W kolekcji Gabinetu Zbiorów Kartograficznych BUW, obok atlasów geograficznych, znajdują się również atlasy astronomiczne. Wśród nich jest jeden wyjątkowy, określany jako atlas „interaktywny”. Autorem tego niezwykłego dzieła jest Ottavio Pisani (1575-1637), urodzony i działający w Neapolu matematyk i kartograf. Atlas, któremu Pisani poświęcił 10 lat życia, został wydany w 1613 roku w Antwerpii w oficynie Roberta Bruneau i dedykowany przez autora, za wstawiennictwem Galileusza, wielkiemu księciu Toskanii Kosmie II Medyceuszowi. Galileo Galilei, obrońca heliocentrycznej teorii kopernikańskiej, był nauczycielem matematyki księcia i przyjacielem domu Medyceuszy. Swemu wychowankowi poświęcił dzieło „Siderus Nuncius” a odkryte przez siebie księżyce Jowisza nazwał „gwiazdami medycejskimi” nadając im imiona księcia Toskanii i jego trzech braci (Cosimo , Francesco, Carlo i Lorenzo).
Ottavio Pisani (1575- 1637) – portret autora zamieszony w Atlasie
Atlas przedstawia stan ówczesnej wiedzy astronomicznej. Autor, podkreślając zalety swego dzieła, powołuje się na aktualność zawartych w nim informacji cytując odkrycia Galileusza, Keplera i Scheinera. Choć dzieło Pisaniego, według znawców, nie wprowadza znaczących innowacji na poziomie naukowym, to ukazuje niezwykłe mistrzostwo Pisaniego jako kartografa nieba i twórcy skomplikowanych papierowych instrumentów astronomicznych. Instrumenty te to przytwierdzone do kart ruchome elementy (volvelle) – planisfery , ilustrujące budowę sfery niebieskiej i ruchy planet. To rzadki przykład interaktywnej książki zawierającej wykresy kołowe i planisfery wykonane z wzajemnie obracających się, nałożonych na siebie papierowych dysków, używanych do obliczania pozycji planet. Obracając ruchomymi elementami we właściwej pozycji, można dokonać obliczeń, na przykład wysokości Słońca w danym miejscu na Ziemi lub długości dnia w określonej porze roku.
Teoretyczne założenia symetrii ruchu planet
Na stronie tytułowej znajduje się dedykacja dla wielkiego księcia Toskanii Kosmy II Medyceusza oraz herb florenckiego rodu Medyceuszy. Atlas zawiera naprzemiennie strony tekstu oraz karty z modelami układu planet. Karty tekstu mają numerację łamów, zaś karty z volvelami nie posiadają numeracji. Każdy egzemplarz atlasu był przez autora składany w całość ze względu na skomplikowaną konstrukcję volvelli.
-
- Sfera świata z przedstawieniami Atlasa i Barana.
-
- Układ Ziemia-Księżyc z pokazaniem faz i zaćmień Księżyca
Anna Kuklińska (Gabinet Zbiorów Kartograficznych)
Octavii Pisani Astrologia Sev Motvs, Et Loca Sidervm Ad Serenissimvm Dominvm Cosmvm Medicen.
Ottavio Pisani (1575-1637?)
Antverpiae : Ex Officina Roberti Bruneav, Cum gratia & privilegio Archiducis, 1613.
Atlas (44 łamy), 21 kart : miedzioryt ; 52 x 54 cm.
Sygnatura M. 124
Skan atlasu, po konserwacji przeprowadzonej przez Oddział Ochrony i Konserwacji Zbiorów BUW, można podziwiać w Bibliotece Cyfrowej UW Crispa:
https://crispa.uw.edu.pl/object/files/724655
Źródła:
Firenze, Biblioteca Museo Galileo, Museo Galileo, https://brunelleschi.imss.fi.it/galileopalazzostrozzi/object/OttavioPisaniAstrologiaSeuMotusEtLocaSidereum.html
Museum Plantin-Moretus w Antwerpii
http://www.atlascoelestis.com/Pisani%20planisferi%20celesti.htm