznych autorstwa A.W Seaby’ego polecamy stronę National Galleries of Scotland.

Urszula Dragońska, Gabinet Rycin BUW

           

Bibliografia:

„The Dictionary of Art”, red. Jane Turner, New York 1996 [WD: N31.D5 1996]

„Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających”, t. III, VII, Warszawa 1979, 2003 [WD: N7255.P6 S59 1971]

„Słownik Artystów Plastyków. Artyści plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, Warszawa 1972 [WD: N7255.P62 W364 1972]

Wierzbicka Anna, „École de Paris. Pojęcie, środowisko, twórczość”, Warszawa 2004 [WD: N6850.W54 2004]