Wszyscy żyjemy jubileuszem 200-lecia Uniwersytetu Warszawskiego. Pojawiają się publikacje związane z jego historią i działalnością. Wśród nich nie powinno zabraknąć paru słów o najważniejszym obiekcie Gabinetu Rękopisów związanym z historią naszej Almae Matris.
Uniwersytet Warszawski został powołany dekretem cara Aleksandra I z dnia 19 listopada 1816 r. W jego skład miały wejść istniejące już w Warszawie szkoły wyższe: Szkoła Prawa i Administracji oraz Szkoła Lekarska. 15 kwietnia 1818 r. Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zatwierdziła statut uczelni czyli „Tymczasowe urządzenie wewnętrzne Uniwersytetu Królewsko-Warszawskiego”. Uroczysta inauguracja nastąpiła 1 maja 1818 roku.
-
- „Tymczasowe urządzenie …”, Rps BUW sygn. 160, k. 1
-
- „Tymczasowe urządzenie …”, Rps BUW sygn. 160, k. 2
Od początku istnienia Uniwersytetu kancelaria uczelni prowadziła księgę wpisów studentów Uniwersytetu Warszawskiego, zwaną też albumem studentów lub księgą immatrykulacyjną.
„Księga zapisu…”, Rps BUW sygn. 161
Rękopis jest jednym z 262 ocalonych z wojennej pożogi. Swe przetrwanie zawdzięcza pracownikom Uniwersytetu, którzy we wrześniu 1939 r. ofiarnie ratowali mienie uczelni z płonących po bombardowaniach budynków.
Przed wojną przechowywany był w zasobach Archiwum Oświecenia, które mieściło się w Gmachu Pokuratorskim. Archiwum Oświecenia (Archiwum Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) gromadziło akta szkół, w tym uniwersytetu. W 1939 r. spłonęło doszczętnie.
Pierwsze wpisy w księdze to immatrykulacje ex post studentów Szkoły Prawa i Administracji (z lat 1808-1816) i Szkoły Lekarskiej ( z lat 1809-1817). Po nich następują wpisy studentów Uniwersytetu Warszawskiego z lat 1817-1830. Wszystkich wpisów jest ogółem 3219.
Księga zawiera następujące rubryki:
- Numer zapisu (ciągły i roczny)
- Imię i nazwisko
- Wiek
- Dzień przybycia
- Pomieszkanie, ulica, numer [od r. akad. 1823/24 zaczęto tu wpisywać miejsce urodzenia]
- Pobyt rodziców, woiewódz:[two] – Obwód
- Gdzie się sposobił do uniwersytetu
- Złożył świadectwo dojrzałości
- Złożył świadectwo proste szkolne z klasy
- Wydział do którego zapisany
[Na Wydz. Prawa można było studiować prawo lub administrację, na Wydz. Lekarskim medycynę lub farmację, na Wydz. Filozoficznym były oddziały matematyczny, przyrodniczy i filozoficzny, na Wydz. Nauk i Sztuk Pięknych oddziały: nauk pięknych, sztuk pięknych, budownictwa i miernictwa]
- Złożył kwit z opłaty lub attest ubóstwa
- Uwagi
„Księga zapisu…”, Rps BUW sygn. 161, k. 82
Informacje zawarte w rubrykach tworzą portret środowiska młodzieży akademickiej. Dowiadujemy się, jaki obszar geograficzny obejmował swym zasięgiem Uniwersytet, w jakim wieku studenci rozpoczynali naukę, jakie wydziały cieszyły się ich szczególnym zainteresowaniem. Poznajemy fakty z ich życia w czasie studiów i w okresie po opuszczeniu uczelni, czasem napotykamy również ciekawe szczegóły obyczajowe.
Wyjątkowo różnorodne zapiski znajdują się w rubryce 12. I choć głównie dotyczą przebiegu studiów, zawierają też i inne informacje. Odnotowuje się tu zawsze fakt uzyskania dyplomu formułą „opuścił wydział w stopniu…” lub „odbywszy examen publiczny udowodnił, iż odniósł pożytek przyzwoity”, lub „mierny”. Gdy student opuszczał uniwersytet nie ukończywszy studiów, napotkamy wtedy notatkę „wymazanym został” często z podaniem przyczyny: „ opuścił wydział dla niepojętności”, z powodu „interesów familijnych”, czy nawet „dla pijaństwa”. Czasem pojawia się zapis „nie wiedzieć gdzie się podział”. Odnotowuje się tez cechy pozytywne, np. „bardzo pilny”, „pojętny”. Do dziś zaskakuje uroda tego języka, trafność i przejrzystość stosowanych sformułowań oraz sumienność urzędnika, który dokładnie wypełniał rubryki.
Karta immatrykulacyjna, Rps BUW sygn. 162, k. 1
Uniwersytet wykształcił pokolenie światłych i energicznych obywateli. Znalazło to wyraz w późniejszym podejmowaniu przez nich działań na różnych płaszczyznach: politycznej, społecznej, gospodarczej, naukowej i kulturalnej. W księdze znajdziemy nazwiska działaczy niepodległościowych (Maurycy Mochnacki ‒ wpis 1515/148, Ludwik Mauersberger ‒ wpis 542), żołnierzy powstania listopadowego, polityków (Aleksander Wielopolski ‒ wpis 1153/7), pisarzy (Zygmunt Krasiński ‒ wpis 2616/5), wybitnych lekarzy ( Aleksander Antoni Le Brun ‒ wpis 1172/26) i artystów.
Album stał się podstawą do opracowanego przez prof. Rafała Gerbera słownika biograficznego „Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808-1831”, wyd. przez Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w 1977 (BUW Ma
gazyn, sygn. 410447 i 525613)
Do bliższego zapoznania się z pierwszą „ Księgą wpisów studentów Uniwersytetu Warszawskiego” zapraszamy tutaj.
Reprodukcja strony tytułowej księgi i kilku kart z wpisami zostanie zaprezentowana na jubileuszowej wystawie, zorganizowanej przez Bibliotekę Uniwersytetu Warszawskiego w dniach 06.10.2016 ‒ 23.02.2017 w Sali Wystawowej na poziomie 0.
Anna Wirkus, Gabinet Rękopisów
Fot. Krystyna Dąbrowska