BuwLOG

Erasmus+ Uniwersytet w Lublanie, Słowenia

Tegoroczna wyprawa w ramach programu Erasmus+ zabrała nas do stolicy Słowenii – Lublany. Uniwersytet w Lublanie (UL) to największa i najstarsza uczelnia w kraju, a jego zaangażowanie w rozwój otwartej nauki jest godne uwagi. Na naszych poprzednich wyjazdach kraj ten pojawiał się niejednokrotnie w rozmowach jako przykład godny naśladowania. Wiele osób polecało to miejsce, podkreślając nowoczesne podejście do wdrożenia otwartej nauki. Tym bardziej byłyśmy ciekawe, jak te opinie mają się do rzeczywistości – i oczywiście nie zawiodłyśmy się!

zamek na wzgórzu
Zamek w Lublanie, fot. Karolina Minch

Już pierwszego dnia miałyśmy przyjemność spotkać się z Panią Mojcą Kotar, która pełni funkcję koordynatorki Rektora ds. otwartej nauki na Uniwersytecie w Lublanie. Mojca Kotar od lat angażuje się w promowanie otwartej nauki i wspieranie badaczy w zakresie zarządzania danymi badawczymi i publikacjami w otwartym dostępie. Jej doświadczenie i zaangażowanie są niezwykle cenne w kształtowaniu polityki otwartej nauki na uczelni, na Słowenii, ale też międzynarodowo m.in. w ramach takich projektów jak OpenAIRE, czy RDA.

budynki przy rynku
Budynek Rektoratu Uniwersytetu w Lublanie, fot. Zofia Kajczuk

Słowenia aktywnie wdraża założenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) i programu Horyzont Europa – podstawą działań na rzecz otwartej nauki są m.in.: Strategia badań i innowacji Słowenii do 2030 r., Plan działania na rzecz otwartej nauki i Ustawa o działalności badawczej i innowacyjnej (art. 40-42).

sala w pałacu
Sala Senatu, gdzie odbywają się spotkania dot. otwartej nauki organizowane przez Mojce Kotar, „Rektorat Univerze”, fot. Karolina Minch
Portal Open Science Slovenia

Podczas pobytu w Lublanie miałyśmy okazję przyjrzeć się bliżej słoweńskiej infrastrukturze otwartej nauki, która od 2013 roku jest sukcesywnie rozwijana w ramach inicjatywy Open Science Slovenia. Dzięki wsparciu funduszy unijnych i ministerstwa nauki powstał narodowy portal oraz szereg repozytoriów, które udostępniają prace dyplomowe, dane badawcze i wyniki badań naukowców z całego kraju – zarówno z uczelni, jak i niezależnych instytucji badawczych. System oferuje dwujęzyczne (słoweńsko-angielskie) interfejsy, mechanizm rekomendacji publikacji, narzędzia do wykrywania plagiatów, a także wspiera nadawanie trwałych identyfikatorów cyfrowych. Repozytoria są zintegrowane z krajowym systemem bibliotecznym COBISS, systemem informacji o nauce i badaniach SICRIS (tj. słoweński/narodowy system typu CRIS) oraz międzynarodowymi agregatorami takimi jak OpenAIRE, Google Scholar czy CORE.

Cała infrastruktura – obejmująca m.in. repozytoria uniwersytetów w Lublanie, Mariborze, Primorsku i Nowej Goricy – stanowi kompleksowe i nowoczesne środowisko wspierające otwarty dostęp do wiedzy. To również cenne narzędzie dla decydentów i fundatorów badań, którzy mogą śledzić poziom udostępniania wyników projektów finansowanych ze środków publicznych. System otwartego dostępu w Słowenii to nie tylko centralny portal i repozytoria uczelni, ale także przemyślana, technicznie zaawansowana infrastruktura, która integruje dane z wielu źródeł. Archiwizacja obiektów cyfrowych i ich metadanych odbywa się za pośrednictwem archiwów ARNES i IZUM, a dane z repozytoriów trafiają na portal narodowy zaraz po ich skatalogowaniu w systemie bibliotecznym COBISS.SI.

We wszystkich uczelniach wyższych w Słowenii opracowano ujednolicone procesy zgłaszania publikacji i prac dyplomowych. Mianowicie jeśli chodzi o publikacje naukowe, badacze mogą zgłaszać różne typy dokumentów, importować metadane z COBISS.SI, a system podpowiada dane autorów z bazy CONOR.SI oraz umożliwia określenie praw autorskich i typu dostępu; w przypadku prac dyplomowych, proces różni się nieco w zależności od uczelni (brak wspólnego systemu informacyjnego), ale opiera się na współpracy z bibliotekarzami i systemie kontroli jakości metadanych.

mosty
Trzy mosty projektu Jože Plečnika, fot. Zofia Kajczuk

Repozytorium Uniwersytetu Lubljańskiego pobiera dane z innych słoweńskich repozytoriów tematycznych (np. ePrints.FRI, PeFprints, ADP), a także metadane o badaczach i instytucjach naukowych z systemu SICRIS. Dane trafiają również do dCOBISS, gdzie służą analizom związanym z otwartym dostępem – powiązane są z projektami badawczymi i opłatami za publikacje (APC).

Dodatkowo, portal Open Science Slovenia gromadzi rozbudowane statystyki, począwszy od liczby pobrań prac, przez aktywność poszczególnych jednostek, aż po analizę dorobku promotorów prac dyplomowych. Więcej informacji: openscience.si.

Uniwersytet w Lublanie aktywnie wspiera otwartą naukę, przyjmując jasne zasady obowiązujące wszystkich naukowców. Należą do nich m.in.: (1)  natychmiastowy otwarty dostęp do wszystkich recenzowanych publikacji poprzez zaufane/instytucjonalne repozytoria; (2) obowiązek tworzenia Planu Zarządzania Danymi (DMP); (3) przechowywanie danych badawczych zgodnie z zasadami FAIR w repozytoriach danych; (4) prawo do wtórnej publikacji wyników badań.

Warto również wspomnieć, że Uniwersytet w Lublanie przystąpił do Koalicji na rzecz Poprawy Oceny Badań (tj. The Coalition for Advancing Research Assessment – CoARA) i wdraża bardziej jakościowe podejście do oceny dorobku naukowego.

UL posiada zaawansowaną infrastrukturę wspierającą otwartą naukę. Kluczowe elementy to:

  • Repozytorium Uniwersytetu w Lublanie – archiwizuje prace dyplomowe, artykuły naukowe, monografie i dane badawcze.
  • Udział w europejskich infrastrukturach – m.in. Social Science Data Archives (ADP), CLARIN.SI, ELIXIR Slovenia.
  • Wydawnictwo Uniwersytetu w Lublanie – publikuje ok. 280 książek rocznie, z czego ponad połowa jest dostępna w otwartym dostępie.
  • Konsorcja krajowe – negocjowanie krajowych umowów z 13 wydawcami naukowymi zapewniają dostęp do czasopism i vouchery APC (pule opłaconych artykułów). Spremljanje porabe APC vavčerjev za leto 2025 (zasady publikowania wraz z wykazem artykułów – dostępne tylko po słoweńsku).

Biblioteki Uniwersytetu w Lublanie pod przewodnictwem koordynatorki Rektora ds. otwartej nauki pełnią istotną rolę w promocji otwartej nauki. Wspierają naukowców w interpretacji wymagań fundatorów badań, korzystaniu z dostępnych voucherów APC, deponowaniu publikacji w repozytorium Uniwersytetu w Lublanie, a także w zarządzaniu danymi badawczymi zgodnie z zasadami FAIR.

Projekt SPOZNAJ

Słowenia realizuje obecnie krajowy projekt SPOZNAJ (2023-2026), finansowany z Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (sl. Načrt za okrevanje in odpornost). Projektem zarządza pani Mojca Kotar w imieniu Uniwersytetu w Lublanie. Jego główne założenia to: (1) adaptacja uczelni do zasad otwartej nauki; (2) przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń i zwiększenie wsparcia dla naukowców; (3) zatrudnienie ekspertów ds. zarządzania danymi (tzw. data stewards); (4) utworzenie sieci wsparcia na wydziałach i akademiach.

Biblioteki Uniwersytetu w Lublanie

Uniwersytet w Lublanie posiada rozbudowany system biblioteczny, na który składa się 38 bibliotek (lista wszystkich bibliotek). Wśród nich są liczne biblioteki wydziałowe i instytutowe takie jak m.in  Wydziału Sztuk Pięknych, Wydziału Biotechnologii, Wydziału Medycyny czy Wydział Ekonomii a także Narodowa i Uniwersytecka Biblioteka Słowenii (NUK), pełniąca funkcję zarówno biblioteki narodowej, jak i głównej biblioteki uniwersyteckiej dla nauk humanistycznych i społecznych oraz Central Technical Library (CTK), będąca głównym ośrodkiem informacji w dziedzinie nauk ścisłych i technicznych. Nie sposób jest odwiedzić choćby połowę z nich podczas krótkiego pobytu, zdecydowałyśmy się więc na reprezentacyjny wybór.

budynki
Narodowa i Uniwersytecka Biblioteka im. Jože Plečnika, Lublana, fot. Karolina Minch

Jako przykład dużej jednostki postanowiłyśmy zwiedzić Narodową i Uniwersytecką Bibliotekę im. Jože Plečnika (Plečnik National and University Library). Poza podwójną funkcją biblioteki niezwykle istotny jest budynek, w którym się ona mieści. Jest to jedno z najważniejszych dzieł architektonicznych Jože Plečnika, architekta, który odegrał kluczową rolę w ukształtowaniu wyglądu współczesnej Lublany. Budynek NUK został ukończony w 1941 roku i jest uznawany za architektoniczne dzieło sztuki – pełne ukrytych znaczeń, odniesień historycznych i symboliki. Biblioteka służy jako centralna biblioteka akademicka i narodowa, gromadząc ogromne zbiory literatury słoweńskiej oraz zagranicznej. Mimo jej historycznego i kulturowego znaczenia, od dłuższego czasu oczekuje się na budowę nowego, bardziej funkcjonalnego obiektu, który sprosta współczesnym potrzebom użytkowników i do którego będzie można przenieść zbiory centralnej biblioteki akademickiej, a na miejscu zapewnić studentom wystarczająco miejsca do nauki.

kolumnada we wnętrzu wyłożonym czarnym marmurem
Wnętrze budynku NUK I, fot. Zofia Kajczuk
model architektoniczny budynku użyteczności publicznej
Wizualizacja architektoniczna budynku NUK II., fot. Zofia Kajczuk

Kolejnym naszym wyborem była Central Economics Library (CEL), która obsługuje Wydział Ekonomii Uniwersytetu w Lublanie. CEL jest jedną z największych bibliotek akademickich w Słowenii, specjalizującą się w literaturze ekonomicznej, biznesowej i zarządzania. Oferuje szeroki dostęp do zasobów elektronicznych, baz danych oraz czasopism naukowych. Biblioteka intensywnie wspiera studentów i pracowników naukowych, oferując szkolenia z zakresu wyszukiwania informacji, zarządzania danymi badawczymi i korzystania z narzędzi do analizy danych.

CEL aktywnie wdrażają podejście zorientowane na użytkownika (UX), aby poprawić jakość usług i zwiększyć zaangażowanie społeczności akademickiej. Idąc za nowoczesnymi trendami jest w trakcie przekształcania się w nowoczesne Centrum Wiedzy (CeK). CeK integruje tradycyjne funkcje biblioteczne z cyfrowymi usługami, otwartym dostępem, laboratoriami badawczymi i działalnością wydawniczą, tworząc innowacyjne środowisko dla studentów i pracowników naukowych. Pracownicy biblioteki zaprezentowali nam też prace nad nową stronę internetową a także pomysły na aktywizację studentów i tworzenie dla nich przyjaznej i użytecznej przestrzeni do nauki.

Kolejnym punktem naszej wizyty była biblioteka Wydziału Nauk Przyrodniczych i Inżynierii (Faculty of Natural Sciences and Engineering), która zapewnia wsparcie informacyjne dla studentów i pracowników wydziału. Biblioteka specjalizuje się w literaturze naukowej z zakresu nauk przyrodniczych, inżynierii oraz technologii materiałowych. Podczas wizyty zwiedziłyśmy kolekcję dwóch bibliotek – Geologiczną oraz Tkaniny, Grafiki i Wzornictwa. Są to przykłady niewielkich jednostek, prowadzonych często jednoosobowo, które jednak pełnią ważną rolę na wydziale. Prowadzące je panie Barbara Bohar Bobnar i Irena Berlič, znane nam wcześniej z naszego Erasmus Staff Week 2023, oprowadziły nas po całym budynku, pokazując niezwykłe kolekcje i sale studenckie.

Ich działalność można pokrótce zobaczyć na nagraniu Youtube:

Prezentacja Wydziału Nauk Przyrodniczych i Inżynierii Uniwersytetu w Lublanie, źródło: https://www.youtube.com/watch?v=G81dkStvsbs 

stroje na manekinach
Prace studentów Katedry Tkaniny, Grafiki i Wzornictwa, fot. Zofia Kajczuk
muzeum geologiczne z okazami w drewnianych gablotach
Wystawa geologiczna Wydziału Nauk Przyrodniczych i Inżynierii, fot. Zofia Kajczuk

Nasza wizyta na UL potwierdziła, że uczelnia jest zaangażowana w otwartą naukę na wielu poziomach – od wsparcia infrastrukturalnego po działania edukacyjne i legislacyjne. Warto dalej utrzymywać kontakt i przyglądać się ich działaniom, ponieważ mogą one stanowić cenne źródło inspiracji w dalszym rozwoju naszych inicjatyw związanych z UX, otwartym dostępem, czy nauką obywatelską (np. Citizen Science Starter Kit opracowany w ramach sojuszu EUROPIA, którego UL jest członkiem). 

Jesteśmy bardzo wdzięczne wszystkim osobom, które poświęciły nam swój czas i podzieliły się swoją wiedzą, podczas naszej wizyty w Lublanie 🙂 – zwłaszcza Barbarze Bohar Bobnar, Irenie Berlič, Maticiowi Bradač i Mojcy Kotar.

Zofia Kajczuk, UX librarian, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. projektowania usług

Karolina Minch, Oddział Wspierania Nauki, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki

Inne przydatne linki:

https://www.eifl.net/eifl-in-action/open-access-slovenia

https://www.eifl.net/blogs/slovenia-open-science-driving-change-and-innovation

https://dirrosdata.ctk.uni-lj.si/en/odprta-znanost-v-sloveniji/

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.