w 1531 roku – motyw przewodni konferencji, źródło: Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie
17–18 listopada 2022 r. w siedzibie PAN/PAU w Krakowie odbyła się międzynarodowa konferencja „Explicitus est liber – dziedzictwo sztuki drukarskiej do roku 1800”, zorganizowana przez Bibliotekę Naukową PAU i PAN w Krakowie oraz Archiwum i Bibliotekę OO. Karmelitów na Piasku. Jej celem była kompleksowa refleksja nad zagadnieniami związanymi z rozwojem i dziedzictwem sztuki drukarskiej – starych druków, czyli publikacji wydanych do roku 1800, a będących obiektami badań wielu dziedzin.
Wygłoszone referaty (37) koncentrowały się wokół problemów tworzenia, gromadzenia, opracowania, konserwacji i udostępniania starych druków. Prezentowano biblioteczne zbiory oraz fragmenty kolekcji (np. dary Jana Matejki w zbiorach Biblioteki PAU/PAN, stare druki w z Biblioteki Muzeum Warmii i Mazur czy druki z dawnej Zbiorczej Biblioteki Kościelnej w Szczecinie). Omawiano także kolekcje regionalne (np. Silesiaca w zbiorach Biblioteki Śląskiej i Biblioteki Raczyńskich), a także zaprezentowano cenne kolekcje z kilku bibliotek zagranicznych, m.in. z Biblioteki Uniwersytetu Karazina w Charkowie, Muzeum Książki i Drukarstwa w Kijowie i Muzeum Narodowego we Lwowie. Bardzo interesujący referat przedstawiła dr Iryna Kachur z Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej Ukrainy dotyczący analizy typograficznej jako narzędzia dla ustalenia repertuaru wydawniczego na przykładzie oficyny Szlichtyngów.
W kilku referatach przedstawiono zagadnienia związane z grafiką XVI-XVIII wieku. Przybliżono wybrane kolekcje lub obiekty, jak np. zbiór rycin autorstwa Hryhorija Levickiego (1697-1769), znajdujących się w Muzeum Drukarstwa w Kijowie, XVI-wieczne kolekcjonerskie „klocki podróżne”, składające się z książki, planszy do gry i pojemnika na karty oraz omówiono wyposażenie graficzne Żywota Pana Jezu Krysta (1541), krakowskich zielników renesansowych, Składu Jakuba Kazimierza Haura i Hippiki Krzysztofa Dorohostajskiego. Przemysław Wątroba z GR opowiedział o nieznanej edycji dzieł Jeana-Françoisa Neufforge’a ze zbiorów Stanisława Augusta.
Kwestie badań proweniencji i cech indywidualnych egzemplarzy były poruszane w wielu wystąpieniach oraz podczas dyskusji i w kuluarach – znów, jak podczas każdego wydarzenia skupiającego starodruczników, postulowano utworzenie ogólnopolskiej bazy proweniencyjnej. Modnym tematem stała się makulatura drukarska wydobywana z opraw książkowych. O wielu takich przypadkach mówił m.in. dr Szymon Sułecki z biblioteki karmelitów na Piasku w Krakowie oraz, o wydobytym z oprawy XVI-wiecznym (nieomal) unikacie, Katechizmie łotewskim, dr Izabela Wiencek-Sielska z GSD. Jak się okazuje, tematowi „drugiego życia” średniowiecznych rękopisów, używanych jako materiał używany do oprawiania ksiąg, miała być poświęcona konferencja z cyklu Textus et Pictura, odbywająca się w Toruniu tydzień później, o której pisze tutaj Agnieszka Fabiańska z Gabinetu Rękopisów.
Oddzielny blok poświęcono zagadnieniom konserwacji starych druków, a także pozyskiwania środków na konserwację i digitalizację. W interesującym wystąpieniu Julia Rédey-Kersztény z Biblioteki Uniwersyteckiej ELTE w Budapeszcie przedstawiła projekt „adoptuj książkę”, wykorzystujący media społecznościowe, mający na celu popularyzację najstarszych druków węgierskich, tudzież pozyskiwanie środków na ich konserwację.
Konferencji towarzyszyły dwa pokazy starych druków – ze zbiorów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie oraz Archiwum i Biblioteki OO. Karmelitów na Piasku, a na zakończenie obrad uczestnicy zostali zaproszeni na spacer tematyczny śladami drukarstwa krakowskiego. Dowiedzieliśmy się wtedy, że słynna XVI-wieczna drukarnia Jana Hallera, którego nazwisko wielokrotnie padało podczas konferencji, mieściła się w kamienicy, w której dzisiaj można zjeść smaczny obiad – w jadłodajni Chimera, przy ul. Świętej Anny 3/2.
Cała konferencja była transmitowana on-line a jej zapis dostępny jest na platformie Youtube:
17 XI – https://www.youtube.com/watch?v=l4YAJRgfrhc
18 XI – https://www.youtube.com/watch?v=8vTgdJC-gKo
Przemysław Wątroba, Gabinet Rycin BUW
Izabela Wiencek-Sielska, Gabinet Starych Druków BUW