Zakład ślusarski
Są takie druki, za którymi kryją się całe historie. Na przykład reklamy dawnych firm. Zwłaszcza dla kogoś, kto nie zna się na reprezentowanej w dokumencie branży. Taki, na przykład, zakład ślusarski z ul. Płockiej 53 w Warszawie, wydał folder reklamowy zatytułowany „Wytwórnia Krat Ochronnych WOS” (sygn. GDŻS BUW: DU I P.49[8023]a). Tekst starannie złożono przejrzystą czcionką, opatrzono rysunkami technicznymi i zdjęciami, które świetnie się prezentują na gładkim papierze wysokiej jakości. To chyba musiało być wyzwanie dla, odpowiedzialnych za druk, Zakładów Graficznych Straszewiczów (Warszawa, ul. Leszno 112), bo na większości zdjęć widnieje znak całkiem innej firmy.
ZGKK czy ZKKG
Piękne logo złożone z liter ZKKG w owalu spotykałyśmy do tej pory w pracy z pocztówkami ze zdjęciami różnych miejsc międzywojennej Polski. Nie notował go Słownik nakładców i wydawców pocztówek na Ziemiach Polskich oraz poloników (Warszawa, 2000-2010, sygn. BUW: 839766). Nie podawała rozwinięcia skrótów ZGKK i ZKKG Biblioteka Narodowa. Od przypuszczenia, że ZG może być skrótem od Zakład/-y Graficzny/-e, doszłyśmy do poszukiwań spółki drukarskiej dwóch osób K.
Na szczęście czasopismo Grafika Polska (sygn. BUW: 032286), mające ambicje rozwinięcia indywidualnego polskiego stylu sztuki wydawniczej, zebrało w 1922 listę drukarń Adresy zakładów graficznych w Polsce (sygn. BUW: 4.18.12.371.). Wymienione zostało tam przedsiębiorstwo „Koziańscy Eugenjusz i Dr. Kazimierz, zakł. graf., Krak.-Przedm. 66”.
Bracia Koziańscy z Krakowa wykupili w 1911 zbankrutowane zakłady Orgelbranda. I (chwała bibliotekom cyfrowym!) to był dobry trop. Katalog odlewni czcionek E. i dr. K. Koziańskich dawniej S. Orgelbranda Synów : Warszawa, Krakowskie Przedmieście 66 … nie pozostawia wątpliwości, że zdjęcia krat „Wos” opracowano właśnie w tej firmie. (Dodatkowym smaczkiem jest podpis Tadeusza Gronowskiego pod kompozycją okładki katalogu Koziańskich. A może właśnie on jest autorem znaku ZGKK?)
Biorąc pod uwagę lata działalności drukarń Straszewiczów i Koziańskich, można datować Kraty „WOS” na lata 20. XX w., ewentualnie początek lat 30.
Wystawa Mieszkanie i Miasto
W 1926 roku ukazał się w numerze specjalnym Architektury i Budownictwa poświęconym Wystawie Związku Miast Polskich „Mieszkanie i Miasto” artykuł sponsorowany (na stronie 42) chwalący zalety krat „WOS” i podający adres biura przy ulicy Nowy Świat 30.
„Złodzieje byli, są i będą, z tem się trzeba liczyć i działać w kierunku unieszkodliwienia złej woli.”
„Okiennice są już dziś anachronizmem, są one niewygodne, a co najważniejsze – zabierają dużo światła, powietrza i miejsca, nie dając w zamian żadnego bezpieczeństwa na wypadek włamania.”
„dzięki szczęśliwemu połączeniu wygody, bezpieczeństwa i estetyki”
„zapewniają posiadaczowi maximum bezpieczeństwa, jakie kraty wogóle dać mogą”
„Posiadają one nadto łagodny rysunek oczek, które tworzą bardzo estetyczną całość, harmonizując się łatwo z każdą fasadą domu.”
„Patentowane kraty żaluzjowe wyrabia jedyna w Polsce fabryka „WOS” w Warszawie.”
Zatem posiadany w GDŻS folder mógł być wydany wcześniej, kiedy jeszcze wytwórnia nie miała przedstawicielstwa na reprezentacyjnej ulicy.
Wystawę Mieszkanie i Miasto, prezentującą nowoczesne plany architektoniczne i oferty firm budowlanych, zorganizował Związek Miast Polskich
– 19-26.06.1926 w salach Rady Miejskiej Warszawy,
– potem lipiec – Łódź i Bydgoszcz, wrzesień – Lwów, potem jako sekcja polska na wystawie w Wiedniu, potem w Poznaniu na międzynarodowej wystawie ogrodniczej.
Na reklamach z lat 1946-1947 Fabryka Krat Żaluzjowych WOS deklaruje rok założenia 1921. Ale na tej samej stronie Przeglądu Budowlanego pojawia się anons innego przedsiębiorstwa „WOS” Wytwórnia Siatek Ochronnych! Czyżby rozwiązanie skrótu WOS było aż tak prymitywne? Nie, nie jest.
WOS czy Wos
W latach 30. XX w. firma „Wos” pojawia się w Biuletynie Przetargowym jako oferent wykonania konstrukcji stalowych m.in. ogrodzenia lotniska na Okęciu, kładki nad torami w Pruszkowie czy robót ślusarskich w Muzeum Narodowym w Warszawie. Wymieniana jest tam pod nazwą „Wos” (w cudzysłowie).
W posiadanym folderze reklamowane przedsiębiorstwo nazywa się Wytwórnia Krat Ochronnych „WOS”. W wydawnictwie o Wystawie Mieszkanie i Miasto mowa jest o firmie „WOS” i fabryce „WOS”. Biuletyn Przetargowy z 1937 roku ogłasza zmianę nazwy „Wos” Fabryka Wyrobów Żelaznych w Warszawie sp. z o.o. na „Wos” Przedsiębiorstwo techniczno-budowlane i konstrukcyjno-metalowe w Warszawie sp. z o.o. Rozszerzona została działalność spółki, podwyższony kapitał zakładowy i ogłoszony skład zarządu z reprezentującymi go Edwardem Polkowskim i Wacławem Syczyńskim.
Te nazwiska są istotne dla identyfikacji dalszych losów firmy, o których można się dowiedzieć z… Orzeczenia Wydziału Odwoławczego Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej (Wiadomości Urzędu Patentowego 1949, z. 4) w sprawie prawa do użycia słowa „WOS” w nazwie zakładu.
W skrócie:
- 14 marca 1946 – Mieczysław Karpiuk, były (od 1944) pracownik firmy „Wos” Przedsiębiorstwo Techniczno-Budowlane i Konstrukcyjno-Metalowe Sp. z o.o, zgłosił do rejestracji (28.06.1946 zarejestrował) znak towarowy o brzmieniu „Wos” – Wytwórnia Ochronnych Siatek – Mieczysław Karpiuk – Warszawa, ul. Marszałkowska nr 14 i 11/13 tel… rachunek bankowy … dla towarów: kraty żelazne zwykłe i żaluzjowe, wystawy żelazne, ogrodzenia żelazne, balustrady żelazne, konstrukcje żelazne.
- 16-24 października 1947 wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, Wydz. II Handlowy, nakazujący Mieczysławowi Karpiukowi zaniechanie używania nazwy WOS, zdjęcie szyldu z tą nazwą ze sklepu przy Marszałkowskiej i na żaluzjach sklepowych oraz trzykrotnego zamieszczenia ogłoszenia w najpoczytniejszych gazetach warszawskich o zobowiązaniu do nie używania nazwy Wos jako przysługującej innej firmie.
- 10 kwietnia 1948 wpłynęła do Wydziału Spraw Spornych Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej skarga firmy „Wos” Przedsiębiorstwo Techniczno-Budowlane i Konstrukcyjno-Metalowe z o.o. w Warszawie o unieważnienie słowa „WOS” w części nazwy znaku towarowego „WOS” Wytwórnia Siatek Ochronnych.
- Karpiuk bronił się twierdząc, że słowo „WOS” określa pewien rodzaj krat, wobec czego nie może być przedmiotem wyłączności prawnej przysługującej znakom towarowym,
- że w 1939/1940 spółka wskutek sporu między wspólnikami uległa likwidacji, kierownictwo przejął Edward Polkowski, za rządów którego przedsiębiorstwo nie tylko nie doznało prześladowań ze strony okupanta ale wykonywało zlecenia dla „niemieckich potrzeb wojennych”, i który źle traktował pracowników,
- że w latach 1940-1946 nie było słowa „WOS” w nazwie zakładu Polkowskiego.
6 września 1948 Wydział Spraw Spornych Urzędu Patentowego postanowił:
- unieważnić słowo „WOS” w części nazwy znaku towarowego „WOS” Wytwórnia Siatek Ochronnych, resztę zostawić,
- koszty sporu zasądzić pozwanemu,
ponieważ:
- firma WOS została zarejestrowana w 1937,
- nie ma dowodów, że nie świadczyła usług w 1945,
- „sporny znak towarowy sprzeczny jest z dobrymi obyczajami”, ponieważ Mieczysław Karpiuk był wcześniej pracownikiem powodowej firmy i wiedział, że słowo „WOS” jest częścią jej nazwy,
- nie zostało udowodnione, że „WOS” oznacza pewien rodzaj krat żelaznych.
A Edward Polkowski oskarżył Mieczysława Karpiuka o zniesławienie, że współpracował z armią niemiecką.
Z tej sprawy wynika, że przez całą okupację i po drugiej wojnie światowej Edward Polkowski prowadził zakład ślusarski przy ulicy Płockiej 53 w Warszawie. W 1945 zgłosił do Izby Rzemieślniczej jednoosobowy zakład ślusarski wykonujący „żaluzje sklepowe systemu Stinglera i roboty reperacyjne”.
Windy Stigler
Officine Meccaniche Stigler była włoską firmą, założoną w Mediolanie w 1859 roku przez niemieckiego inżyniera Augusto Stiglera. Jego syn i wnuk (o tym samym imieniu i nazwisku) kolejno przejmowali prowadzenie interesu, aż do wykupienia przez OTIS w 1947 roku. W tym czasie na całym świecie zainstalowano około 45 000 wind tej produkcji. Niektóre z nich jeszcze działają, m.in. w Warszawie. Stigler produkował maszyny elektryczne i hydrauliczne, takie jak pompy, windy i wciągarki. Z sukcesami eksperymentował też w branży motoryzacyjnej.
Ale, co to znaczy WOS?
Zdzisław Mączeński w „Poradniku budowlanym dla architektów” (sygn.: 153324) podaje:
„Krata spełnia swe zadania wówczas, gdy wymiary prętów są takie, iż przecięcie ich wymagałoby dużo czasu, rozgięcie zaś nastręczałoby bardzo duże trudności. Bardzo rozpowszechniona jest krata zwijana typu WOS wykonana z prętów okrągłych o śred. 10 mm, wygiętych w linię falistą. Zestawienie tych prętów obok siebie i połączenie ich skuwką w miejscach zetknięcia daje kratę o oczkach 16 cm. Krata taka nie jest sztywna i może się obracać w skuwkach, co umożliwia nawijanie jej na wał.”
W latach 1957-1983 obowiązywała polska norma PN-B-94350:1957 wymieniającą typy i główne wymiary żaluzji stalowych zwijanych systemu WOS, stosowanych w budownictwie do oddzielania pomieszczeń lub zabezpieczania zewnętrznych otworów drzwiowych i okiennych.
Czyli krata WOS oznacza rodzaj kraty zwijanej. Natomiast nie udało się dotrzeć do informacji jakie znaczenie ma zestaw liter „WOS”.
Nietoperz
Secesyjny nietoperz na stronie tytułowej folderu pokazuje jak prozaiczne wyposażenie, krata zabezpieczająca okno wystawowe przed rabunkiem, może wyglądać intrygująco. Po przestudiowaniu typów oczek, wałów i korb, można docenić wykorzystanie w kompozycji liter WOS i 3 typów wielkości oczek krat z oferty firmy.
Matylda Filas, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego