12 kwietnia pożegnaliśmy w warszawskim kościele św. Stanisława Kostki i na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach śp. Martę Topińską z domu Wielogłowską, emerytowanego starszego kustosza dyplomowanego, wieloletniego pracownika Gabinetu Rycin, naszą Koleżankę.
Drogę zawodową Marty Topińskiej można opisać najkrócej słowami była z UW. Marta ukończyła na naszym Uniwersytecie dwa kierunki studiów – bibliotekoznawstwo na Wydziale Filologicznym, a następnie historię sztuki na Wydziale Historycznym. Prace magisterskie napisała pod kierunkiem doc. Ksawerego Świerkowskiego i prof. Władysława Tomkiewicza. W Bibliotece Uniwersyteckiej przepracowała blisko 40 lat. Jej pierwszy kontakt z BUW w charakterze pracownika miał miejsce w 1959 r., kiedy to przez trzy miesiące, w ramach prac zleconych, opracowywała zbiory zabezpieczone w Oddziale Czasopism. Od października 1965 r. związała się z Biblioteką na stałe. Dołączyła wówczas do zespołu Gabinetu Rycin – początkowo także w ramach prac zleconych, zaś od 15 września 1966 r. jako pracownik etatowy. Po przejściu na emeryturę 30 września 2000 r. pracowała jeszcze na umowach okresowych do końca 2002 roku.
Pracę ze zbiorami Gabinetu Rycin Marta Topińska zaczynała od katalogowania wydawnictw z grafiką oryginalną, tzw. dzieł z rycinami ze zbiorów dawnych, opracowywała także ryciny luźne z nowych nabytków systemem skróconym. W początkowym okresie karty katalogowe formatu międzynarodowego wypisywała ręcznie czytelnym, estetycznym charakterem pisma, tzw. druczkiem bibliotecznym (są dziś dostępne Cyfrowych Katalogach Kartkowych BUW). Przez wiele lat rejestrowała także dokumentację fotograficzną (negatywy i odbitki) zbiorów Gabinetu i opiekowała się księgozbiorem podręcznym. Z czasem specjalnością Marty stały się rysunki architektoniczne, w szczególności zajmowała się projektami Tylmana z Gameren, wybitnego architekta epoki baroku. Praca nad Archiwum Tylmana to także publikacje – m.in. wydane w serii Varsaviana. Zabytki Warszawy wydawnictwa PWN monografie kościołów Sakramentek na Nowym Mieście (1974) i Bernardynów na Czerniakowie (1977)[1]. Warto przypomnieć, że badania Marty dotyczące bernardyńskiego kościoła zaowocowały także ustaleniem przez nią autorstwa XVI-wiecznego tryptyku z ołtarza bocznego, któremu poświęciła artykuł opublikowany w „Biuletynie Historii Sztuki” [2].
Ważnym dla Marty Topińskiej zakresem pracy ze zbiorami było ich udostępnianie. Była życzliwym, kompetentnym, cenionym przez czytelników doradcą, który nie tylko udostępniał zamawiane materiały w czytelni Gabinetu, ale i niezawodnie pomagał w realizacji wszelkich kwerend. Marta uczestniczyła też w przygotowaniu wielu wystaw czasowych wybranych zespołów grafiki i rysunku, które Gabinet Rycin organizował w starej siedzibie zbiorów specjalnych, w pałacu Tyszkiewiczów-Potockich przy Krakowskim Przedmieściu. Była m.in współautorką ekspozycji rysunków i projektów Jana Chrystiana Kamsetzera, wybitnego twórcy epoki stanisławowskiej (1978). Wystawa ta miała wyjątkowy klimat – prace królewskiego architekta prezentowane były w zaprojektowanych przez niego salach Balowej (Gościnnej) i Bilardowej pałacu. „Wnętrza te będąc doskonałym przykładem „czystej” architektury opartej o klasyczne pierwowzory, stanowią jednocześnie znakomitą oprawę dla rysunków ich autora” [3]. Marta brała także udział w organizowaniu różnorodnych pokazów zbiorów dla gości Uniwersytetu i w działalności dydaktycznej Gabinetu Rycin (m.in. wykłady dla studentów IHS UW, ASP czy księgarzy-antykwariuszy) oraz BUW (przez wiele lat prowadziła przysposobienie biblioteczne dla studentów UW).
Wielkim wyzwaniem dla nas wszystkich była przeprowadzka do nowego gmachu. Marta z wielkim zaangażowaniem włączyła się w związane z nią działania. Uczestniczyła w różnych pracach, m.in. w przygotowywaniu zbiorów do transportu czy projektowaniu nowych komód do przechowywania rycin i rysunków, koordynowała także działania związane z renowacją starych mebli, w tym zabytkowych, które zabrane zostały z Krakowskiego Przedmieścia na Dobrą. Jej wiedza i doświadczenie w pracy w Bibliotece były w wielu sytuacjach nieocenione. Marta, pozostając mistrzynią zawodu bibliotekarskiego ery analogowej i swoistą opoką, pomagała nam przekroczyć tę, rzeczywistą i symboliczną zarazem granicę między starymi i nowymi czasy.
Po przeprowadzce wzięła udział w dwóch dużych projektach realizowanych przez Gabinet Rycin. Pierwszy rozpoczęty był jeszcze na Krakowskim Przedmieściu, a jego celem było zorganizowanie w ramach międzynarodowej współpracy monograficznych wystaw twórczości Tylmana z Gameren. Odbyły się one w Pałacu Królewskim w Amsterdamie (2002) oraz na Zamku Królewskim w Warszawie (2003). Merytoryczny wkład Marty w przygotowanie tych ekspozycji, prezentujących po raz pierwszy europejskiej i polskiej publiczności wyjątkowy zespół prac XVII-wiecznego architekta z naszych zbiorów, stał się swoistym podsumowaniem jej wieloletniej pracy nad Archiwum Tylmana. Wystawom towarzyszyły katalogi, których była współautorką [4].
Celem drugiego projektu było opracowanie i przygotowanie do publikacji pierwszej w Polsce inwentaryzacji zabytków, którą stanowi przechowywany w Gabinecie Rycin rękopis Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), złożony z pięciu tomów tekstu oraz siedmiu atlasów zawierających akwarele ilustrujące opisy. Projekt badawczy realizowany był w latach 2000-2003 przez kilkuosobowy zespół specjalistów z różnych instytucji. Marta Topińska uczestniczyła w opracowaniu materiałów opisujących zabytki Guberni Warszawskiej, a w szczególności powiatów łęczyckiego, łowickiego, rawskiego i warszawskiego. Tomy dotyczące tej guberni wydane zostały w 2011 [5].
Jako kurator rysunku architektonicznego Marta zajmowała się pracą badawczą oraz bieżącą opieką nad zbiorami, aktywnie uczestniczyła w codziennej pracy Oddziału. Każde powierzone zadanie traktowała z sumiennością i zaangażowaniem, wszystkie były dla niej jednakowo ważne. Zawsze też można było liczyć na jej koleżeńską pomoc czy życzliwą radę. Była towarzyska, bardzo ciepła i serdeczna, zwracająca uwagę na innych. Ceniła sobie rozmowy i spotkania z ludźmi.
Wanda Rudzińska
[1] Marta Topińska, Kościół Sakramentek, Warszawa 1974. BUW Gabinet Rycin sygn. 383411; Marta Topińska, Kościół Czerniakowski, Warszawa 1977. BUW Wolny Dostęp NA5955.P62 W377 1977.
[2] Marta Topińska, Tryptyk czerniakowski „Opłakiwanie Chrystusa” – dzieło warsztatu Pietera Coecke van Aalst, [w:] „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 55, 1993, nr 4, s. 439-460. BUW Wolny Dostęp M,N.
[3] Jan Chrystian Kamsetzer architekt Stanisława Augusta (1753-1795). Rysunki i projekty ze zbiorów Gabinetu Rycin BUW : wystawa /[oprac. katalog: Teresa Sulerzyska, wstęp Marta Topińska], Warszawa 1978, s. 4. BUW Gabinet Rycin sygn. 452421.
[4] Tilman van Gameren (1632–1706): a Dutch architect to the Polish court/ [text Konrad Ottenheym et al.], Amsterdam 2002. BUW Wolny Dostęp NA1153.T5 A413 2002; Tylman z Gameren – architekt Warszawy : Holender z pochodzenia, Polak z wyboru / aut. esejów Konrad Ottenheym [et al.] ; katalog rysunków Tylmana z Gameren Marta Topińska, Warszawa 2003. BUW Wolny Dostęp NA1455.P63 T5537 2003.
[5] Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855). T. 3, Gubernia Warszawska /oprac.: Przemysław Wątroba, Marta Topińska, Elżbieta Wielogłowska; Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Gabinet Rycin, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2011. BUW Wolny Dostęp NA1455.P6 S77 2009 t. 3; Widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim służące do objaśnienia opisów tychże starożytności, sporządzone przez Delegacyę wysłaną z polecenia rady administracyjnej Królestwa w latach 1844 i 1846 zebrane. Atlas 3-4, Gubernia Warszawska, Warszawa 2011. BUW Wolny Dostęp NA1455.P6 S772 2010 t. 3-4.