W semestrze letnim 2017/2018 r. uczestniczyłam w trzech konferencjach naukowych, które odbyły się na naszym Uniwersytecie. Były to spotkania organizowane lub współorganizowane przez różne jednostki naukowo-dydaktyczne uczelni, związane z różnymi dyscyplinami humanistycznymi, spotkania poświęcone różnym tematom szczegółowym, o różnym zasięgu, sposobie organizacji i atmosferze. A jednak zawsze znajdowało się w nich miejsce dla prezentacji prowadzonych przez kustosza z BUW badań nad historią książki i jej rolą w historii kultury. Przedstawiałam więc polonistom, rusycystom i bibliologom, a także ich reprezentującym inne dyscypliny gościom, referaty, w których relacjonowałam adekwatne do tematów konferencji fragmenty moich badań nad edytorstwem dzieł literackich w XIX w.
zódło: https://portal.uw.edu.pl/web/wydzial-polonistyki/konferencje
W dniach 5-7 marca 2018 r. odbyła się Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Dyslokacje. Literatura i kultura lat 60. XIX wieku między polityką a prywatnością”, zorganizowana przez Zakład Literatury i Kultury Drugiej Połowy XIX Wieku Wydziału Polonistyki UW. Dość kameralne spotkanie około czterdziestu polskich badaczy zajmujących się kulturą polską XIX w., przede wszystkim polonistów badających literaturę pozytywizmu i Młodej Polski, ale także historyków, historyków sztuki i muzyki, zostało poświęcone namysłowi nad jedną z najtrudniejszych do jednorodnego opisania dekad XIX w. Próba jej potraktowania całościowego i autonomicznego, uchwycenia jej dynamiki, zmierzała do uwolnienia się od gotowych formuł historycznoliterackich, klasycznego, ale schematycznego sytuowania lat 60. XIX w. wobec romantyzmu i pozytywizmu. Mój referat Edycje piśmiennictwa staropolskiego w latach 60. XIX wieku przedstawiał ówczesną aktywność wydawniczą, zmierzającą do zapoznawania Polaków – na miarę możliwości tego okresu – z dziedzictwem kultury literackiej dawnej Rzeczypospolitej. Pojawiły się wówczas pierwsze edycje uwzględniające warianty tekstów i zawierające elementy aparatu krytycznego, podjęto próby sporządzania artystycznych faksymiliów, udostępniono, m.in. w seriach wydawniczych, popularne wydania wybranych dzieł ważnych autorów. Wydawcy pracowali w odmiennych realiach politycznych trzech zaborów, różnych uwarunkowaniach cenzury i m.in. od tego zależał repertuar publikowanych pism staropolskich i sposób ich prezentowania, a przez to – przekazywany obraz kultury staropolskiej, współtworzący właściwą latom 60. wizję narodu, ojczyzny i patriotyzmu.
24-25 maja 2018 r. na UW odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Adam Mickiewicz i Rosjanie”, którą zorganizował Instytut Rusycystyki UW wraz z Oddziałem Gdańskim Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Wzięło w niej udział kilkudziesięciu polonistów, rusycystów i slawistów z Polski i Rosji, którzy – przez większość konferencji obradując równolegle w dwóch sekcjach – stawiali sobie za cel usytuowanie postaci i twórczości Adama Mickiewicza wobec rzeczywistości rosyjskiej XIX w., a zwłaszcza uwzględnienie relacji między Wieszczem a Rosjanami oraz obecności tematyki rosyjskiej w jego spuściźnie. Wygłosiłam w sesji zatytułowanej „Znany (nie tylko) w Polsce i Rosji” referat pt. Warszawskie edycje dzieł Adama Mickiewicza w rosyjskich przekładach Nikołaja Wasiljewicza Berga (1823-1884), poświęcony wydaniom prac translatorskich lektora języka rosyjskiego w Szkole Głównej i Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, znanego przede wszystkim jako autor Zapisków o polskich spiskach i powstaniach 1831-1862. To twórca pierwszego pełnego przekładu Pana Tadeusza na rosyjski, tłumacz licznych liryków Mickiewicza, z których większość wydano w Warszawie w dwóch edycjach z 1865 i 1875 r. Referat analizował okoliczności powstania przekładów (związek z poglądami na kulturę, historię i języki Słowiańszczyzny, ze stosunkiem do Mickiewicza, z rolą Antoniego Edwarda Odyńca i z wpływem środowiska intelektualnego Szkoły Głównej), ukazywał historię przekładów – wcześniejsze publikacje w rosyjskich czasopismach i antologiach oraz okoliczności i uwarunkowania, m.in. cenzuralne, wydań warszawskich.
Natomiast w dniach 8-9 maja 2018 r. wzięłam udział w Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Książka, prasa, radio, film i biblioteki w kształtowaniu dziedzictwa kulturowego II Rzeczypospolitej”, zorganizowanej przez Katedrę Książki i Historii Mediów Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, Polskie Bractwo Kawalerów Gutenberga oraz Biblioteka Narodową „w roku jubileuszowym odzyskania przez Polskę niepodległości, w 180-lecie utworzenia Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz w 150 lat po wystawieniu przez Muzeum Polskie w Rapperswilu Kolumny Barskiej”. Jako przedmioty rozważań konferencyjnych wskazano zarówno zjawiska, które jeszcze w XIX w. przygotowały grunt pod powstanie II Rzeczypospolitej, jak i bezpośrednio poprzedzające odzyskanie niepodległości prace nad rozwiązaniami organizacyjnymi, instytucjonalnymi i prawnymi, rolę środowisk i zbiorów emigracyjnych w dziedzictwie Rzeczypospolitej, udział mediów i ich instytucji w kształtowaniu niepodległej Polski, książkę, prasę, radio i film przed wybuchem II wojny światowej, politykę okupanta wobec dziedzictwa II Rzeczypospolitej, rolę środowisk emigracyjnych w czasie wojny i po jej zakończeniu, stosunek władz państwowych do tradycji dwudziestolecia w Polsce Ludowej. Wobec tak szerokiej tematyki nie dziwi bardzo duża liczba zgłoszeń, która zaowocowała bogatym i ciekawym programem, składającym się z blisko dziewięćdziesięciu referatów, wygłoszonych podczas pięciu równoległych panelów. Dodatkowo w program konferencji został włączony Kongres Książki, podczas którego dyskutowano na temat promocji książki „w czasach nadmiaru informacji i niedoboru uwagi”, sytuacji wydawnictw i dystrybucji w dobie wolnego rynku książki, roli poligrafii w tworzeniu książki. W swoim referacie Jak w XIX wieku pisarze staropolscy walczyli o niepodległość – czyli o roli XIX-wiecznych edycji piśmiennictwa politycznego z XVI i XVII wieku w kształtowaniu polskiego dziedzictwa kulturowego przed 1918 rokiem przedstawiłam rolę, jaką u schyłku XIX i na progu XX w. – w okresie silnego rozwoju polskiego edytorstwa, precyzowania jego zadań i poszukiwania rozwiązań warsztatowych – odgrywały liczne wydania staropolskich pism Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisława Orzechowskiego, Łukasza Górnickiego, Piotra Skargi, Stanisława Zaborowskiego, Wawrzyńca Goślickiego, Andrzeja Wolana czy Krzysztofa Warszewickiego. W oparciu o te edycje i ich opracowania poznawano polityczno-prawny porządek I Rzeczypospolitej, jego założenia i praktykę, model i krytykę, a wprowadzenie tej dawnej literatury w obieg czytelniczy i świadomość mogło oddziaływać na refleksję nad kwestiami ideowymi i organizacyjno-prawnymi, która poprzedziła tworzenie struktury polityczno-społecznej i kultury II Rzeczypospolitej.
W przypadku każdej z tych – jakże odmiennych – konferencji spotykałam się z otwartością i ciekawością organizatorów już na etapie zgłaszania wystąpień, proponowane przeze mnie tematy trafnie wpisywano w programy spotkań, a same referaty uczestnicy obrad przyjmowali z dużym zainteresowaniem. Prezentowane badania i ich wyniki postrzegano zwykle jako solidne i wiarygodne właśnie ze względu na ich prowadzenie w bibliotece, ich mocne oparcie na podstawie materiałowej, ścisły związek z obserwacją oryginalnych wydawnictw przechowywanych w zbiorach specjalnych książnicy. Zauważano, że postępowanie badawcze naukowca z biblioteki musi cechować pewna odmienność metodologiczna i metodyczna wobec ujęć typowych „akademików”, przy czym niejednokrotnie podkreślano, że ta odmienność pozwala zauważyć zjawiska nieobjawiające się łatwo przy innych sposobach naukowego procedowania, sformułować wnioski oryginalne i wskazać nowe kierunki prac. Wydaje mi się, że to moje wiosenne doświadczenie intensywnego udziału w wydarzeniach naukowych na Uniwersytecie Warszawskim potwierdza w jeszcze jednym aspekcie rolę biblioteki akademickiej jako miejsca prowadzenia badań przydatnych różnym dyscyplinom, miejsca i pod tym względem prawdziwie inter-dyscyplinarnego.
Marta M. Kacprzak, Gabinet Zbiorów XIX Wieku