Skany wybranych kart z brulionu z Relacjami z Powstania Warszawskiego zebranymi przez Wacława Borowego na okolicznościowej wystawie w holu katalogowym BUW. Fot. Agnieszka Kościelniak-Osiak
W Gabinecie Rękopisów BUW przechowywany jest szczególny zbiór – Relacje z Powstania Warszawskiego zebrane przez Wacława Borowego. Notatki brulionowe profesora zawierają opowieści świadków powstania warszawskiego spisane niemal na gorąco, jeszcze w czasie trwania walk w stolicy.
Do niedawna te wyjątkowe świadectwa były dostępne wyłącznie w formie rękopisu, którego skan został udostępniony w Bibliotece cyfrowej Uniwersytetu Warszawskiego Crispa. Od października w Crispie można również przeczytać treść 54 stron Relacji przepisanych na wersję tekstową. To efekt akcji transkrypcyjnej, w której wzięli udział ochotnicy – pasjonaci rękopisów i dekodowania historycznych zapisków.
Akcja transkrypcyjna
Zorganizowana z okazji obchodów 80. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego akcja trwała od 1 sierpnia do 2 października 2024 r. Jej celem było udostępnienie zgromadzonych przez profesora Borowego poruszających świadectw w formie tekstowej ułatwiającej ich czytanie, przeszukiwanie i badanie. Skan rękopisu został opublikowany na platformie TranskriBUW – narzędziu BUW opracowanym z myślą o umożliwieniu pasjonatom przepisywania dokumentów rękopiśmiennych ze zbiorów Biblioteki i o upowszechnianiu idei nauki obywatelskiej. Wolontariusze dokonali transkrypcji 54 z 95 udostępnionych stron rękopisu. Zdekodowane treści, po korekcie i zatwierdzeniu ich ostatecznej wersji przez pracowników Gabinetu Rękopisów BUW, zostały opublikowane w bibliotece cyfrowej Crispa, gdzie można je pobrać w formacie .txt.
Dlaczego właśnie notatki profesora Borowego?
Relacje z Powstania Warszawskiego zebrane przez Wacława Borowego były pierwszym obszernym rękopisem udostępnionym do transkrypcji na platformie TranskriBUW. O ich wyborze zadecydowali członkowie stworzonej na FB grupy TranskriBUW. Dekodujemy rękopisy, na której przeprowadziliśmy w kwietniu 2023 i 2024 r., w ramach obchodów Miesiąca Nauki Obywatelskiej, maratony transkrypcyjne fragmentów wybranych dokumentów m.in. ze zbiorów Gabinetu Rękopisów BUW.
Brulionowe zapiski Wacława Borowego w formie luźnych stronic trafiły do Biblioteki w 1972 r. jako dar Marii i Mariana Wojciechowskich. Zawierają poruszające opowieści dotyczące m.in. walk, zniszczeń, zachowań okupantów oraz postaw ludności miasta i powstańców. Część z nich ma formę kilkuzdaniowych notatek dotyczących konkretnego zdarzenia, inne zaś są tekstem przygotowanym na zamówienie Borowego, którego interesowały powstańcze losy konkretnych osób, budynków i instytucji. Profesor spisywał opowieści świadków wiernie, z dbałością o nie pomijanie szczegółów – na stronach notatek znajdują się więc skreślenia, wtrącenia i uzupełnienia, szkice przestrzeni z komentarzami oraz cytaty wypowiedzi żołnierzy niemieckich i rosyjskich, które oddają dramaturgię opisywanych wydarzeń. Forma zapisków, wynikająca z autentyzmu narracji, niejednokrotnie utrudnia jednak zrozumienie fragmentów notatek czy śledzenie opowieści. Dlatego tak istotne jest udostępnienie tych wyjątkowych świadectw w formie tekstowej.
Relacje z Powstania Warszawskiego do przeczytania, obejrzenia i… posłuchania
Aby zainteresować szerszą grupę czytelników zapiskami profesora Borowego i zachęcić ich do wzięcia udziału w akcji transkrypcyjnej, przygotowaliśmy wydarzenia i materiały poświęcone Relacjom i postaci Wacława Borowego.
W holu katalogowym BUW, gdzie tradycyjnie 1 sierpnia prezentujemy kopie dokumentów związanych z powstaniem warszawskim, zorganizowaliśmy wystawę, na której wyeksponowaliśmy powiększone skany wybranych kart z brulionu Borowego.
Dzienniki i relacje z powstania warszawskiego spisane przez profesora stały się bohaterami filmu z cyklu pt. „Mamy to w BUW”. Dr Agnieszka Fabiańska, kierownik Gabinetu Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, przedstawiła w nim sylwetkę Wacława Borowego oraz część jego spuścizny przechowywanej w BUW.
Uważni czytelnicy BuwLOGa pamiętają też zapewne, że Relacjom z Powstania Warszawskiego spisanym przez Wacława Borowego poświęcony był sierpniowy wpis na blogu z cyklu Obiekt miesiąca.
Z okazji akcji transkrypcyjnej przypomnieliśmy również o udziale Wacława Borowego w tzw. akcji pruszkowskiej. Profesor był historykiem literatury, edytorem i krytykiem literackim oraz ważną postacią w dziejach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Najbardziej znany epizod jego działalności bibliotecznej przypadł na przełom roku 1944 i 1945. Wacław Borowy znalazł się w gronie naukowców, muzealników i bibliotekarzy, którzy po upadku powstania podjęli próbę ratowania przed spaleniem księgozbioru BUW. Udało się im przekonać Niemców, że część zbiorów należy wywieźć do Pruszkowa; w tajemnicy zamurowali też w piwnicach Biblioteki jej księgozbiór podręczny (podręczniki, encyklopedie, słowniki), wykorzystując cegły pochodzące z ruin okolicznych budynków i zaprawę rozrobioną wodą z roztopionego śniegu. Akcji pruszkowskiej – bo tak nazywane jest to przedsięwzięcie – poświęcony jest 22. odcinek cyklu programów TVP pt. „Zaginione – odnalezione”.
Aby zachęcić wolontariuszy do udziału w akcji transkrypcyjnej, postanowiliśmy pokazać jej pierwsze efekty i wykorzystaliśmy część przetranskrybowanych treści do przygotowania wersji audio fragmentu rękopisu. Dwa nagrania z fragmentem relacji dr P. oraz relacji Pani Z. zostały udostępnione do wysłuchania na kanale BUW na YouTube.
Nadal można dołączyć!
Serdecznie zapraszamy do zarejestrowania się na platformie TranskriBUW i do wzięcia udziału w transkrypcji rękopisu profesora Borowego z relacjami z powstania warszawskiego. Do zdekodowanie pozostało 45 stron brulionu! Zmierzenie się z tym dokumentem jest emocjonującą przygodą, ale i wyzwaniem. Gorąco zachęcamy, by je podjąć, bowiem efekt wspólnej pracy – możliwość udostępnienia skanu rękopisu przepisanego na wersję tekstową – posłuży popularyzacji i ułatwi wykorzystanie w badaniach tego wyjątkowego świadectwa.
Urszula Szwed-Strych, Oddział Promocji, Wystaw i Współpracy