Biblioteka Austriacka w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie we współpracy z Instytutem Austriackim w Warszawie mają przyjemność zaprezentować Państwu w ramach projektu „Książka miesiąca” pozycję Hugo Bettauera, Die Stadt ohne Juden.
Wydana w 1922 roku, była kontrowersyjną satyrą piętnującą antysemityzm w Austrii. Okazała się historią przerażająco proroczą. Można ją wypożyczyć w Bibliotece Austriackiej oraz w Instytucie Austriackim przy ul. Zielnej 37 w Warszawie. Powieść została przetłumaczona na język polski w 1927 roku przez Ignacego Nikorowicza i wydana pod tytułem Miasto bez Żydów.
W zamyśle autora miał to być satyryczny political-fiction w humorystyczny sposób rozprawiający się z antysemityzmem lat dwudziestych ubiegłego stulecia.
Akcja rozpoczyna się w Wiedniu w 1922 roku. Do władzy dochodzi antysemicki, chrześcijańsko-socjalistyczny rząd i uchwala antyżydowską ustawę, na mocy której obywatele pochodzenia żydowskiego mają być wypędzeni z Austrii. Kraj popada w jeszcze większą ruinę, wiedeńskie banki, teatry, kawiarnie, wydawnictwa podupadają. Austriacy zaczynają tęsknić za Żydami. W tle rozwija się wątek miłosny. Córka prawicowego parlamentarzysty, Lotte, kocha Leo Strakoscha – Żyda. W powieści miłość kochanków doprowadza do happy-endu. W jednej z końcowych scen burmistrz Wiednia wyciąga ramiona do pierwszego, powracającego z wygnania Żyda, mówiąc – Mein lieber Jude! (Mój drogi Żydzie!)
Autor opatrzył powieść szczęśliwym zakończeniem. Była więc to lekka i poczytna książka. Rozeszła w ćwierć milionowym nakładzie, dzięki czemu okazała się największym sukcesem komercyjnym autora. W 1924 roku nakręcono na jej postawie film. Mało kto wówczas przypuszczał, że opisuje rzeczywistość, która nadejdzie.
Hugo Bettauer ur. 1872 r w Baden k. Wiednia austriacki pisarz, dziennikarz, scenarzysta. W gimnazjum uczył się z Karlem Krausem (późniejszym dramaturgiem, poetą i pisarzem). Mając szesnaście lat, uciekł z domu i udał się do afrykańskiej Aleksandrii. Został stamtąd szybko odesłany przez austriackiego konsula. Jako osiemnastolatek przeszedł z judaizmu na protestantyzm. Wstąpił do Tyrolskiego Pułku strzelców Cesarskich, skąd zdezerterował i uciekł do Zurichu. W 1899 roku wyemigrował do Nowego Jorku, gdzie przyjął obywatelstwo amerykańskie. W wyniku złej inwestycji zbankrutował i wrócił do Europy. Zamieszkał w Berlinie, gdzie pracował jako dziennikarz śledczy w lokalnej sekcji Berliner Morgenpost. Opisywał skandale pruskich bogaczy, urzędników państwowych, korupcje i protekcjonizm berlińskiej policji. W konsekwencji został skazany, uwięziony i wydalony z kraju. Wyjechał najpierw do Monachium, potem do Hamburga, ostatecznie powrócił do Ameryki. W Nowym Jorku pisał do lokalnych gazet artykuły śledcze i powieści kryminalne w odcinkach. Po powrocie do Wiednia w 1910 roku rozpoczął pracę w Neue Freie Presse. Napisał i wydał wiele książek, kryminałów, z interesującym tłem społecznym, a od 1924 roku wydawał kontrowersyjne czasopismo Er und Sie. Wochenschrift für Lebenskultur und Erotik (Tygodnik o sztuce życia i erotyce). W 1925 roku Hugo Bettauer, który od dawna był celem antysemickiej nagonki, został zastrzelony w swoim biurze przez członka NSDAP. Był wówczas najbardziej utytułowanym austriackim autorem.
Do 1924 roku Hugo Bettauer roku napisał łącznie dwadzieścia powieści oraz dwie sztuki teatralne. Polskie tłumaczenia powieści Bettauera zostały wydane w okresie międzywojennym XX wieku. Ponadto, w latach 1922-1928 kilka utworów zekranizowano. Obecnie wiele jego książek jest wznawianych. Cieszą się dużym zainteresowaniem czytelników.
Również w Polsce wydano niedawno dwie powieści w 2017 roku Morderca Kobiet (Der Frauenmörder) i w 2019 roku Prawo pięści (Faustrecht). Obie w tłumaczeniu Tomasza Jankego.
Die Österreich-Bibliothek in der Universitätsbibliothek Warschau und das Österreich Institut in Warschau freuen sich, Ihnen im Rahmen des Projekts „Buch des Monats“ den Roman „Die Stadt ohne Juden“ von Hugo Bettauer vorzustellen.
Der 1922 erschienene Roman war eine umstrittene Satire, die den Antisemitismus in Österreich anprangerte. Das darin Erzählte erwies sich als schreckliche Prophezeiung, die sich bewahrheiten sollte. Das Buch kann in der Österreich-Bibliothek und im Österreich Institut in der ul. Zielna 37 ausgeliehen werden.1927 wurde der Roman von Ignacy Nikorowicz ins Polnische übersetzt und unter dem Titel „Miasto bez Żydów“ herausgegeben.
Bettauers Absicht war es, sich in seinem satirischen Roman auf humorvolle Weise mit dem Antisemitismus der zwanziger Jahre des vorigen Jahrhunderts auseinanderzusetzen.
Die Handlung beginnt 1922 in Wien. Eine antisemitische, christlich-soziale Regierung kommt an die Macht und verabschiedet ein Antijudengesetz, wonach Bürger jüdischer Herkunft Österreich verlassen müssen. Das Land steht schon bald vor dem Ruin, Wiener Banken, Theater, Kaffeehäuser und Verlage sind im Niedergang begriffen. Die Österreicher beginnen, sich nach den Juden zurückzusehnen. Vor diesem Hintergrund erzählt Bettauer eine Liebesgeschichte. Lotte, die Tochter eines rechten Parlamentsabgeordneten, liebt Leo Strakosch, einen Juden. Im Roman führt die Liebe der beiden zu einem Happy End. In einer der Schlussszenen streckt der Wiener Bürgermeister dem ersten Juden, der aus dem Exil zurückkehrt, die Arme entgegen und begrüßt ihn mit den Worten: „Mein lieber Jude!“
Der Roman nimmt ein glückliches Ende. Eine leichte Lektüre, die viele Leser fand. Das Buch wurde in einer Auflage von 250.000 Exemplaren verkauft und erwies sich als größter kommerzieller Erfolg des Autors. 1924 wurde der Roman verfilmt. Kaum jemand ahnte damals, dass er schon bald Wirklichkeit werden sollte.
Hugo Bettauer, geboren 1872 in Baden bei Wien, war ein österreichischer Schriftsteller, Journalist und Drehbuchautor. Im Gymnasium ging er mit (dem späteren Dramatiker, Dichter und Schriftsteller) Karl Kraus in dieselbe Klasse. Mit sechzehn Jahren riss er von zu Hause aus und reiste ins ägyptische Alexandria, von wo ihn der österreichische Konsul gleich wieder zurückschickte. Als Achtzehnjähriger konvertierte er vom jüdischen zum evangelischen Glauben. Er trat in das Tiroler Regiment der Kaiserjäger ein, aus dem er wenig später desertierte und nach Zürich floh. 1899 emigrierte er nach New York und nahm die amerikanische Staatsbürgerschaft an. Er verspekulierte sein Vermögen, ging bankrott und kehrte nach Europa zurück. Bettauer ließ sich daraufhin in Berlin nieder, wo er als investigativer Journalist für den Lokalteil der „Berliner Morgenpost“ arbeitete. Er schrieb über Skandale und Korruptionsaffären, in die der preußische Geldadel und Regierungsbeamte verwickelt waren, und deckte den Protektionismus der Berliner Polizei auf. In der Folge musste er sich vor Gericht verantworten und wurde des Landes verwiesen. Zuerst ging er nach München, dann nach Hamburg, schließlich kehrte er nach Amerika zurück. In New York schrieb er investigative Artikel und Kriminalgeschichten als Fortsetzungsromane für Lokalzeitungen. Nach seiner Rückkehr nach Wien 1910 begann er für die „Neue Freie Presse“ zu arbeiten. Er veröffentlichte zahlreiche Bücher, Kriminalromane mit sozialem Engagement, und ab 1924 gab er die kontroverse Zeitschrift „Er und Sie. Wochenschrift für Lebenskultur und Erotik“ heraus. 1925 wurde Hugo Bettauer, der seit längerem Ziel einer antisemitischen Hetzkampagne gewesen war, in seinem Büro von einem NSDAP-Mitglied erschossen. Er gehörte zu den erfolgreichsten österreichischen Schriftstellern seiner Zeit.
Bis 1924 schrieb Hugo Bettauer insgesamt zwanzig Romane und zwei Theaterstücke. In der Zwischenkriegszeit erschienen einige seiner Romane auf Polnisch. Darüber hinaus wurden in den Jahren 1922-1928 mehrere seiner Werke verfilmt. Viele seiner Bücher werden gegenwärtig neu aufgelegt. Sie erfreuen sich bei den Lesern großer Beliebtheit.
In Polen erschienen zuletzt zwei Romane, 2017 „Der Frauenmörder“ und 2019 „Faustrecht“. Beide Bücher wurden von Tomasz Janke übersetzt.
Michał Dworakowski, Biblioteka Austriacka