„HALT. Zapiski z domu trzeźwienia”, czyli książka, wokół której przebiegała trzecia odsłona spotkań w ramach cyklu „Pre/teksty. Spotkania biblioterapeutyczne”, to debiut książkowy Jakuba Zająca i – jak twierdzą niektórzy czytelnicy – poetycki traktat o alkoholizmie. W spotkaniu pt. „O uzależnieniu od alkoholu”, które poprowadziła Anna Karczewska, udział wzięli Jakub Zając i w roli ekspertki dr n. med. Katarzyna Iwanicka – certyfikowana psychoterapeutka uzależnień, związana z Wydziałem Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Tytułowy skrót HALT utworzony od słów: Hungry, Angry, Lonely, Tired, w tłumaczeniu: głodny, zły, samotny, zmęczony, to cztery wyzwalacze głodu alkoholowego, wokół których zbudowana jest bardzo konfesyjna opowieść. Opowieść o przeżyciach dotyczących uzależnienia od alkoholu, o drodze, którą autor przeszedł, aby z niego wyjść. Tekstem „startowym” – osią przewodnią, wokół której przebiega „alkoholowa” narracja, był „dziennik głodu alkoholowego”, na który złożyły się autorskie zapiski powstałe jako działanie terapeutyczne w okresie od listopada 2018 (po opuszczeniu podkrakowskiego ośrodka leczenia uzależnień) do października 2019 roku.
Pytania: kim jest alkoholik?, czym jest alkoholizm?, czy alkoholizm to predyspozycja?, brawura?, nieodpowiedzialność?, dlaczego ludzie piją?, co jest przyczyną powrotów do picia nawet po długich okresach abstynencji?, gdzie jest granica?, oraz pojawiające się zarówno w książce, jak i podczas spotkania w BUW próby odpowiedzi na te pytania, to tylko wątłe usiłowania zobrazowania, jak poważnym, złożonym, a wręcz niebezpiecznym, bo zagrażającym zdrowiu i życiu problemem jest uzależnienie od alkoholu. Spośród prób odpowiedzi na powyższe pytania wybrałam dwie samego autora: „sięganie po alkohol jest skutkiem bardzo silnych, niestabilnych, chorych emocji” oraz „najsilniejszym wyzwalaczem głodu alkoholowego była dla mnie samotność”.
Zdaniem Katarzyny Iwanickiej osoby uzależnione często konfrontują się z uzależnieniem zbyt późno, tj. dopiero wówczas, kiedy otoczenie, w którym przebywa uzależniony (rodzina, znajomi), jak również sam uzależniony, doświadczają szeroko rozumianej destrukcji życia rodzinnego i zawodowego, którą uzależnienie przynosi. Alkoholizm to choroba chroniczna, nawrotowa, wymagająca terapii, często terapii pogłębionej. Ważnym uzupełnieniem obrazującym skalę problemu były przywołane przez Katarzynę Iwanicką dane: w Polsce liczba osób uzależnionych od alkoholu lokuje się pomiędzy 850 tys. a 1 mln, w tym jedynie ok. 250 tys. osób poddaje się procesowi leczenia. W grupie tej część osób to politoksykomani, czyli osoby uzależnione nie tylko od alkoholu, ale również od innych substancji, np. narkotyków.
Studenci i pracownicy UW mogą zgłosić się po poradę (nie leczenie) do Centrum Pomocy Psychologicznej na kampusie Ochota, ale również do każdej innej miejskiej placówki terapii uzależnień, gdzie na pierwsze konsultacje, zgodnie z rozeznaniem dr Iwanickiej, nie czeka się długo. Mitingi AA on-line są również polecane przez dr Iwanicką i warto jej zdaniem spróbować wziąć w nich udział.
Nie każdy „podopieczny” po zakończeniu terapii w ośrodku stosuje zalecane przez terapeutów prowadzenie dziennika jako swoistej autoterapii. W przypadku Jakuba Zająca owe resume było istotną aktywnością na drodze do wyzdrowienia, której efekt w postaci książki możemy przeczytać i przeżyć, a dzięki jej wyznaniowemu charakterowi pobudzić w sobie większą czujność na osoby z bliskiego otoczenia (na studiach, w pracy, w domu), które często nie ujawniają problemów, z którymi sobie nie radzą.
HALT to zdaniem Jakuba Zająca również metoda terapii. Powiedzieć STOP i przestać pić jest bardzo trudno. W praktyce bowiem wychodzenie z nałogu to długotrwały proces, podczas którego realizacja haseł: „nie bądź głodny”, „nie złość się”, „nie bądź samotny”, „nie bądź zmęczony, odpocznij”, wymaga ogromnego wysiłku. Wyznanie: „Mam na imię …… i jestem alkoholikiem” to pierwszy z 12 kroków terapii stosowanych w ośrodku, w książce autor przywołuje je z premedytacją jak mantrę na początku prawie wszystkich rozdziałów.
„HALT. Zapiski z domu trzeźwienia” Jakuba Zająca może się kojarzyć z książkami innych autorów, m.in. „Pod mocnym aniołem” Jerzego Pilcha, „Moskwa-Pietuszki” Wieniedikta Jerofiejewa, opowiadania Raymonda Carvera (rekomendowane przez prowadzącą spotkanie Annę Karczewską), i śmiało można powiedzieć, że każda z nich jest niestety tylko wierzchołkiem góry lodowej. Zachęcam zatem do wysłuchania nagrania z „Pre/tekstów” 3 i zapraszam na następne spotkanie „Pre/teksty” 4 pt. „O depresji i bezradności” z udziałem Tomasza Stawiszyńskiego, autora „Ucieczki od bezradności”.
Jakub Zając, Halt. Zapiski z domu trzeźwienia, Wydawnictwo Wielka Litera, Warszawa 2022, W zbiorach BUW, Wolny Dostęp: HV5515.7 Z33 2022, Dział: Nauki społeczne. Antropologia.
Beata L. Feliszewska, Oddział Promocji, Wystaw i Współpracy
Serdecznie dziękuję za wyśmienite spotkanie, J. Zając.