Biblioteki UW od podszewki. Odc. 1 – Biblioteka Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich na UW

Biblioteka OKF jest biblioteką naukową, specjalizującą się w naukach społecznych. Mieści się na trzecim piętrze gmachu Wydziału Neofilologii przy ul. Dobrej 55. Jej liczący obecnie niewiele ponad 5 tysięcy tomów księgozbiór udostępniany jest w czytelni, która nosi imię Michela Foucault, francuskiego filozofa, pierwszego dyrektora Ośrodka Kultury Francuskiej na Uniwersytecie Warszawskim.

Nie zawsze tak było. Przedstawiając więc tę unikatową w skali kraju, francuskojęzyczną bibliotekę uniwersytecką, nie można poprzestać na ukazaniu obecnej kolekcji, mieszczącej się w jednej niedużej salce, ponieważ stanowi ona tylko niewielką część gromadzonego przez lata, bogatego księgozbioru, którego powstanie ściśle łączy się z historią utworzenia na Uniwersytecie Ośrodka Kultury Francuskiej. Większość księgozbioru, po reorganizacji OKF, dokonanej w 2012 roku, weszła w skład  połączonej Biblioteki Instytutów Iberystyki, Italianistyki i Romanistyki i pozostała na ulicy Oboźnej 8, gdzie znajdowała się siedziba Ośrodka. Przez długie lata to właśnie w Bibliotece na Oboźnej koncentrowało się życie Ośrodka Kultury Francuskiej i właśnie to miejsce opisał w swojej kultowej powieści „Madame” Antoni Libera.

A zatem, zacznijmy od początku. Biblioteka OKF powstała w 1958 roku, wraz z powołaniem do życia, na mocy dwustronnej umowy pomiędzy rządami Polski i Francji, w ramach współpracy dwóch uczelni, Paryskiej Sorbony i Uniwersytetu Warszawskiego, Ośrodka Kultury Francuskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Starannie dobierany księgozbiór, specjalizujący się w literaturze francuskiej, filozofii, historii, antropologii i historii sztuki, miał zapewnić polskim naukowcom i studentom, bardzo utrudniony w okresie zimnej wojny, dostęp do współczesnej francuskiej myśli humanistycznej.

Księgozbiór Biblioteki jest jednak dużo starszy, bowiem Ośrodek odziedziczył zbiory po przedwojennym Instytucie Francuskim, założonym w Warszawie z inicjatywy prof. Émila Bourgeois z Institut d’études slaves na Sorbonie w 1925 roku, reaktywowanym po wojnie w 1947 roku i zamkniętym w wyniku polityki „twardego kursu” okresu stalinowskiego w 1950 roku. To właśnie  uratowane z pożogi wojennej, ukryte i wydobyte z piwnic Pałacu Kazimierzowskiego resztki księgozbioru Instytutu stanowiły trzon biblioteki OKF. Po 50 latach, przed przenosinami na ul. Dobrą, biblioteka liczyła ponad 21 tysięcy tomów i dzieliła się na dwie, historycznie uzasadnione części: przedwojenny księgozbiór „stary” (Ancien fonds) oraz utworzony po 1958 roku księgozbiór „nowy” (Nouveau fonds).

Ancien fonds zawiera ok. 6300 woluminów z dziedziny literatury francuskiej, filologii, historii, sztuk pięknych i filozofii ( w tym, m.in. pełną kolekcję Bibliothèque de philosophie contemporaine d’Alcan), z czego ¼ to książki wydane przed 1918 rokiem. W „Starym zbiorze” znajduje się wiele unikalnych w Polsce dzieł, jak choćby dedykowane Janowi Potockiemu pierwsze wydanie „Voyage au Mont Caucase et en Géorgie” Juliusa Klaprotha, niemieckiego etnografa, orientalisty i podróżnika, znawcy języków orientalnych. Klaproth uczestniczył w 1805 roku w wyprawie do Chin jako członek ekipy naukowej rosyjskiego poselstwa hr. Jurija Gołowkina, kierowanej przez Jana Potockiego i to jego pamięci dedykował wydaną w 1823 roku, a więc osiem lat po samobójczej śmierci autora „Rękopisu znalezionego w Saragossie”, książkę „Voyage”. Zawiera ona nie tylko wnikliwy opis Gruzji i jej stolicy Tyflisu (obecnie Tbilisi), ale również niezwykle cenne i do dziś wykorzystywane uwagi dotyczące języków kaukaskich.

Równie cenną i ważną pozycją Starego zbioru jest wydany w Paryżu w 1849 zbiór baśniowych opowiadań, zatytułowany „Les Étoiles dernière féerie”. Jest to hołd złożony słynnemu francuskiemu grafikowi i karykaturzyście Jean-Jacquesowi Grandville (1803-1847), który zilustrował opowiadania Josepha Méry. Grandville porównywany był z Honoré Domier i Gustawem Doré. Książka zawiera 15 jego ręcznie barwionych grafik i to one, jak również fakt, że mamy do czynienia z pierwszym wydaniem, podnoszą jej wartość.

Spośród czasopism, pochodzących z przedwojennego Instytutu Francuskiego i przechowywanych w Bibliotece OKF-u warto wymienić kolekcję „Mercure de France” z lat 1861-1973 oraz „Revue des Deux Mondes”.

Ancien fonds, posiadający dotychczas przedwojenny katalog kartkowy, został w całości skatalogowany w systemie VTLS/Virtua i jest dostępny w katalogu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Najcenniejsze dzieła z tego zbioru udostępniane są tylko na miejscu.

Księgozbiór „nowy”, tworzony od roku 1958 i systematycznie uzupełniany, liczył przed 2012 r. około 15 tys. dzieł z dziedziny literatury francuskiej, językoznawstwa, historii, socjologii, filozofii i sztuk pięknych. Jeśli chodzi o literaturę, biblioteka mogła się poszczycić bogatą kolekcją dzieł pisarzy francuskich, wydanych przez wydawnictwo Gallimard w serii Bibliothèque de la Pléiade, bogatym działem korespondencji i dzienników oraz działem wiedzy o teatrze francuskim.

W ostatnich latach zakupy ukierunkowane były w znacznej mierze na nauki społeczne. Dzięki temu biblioteka posiada pokaźną kolekcję dzieł takich myślicieli francuskich, jak Michel Foucault, Jacques Lacana czy Pierre Bourdieu. Księgozbiór wzbogacał się także dzięki znakomitym donatorom, odwiedzającym Ośrodek i często zostawiającym swe dzieła bibliotece z dedykacjami. Jedną z najcenniejszych tego typu pozycji Nowego zbioru są wydane przez Gallimarda w 1959 r.  poezje Jeana Cocteau z umieszczonym na stronie przedtytułowej jego własnoręcznym rysunkiem i dedykacją dla warszawskich studentów, z roku 1960.

Księgozbiór ten, również w całości skatalogowany w Katalogu online bibliotek UW jest obecnie udostępniany w dwóch miejscach.

W związku ze zmianą struktury Ośrodka Kultury Francuskiej, w marcu 2012 zbiory biblioteki OKF zostały przekazane Uniwersytetowi Warszawskiemu. Część zawierająca literaturę piękną, naukę o literaturze i językoznawstwo oraz Ancien fonds (15 tys. wol.) jest udostępniana czytelnikom za pośrednictwem połączonej Biblioteki  Instytutów Iberystyki, Italianistyki i Romanistyki. Pozostała część księgozbioru, obejmująca nauki społeczne, a więc historię, socjologię, filozofię, politologię, kino oraz krytykę literacką została przeniesiona wraz z Ośrodkiem Kultury Francuskiej do nowego gmachu Neofilologii przy ul. Dobrej 55, gdzie jest udostępniana w Czytelni im. Michela Foucaulta, w pon. i czw.  w godz. 9.00-17.00, wt., śr. w godz. 9.00-15.30, oraz w pt. w godz. 9.00-15.00.

Niedawnym ciekawym projektem Biblioteki OKF jest digitalizacja  kolekcji korespondencji francuskich osobistości nauki i kultury, nadsyłanej do Ośrodka w latach 1962-1976. Listy takich osób, jak Roland Barthes, Jean Fabre, Jacques Le Goff czy Nathalie Sarraute umieszczone są w e-bUW.

Bibliotekę OKF na Dobrej prowadzi Ewa Liszewska, absolwentka Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UW. Z OKF związana jest od 1995 r., a poza pracą interesuje się współczesną literaturą francuską i amerykańską oraz uprawia fitness.

W czwartki dyżur popołudniowy w Bibliotece OKF pełni Joanna Kiwilszo, absolwentka Instytutu Historii UW, związana z OKF od 1997 r., obecnie zatrudniona w Bibliotece Instytutu Iberystyki, Italianistyki i Romanistyki, gdzie opiekuje się dawnym księgozbiorem OKF. Poza pracą para się dziennikarstwem. Jako mieszkanka prawobrzeżnej Warszawy (Białołęka) pisze w lokalnej gazecie Nowej Gazecie Praskiej, gdzie prowadzi swój cykl autorski „Historia praskich rodów”.

Biblioteka Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich – Ewa Liszewska i Joanna Kiwilszo.