Alma Mater na pocztówkach – ze zbiorów GDŻS BUW

Najtrudniej jest pisać o tym, co bardzo bliskie i co wymaga tak wielu starań, aby przybrało skończony, całkowity i może wreszcie – idealny kształt. Karty pocztowe (inaczej pocztówki, widokówki, odkrytki) powstały w drugiej połowie XIX wieku. Historycy nie mogą dotychczas ustalić kto był ostatecznym ich „wynalazcą” – August Schwartz, Petar Manojlović czy Heinrich von Stephan? Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie gromadziła pocztówki przez wiele lat. W 1985 roku Rada Biblioteczna podjęła jednak decyzję o przekazaniu ponad 10 000 kart pocztowych specjalizującej się w gromadzeniu tego typu druków – Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, co też niebawem uczyniono. Z dzisiejszego punktu widzenia wydaje się, że decyzja nie była najszczęśliwsza. Historia jednak nie lubi próżni i oto w latach 90. BUW otrzymał w ramach spuścizny po znanym bibliofilu, wykładowcy UW, Ksawerym Świerkowskim około 4000 kart pocztowych o różnej tematyce, gdzie przeważały tzw. widokówki, czyli kartki z widokami miast. W 2011 roku GDŻS BUW otrzymał wspaniały dar w postaci 9478 pocztówek od Haliny Wojdały-Markowskiej, stanowiący spuściznę po jej ojcu. W 2012 roku Gabinet wzbogacił się o dar rodzinny dr Jolanty Talbierskiej na który złożyły się 103 niezwykle cenne pocztówki wydane w latach 1900-1936. W 2015 roku wpłynął dar od Elżbiety Budzińskiej – 1925 pocztówek. Aktualnie zbiór pocztówek w GDŻS BUW liczy około 30 000 jednostek

Historia kolekcji pocztówek dotyczących UW zaczęła się zupełnie zwyczajnie i nieoczekiwanie. W 2000 roku otrzymałam od Ewy Bagieńskiej po raz pierwszy katalog aukcyjny pocztówek wydany przez Korporację Polonia, zapowiadający aukcję, gdzie pojawiły się pocztówki dotyczące m.in. UW i BUW. To wtedy po raz pierwszy zobaczyłam kartkę, której dotychczas nie udało nam się nabyć. Jest to kartka pocztowa wydana około 1900 roku przez Société photographique w Paryżu z fotografią nowego ówcześnie budynku BUW, z wytłaczanym kagankiem, gdzie zastosowano światłodruk, litografię oraz część pokolorowano, a część pozostała czarno-biała. Karty tej, jak już zostało wspomniane, nie udało się kupić, ale powstała idea stworzenia kolekcji kart pocztowych poświęconych Uniwersytetowi Warszawskiemu. W tym czasie pojawiła się także propozycja tworzenia kolekcji kartek pocztowych poświęconych bibliotekom, która do dzisiaj liczy poza BUWem kilkanaście jednostek. Aktualnie według inwentarza kolekcja pocztówek poświęconych Uniwersytetowi Warszawskiemu liczy 244 jednostki i jest to ukochane dziecko całego Uniwersytetu.

Większość kart pochodzi z kupna, którego dokonywano na aukcjach, nieliczne z darów i zupełnie pojedyncze, odnalezione gdzieś w zbiorach głównych i zbiorach specjalnych. Przy gromadzeniu tej grupy zbiorów przyjęliśmy zasadę włączania do zbiorów każdej kolejnej pocztówki, niezależnie od znajdującego się na niej obiektu. Przy okazji wyszło na jaw, że na pocztówce może znajdować się obiekt, sfotografowany kilkanaście lat wcześniej i następny fakt, że ta sama fotografia była reprodukowana przez różne wydawnictwa i różnych wydawców i w różnych okresach. W BUW, opracowując karty pocztowe bierze się za podstawę fakt wydawniczy, czyli datę wydania pocztówki, na której może się znaleźć wizerunek obiektu sprzed kilkudziesięciu lat. Podpisy na licu pocztówki są w kilku językach: polskim, francuskim, angielskim, rosyjskim, esperanto. Zdarza się, że w ogóle brak jakichkolwiek danych bibliograficznych, a rok wydania można jedynie określić w przybliżeniu, często po upływie kilku lat od momentu wpływu pocztówki do Biblioteki.

Najwięcej pocztówek, bo 82 przedstawia dawny budynek Biblioteki czyli Stary BUW. Budynek według projektu Stefana Szyllera (1857-1933) i Antoniego Jabłońskiego-Jasieńczyka (1854-1918) oddano do użytku w 1894 roku. Od samego początku stał się najpopularniejszym i najbardziej rozpoznawalnym gmachem na Uniwersytecie Warszawskim. Gmach zaprojektowany specjalnie do celów bibliotecznych, na określoną liczbę książek, służył społeczności akademickiej jako Biblioteka Główna aż do grudnia 1999 roku. Następnym, niezwykle popularnym obiektem stał się „z przeszłością historyczną” Pałac Kazimierzowski (dzisiaj siedziba władz rektorskich Uniwersytetu); pocztówek z jego wizerunkiem w GDŻS BUW znajduje się aż 31, z Bramą Uniwersytecką – 15, z Obserwatorium Astronomicznym i Ogrodem Botanicznym UW (Al. Ujazdowskie 4 ) – 26, na pozostałych: osoby związane z Uniwersytetem Józef Brudziński (1874-1917) – pierwszy rektor Uniwersytetu Warszawskiego po I wojnie światowej, Samuel Bogumił Linde (1771-1847) – pierwszy dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, budynki na Campusie głównym, m.in. gmach Szkoły Głównej Warszawskiej, Audytorium Maximum a także ośrodek wypoczynkowy UW w Kirach, Dom Akademiczek na ul. Górnośląskiej, wizerunek Krakowskiego Przedmieścia w okolicach UW, ulica Oboźna wraz ze schodkami i „źródełkiem” od strony Powiśla.

Większość kartek pocztowych pochodzi sprzed 1939 roku i, jak juz wspomniano, znajdują się na nich obiekty UW o znaczeniu historycznym, natomiast wśród relatywnie niewielu pocztówek powojennych, są pocztówki z wnętrzami Pałacu Kazimierzowskiego, z działającym na Uniwersytecie zespołem „Warszawianka” oraz najnowsze, z ostatnich lat z  uniwersyteckimi budynkami bądź z ich elementami architektonicznymi. Dwie pocztówki pochodzą z okresu II wojny światowej. Niektóre kartki, znajdujące się w zbiorach GDŻS BUW są częścią zestawów pocztówek np. „Stary BUW nocą”  należy do tzw. serii księżycowej kartek o Warszawie. Ciekawostką może się okazać informacja, że na jednej z kartek wydanych  około 1910 roku z budynkiem Starego BUW zamieszczono reklamę następującej treści: „Najlepsza szwajcarska czekolada na mleku Cailler Broc – Szwajcaria – największa fabryka czekolady na świecie. Generalna reprezentacja i hurtowy skład D.H. Mieczysław Zylberman w Warszawie, Królewska No 29a.Telefon No 49-24”. Można także zauważyć, że obiekty z terenu Uniwersytetu były umieszczane na tzw. kartkach-składankach, na których prezentowano kilka, czasami kilkanaście obiektów z terenu miasta stołecznego Warszawy.

Wśród wydawców pocztówek znaleźli się: A. Chodowiecki, A. Chlebowski i S-ka, B. Wierzbicki i S-ka, Bracia Rzepkowicz, K. Wojutyński, St. Winiarski, B. Eisenberg, Fr. Karpowicz, A. S. Suvorin, Ph. Bäcker, R. Sommer, A. J. Ostrowski, A. Konheim (A. K.W.), H. P., Książnica Atlas we Lwowie, Salon Malarzy Polskich w Krakowie. Ukazały się dwie serie pocztówek nakładem Ogrodu Botanicznego UW, jedna sprzed 1939 roku (z fotografiami Romana Kobendzy (1886-1955), uznanego botanika i dendrologa, ówczesnego opiekuna Ogrodu Botanicznego UW), druga –  po wojnie – obie z fotografiami roślin z Ogrodu. Inną interesującą serią jest zestaw pocztówek z wystawy wykopalisk egipskich Uniwersytetu im. J. Piłsudskiego, zorganizowanej przez Muzeum Narodowe w Warszawie  w 1937 roku. Autorzy zamieszczanych na kartkach zdjęć to m.in. J. Bułhak, a ze współczesnych: K. Wojciewski, P. Krassowski, Z. Siemaszko, St. Dąbrowiecki, K. Jabłoński, A. Nowicki, K. Kaczyński, E Paszkowska, J. Jastrzębski, A. Zborski, T. Hetmańczyk, E. Falkowski. Niektóre z kartek zostały wydane poza granicami Polski m.in. w Londynie, Moskwie, Paryżu i Berlinie. Miejscem wydania na ziemiach polskich była m.in. Warszawa, Kraków, Łódź, Brody [!].

Emilia Słomianowska-Kamińska, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego