BUW od podszewki. Część 8. Gabinet Dokumentów Życia Społecznego – trzydzieści lat istnienia

1 października 2015 r. Gabinet Dokumentów Życia Społecznego BUW kończy trzydzieści lat. Przez długi czas był najmłodszym oddziałem w BUW. Przeniesienie Biblioteki na Powiśle zaowocowało wysypem nowych komórek i niepostrzeżenie osiągnęliśmy wiek dojrzały. Z tej okazji warto przypomnieć kilka liczb obrazujących ten trzydziestoletni wysiłek, bo podobno tylko liczby dają jako takie pojęcie o rzeczywistości.

Na koniec 2014 r. zbiory GDŻS BUW liczyły 308 733 jednostki. W Gabinecie zatrudnione są trzy osoby. Powierzchnia, którą zajmuje GDŻS BUW wynosi 226,1 m². W zbiorach Gabinetu reprezentowane są prawie wszystkie dziedziny życia społecznego. Zasięg chronologiczny – od 1801 r. do dnia dzisiejszego. Drogi wpływu? Tak jak i innych typów zbiorów: z egzemplarza obowiązkowego, kupna i darów. Od powstania do dzisiaj pracowały w Oddziale/Gabinecie: Wanda Motz, Paweł Brzeski, Joanna Moskowicz, Barbara Gajewska, Agnieszka Adamiak, Agnieszka Kościelniak-Osiak, Maria Wysocka, Bożena Pinkosz, Paweł Duber a obecnie: Anna Zawadzka, Justyna Stańczak i Emilia Słomianowska-Kamińska (trudno się przyznać, ale to już od 22 lat kierownik Gabinetu, wcześniej Oddziału).
Zaczęło się na początku lat osiemdziesiątych od szafy pełnej ulotek a później po dyskusjach, naradach, spotkaniach, decyzją Dyrekcji formalnie z dniem 1 października 1985 r. powołano Oddział Dokumentów Życia Społecznego BUW. Wydaje się, że nawet nie wszyscy bibliotekarze wiedzieli do końca, czym ta komórka ma się zajmować. Podobne oddziały istniały już m.in. w Ossolineum i Bibliotece Narodowej. Intuicyjnie przekazywano tam wszystko to, co nie było książką ani czasopismem. Definicja dokumentów życia społecznego w tamtych czasach właściwie dopiero się klarowała. Znamienne jest, że ówczesna Rada Biblioteczna (o zupełnie innym składzie i zakresie zadań niż dziś) nie podjął decyzji o przejmowaniu ze zbiorów głównych druków, które mogłyby być zaliczone do dokumentów życia społecznego. Lata 80. na Uniwersytecie Warszawskim były tak samo burzliwe, jak i w całym kraju. Ożywienie polityczno-społeczne zaczęło skutkować powstawaniem ogromnych ilości druków nielegalnych. Kolportowane zarówno przez studentów i pracowników UW ulotki starano się ukryć gdzie się dało, ale część pracowników BUW myślała już o tym, by stworzyć instytucjonalne ramy do ich zabezpieczenia i przechowywania. Po powołaniu Oddziału i przyjęciu określenia właściwie utożsamiającego dokumenty życia społecznego z drukami ulotnymi o charakterze politycznym, zaczęto je skrzętnie gromadzić, odkładając inne rudymentarne czynności bibliotekarskie, jak ewidencję, opracowanie, udostępnianie na przyszłość.
Pierwszym, formalnym kierownikiem Oddziału został Paweł Brzeski, historyk z wykształcenia, który przy ogromnej pomocy pani Wandy Motz, niejako „społecznej” opiekunki grupy druków w przeszłości, przecierał pierwsze ścieżki działalności tej komórki. W tym czasie zdecydowano, że należy przede wszystkim zwrócić szczególną uwagę na gromadzenie. Wszyscy pracownicy mieli za zadanie odwiedzać różne instytucje, przede wszystkim organizacje polityczne i zbierać wydawane przez nie dokumenty. Po wyborach 4 czerwca 1989 roku, kiedy życie polityczne nabrało nowej dynamiki, zbiory rosły w postępie geometrycznym. Przybywało mnóstwo różnorodnych druków politycznych, reprezentujących różne opcje polityczne, wzrosła także ilość druków dotyczących życia akademickiego. Wszelkie dyskusje, debaty i rozmowy znalazły swoje odzwierciedlenie w afiszach, drukach ulotnych i ręcznie tworzonych plakatach. Na początku lat 90. zbiory Oddziału liczyły już kilkadziesiąt tysięcy jednostek, w tym kilka tysięcy – wstępnie posegregowanych, opieczętowanych i ułożonych w teczkach, pozostała część to przemieszczone z piwnicy Wydziału Prawa druki, gromadzone przez BUW od 1945 roku (kilkadziesiąt paczek). Paczki zawierały plakaty i afisze z różnych dziedzin życia społecznego, niestety złożone „na osiem”. Ich prostowanie zajęło kilka lat. Warto zaznaczyć, że siedziba Oddziału znajdowała się od początku lat 90.w budynku św. Rocha, uprzednio – w Pałacu Tyszkiewiczów – Potockich.

1 kwietnia 1993 roku kierownikiem została Emilia Słomianowska-Kamińska, politolog z wykształcenia, świeżo upieczona absolwentka podyplomowych studiów bibliotokoznawczych. W 1998 r. pracę w Oddziale rozpoczęła Bożena Pinkosz, bibliotekarz z prawdziwego zdarzenia i wtedy zaczęły się prace nad dalszą koncepcją tej komórki BUW. Po pierwsze, po długich dyskusjach, przy dużej pomocy pani Jadwigi Ćwiekowej udało się stworzyć schemat klasyfikacyjny zbiorów, który stał się podstawą do rozmieszczenia zbiorów w magazynie, a także do budowy katalogu kartkowego. Należy zaznaczyć, że tym czasie w BUW trwały już prace nad wdrożeniem systemu komputerowego VTLS, zdecydowano jednak, że mając na względzie złożoność opisu bibliograficznego dokumentów życia społecznego oraz brak wypracowanych zasad wprowadzania danych (brak instrukcji, odrębnego formatu), powstanie katalog tradycyjny, kartkowy, który będzie zawierał opisy druków wydanych od 1801 roku do 1945 roku. Po drugie stworzono system sygnatur. Po trzecie rozpoczęto prowadzenie inwentarza, odrębnego dla dokumentów życia społecznego.

W 1996 r. wszystkie komórki zbiorów specjalnych przyjęły nazwę gabinetów. Opracowano też w ramach prac nad zasadami gromadzenia zbiorów specjalnych, zasady gromadzenia w GDŻS BUW. W 2004 roku do pracy w Gabinecie przeszła z ówczesnego Oddziału Bibliotek Wydziałowych Anna Zawadzka, archeolog (specjalista od wykopalisk w Egipcie), która wspaniale zaadaptowała się do pracy przy katalogowaniu dokumentów życia społecznego. Od tamtej pory dzięki niej (od roku przy współudziale Justyny Stańczak – polonistki) w OPAC znalazło się ponad 8000 opisów obiektów ze zbiorów BUW. W 2007 r. GDŻS jako pierwszy w BUW skorzystał z dotacji MKiDN i przystąpił do programu digitalizacji swoich historycznych zbiorów, czego efektem jest m.in. część opisów o których wspomniano powyżej.

Pracownicy GDŻS mają wiele zainteresowań. O niektórych mówią głośno, a niektóre trzeba odkrywać właśnie przy okazji „zaglądania pod podszewkę” gabinetu. Ania interesuje się turystyką na terenie Sudetów (zabytki, historia, towarzystwa górskie, piosenka turystyczna), uprawia narciarstwo biegowe, od czasu studiów fascynuje ją starożytny Egipt. Justyna pisze (a może bardziej – pisała) piękne wiersze ( o czym nie chce mówić) i interesuje się poezją pisaną przez innych, piosenką autorską (oczywiście, jak sama zaznacza tylko jako słuchacz) oraz historią malarstwa. Emilia przeszła już kilka faz swoich zainteresowań, ale zawsze były podróże (przede wszystkim w bardzo nietypowe i niezbyt często uczęszczane miejsca), wielka literatura przede wszystkim polska, ale także i przekłady zagranicznej, antropologia kulturowa (wszystko zaczęło się jeszcze na studiach – od Bronisława Malinowskiego) i szeroko rozumiana problematyka pogranicza, czyli miejsca styku wielu kultur.

Czym jest GDŻS BUW? Czym się zajmuje? Zgodnie z definicją dokumentów życia społecznego przedmiotem gromadzenia są: afisze, broszury, druki ulotne, fotografie, kalendarze bez tekstowe, plakaty, pocztówki i zbiory niekonwencjonalne (wszelkiego rodzaju gadżety i załączniki do druków). Wg definicji dokumentami życia społecznego określa się druki dotyczące poszczególnych dziedzin życia współczesnego, odzwierciedlające wewnętrzną działalność różnego rodzaju organizacji, stowarzyszeń i instytucji; wydawane w celu osiągnięcia doraźnych celów informacyjnych, propagandowych, reklamowych i normatywnych; zwykle przeznaczone są dla określonego kręgu odbiorców i najczęściej do poza obiegu księgarskiego; charakteryzują się różnorodną formą graficzną: występują w postaci druków ulotnych, zwartych i ciągłych.

Gdzie znajdują się informacje o zbiorach GDŻS BUW? Przede wszystkim w OPAC BUW, w katalogu centralnym NUKAT a także w bazie CKK (Cyfrowe Katalogi Kartkowe) DZS. Wybrane kolekcje są dostępne w bibliotece cyfrowej – e-bUW,

Emilia Słomianowska-Kamińska