BuwLOG

Manus OnLine – włoski katalog rękopisów

Na mój pierwszy wyjazd w ramach Erasmusa wybrałam Rzym, a w nim Istituto Centrale per il Catalogo Unico, który mieści się w budynku Centralnej Biblioteki Narodowej). Głównym celem mojego pobytu było zapoznanie się z działaniem bazy Manus OnLine: formatem danych i procesem wprowadzania opisów.

Przed budynkiem Biblioteca Nazionale Centrale w Rzymie

ICCU prowadzi kilka baz. O bazach SBN i EDIT16 oraz przygotowaniu i publikowaniu przepisów katalogowania dla różnych typów zbiorów opowiedziała mi Flavia Bruni.  Największa baza – SBN gromadzi opisy: książek, starych druków, grafiki, kartografii, druków i rękopisów muzycznych. Wszystkie te typy zbiorów są opisywane na zasadzie współkatalogowania przez różne biblioteki, które wyraziły chęć współpracy: państwowe, akademickie, kościelne i prywatne. Zbiory bibliotek państwowych, akademickich i publicznych są katalogowane przez zatrudnionych w nich bibliotekarzy, zbiory bibliotek kościelnych i prywatnych są opisywane w ramach różnych projektów zewnętrznych. W przypadku projektów i nawiązania oficjalnej współpracy ICCU dostarcza format, opisy są wprowadzane przez pracowników projektów, a dane zebrane w ten sposób dołączane są do głównej bazy przez pracowników ICCU.

Dane do bazy EDIT16 zaczęto gromadzić w latach 80. XX w. Początkowo była to kartoteka, a później baza druków szesnastowiecznych przechowywanych w bibliotekach włoskich. Kilkanaście lat temu częściowo zmieniła profil – gromadzi dane (opisy bibliograficzne i opisy egzemplarzy) druków wydanych we Włoszech w XVI w., przechowywanych zarówno we Włoszech jak i poza ich granicami. Gromadzenie informacji o egzemplarzach z bibliotek zagranicznych dopiero się zaczęło, pierwsze dane pozyskano z British Library w Londynie.

Flavia opowiedziała mi też o działalności ICCU dotyczącej publikowania norm i formatów. ICCU jest centrum, w którym, przy współpracy bibliotekarzy i naukowców, powstały normy opisu wszystkich typów zbiorów bibliotecznych. Stało się to w latach 80. i na początku 90. XX w. W kolejnych latach prowadzono i nadal prowadzi się prace nad ich uaktualnianiem. Ponieważ „po drodze” poszerzył się wachlarz form publikacji opisów – obok bibliografii i katalogów drukowanych pojawiły się opisy w formie elektronicznej, pracowano także nad ujednoliceniem opisów publikowanych w obu postaciach. Nowe wersje norm czasu publikowane są w formie elektronicznej i umieszczane w odpowiednich sekcjach na stronie ICCU. Poza tworzeniem norm Centrum zajmuje się tłumaczeniem na włoski instrukcji opracowania zbiorów w różnych formatach, które pojawiają się w bibliotekarstwie światowym – nawet, jeśli żadna z bibliotek we Włoszech nie zamierza używać danego formatu w swoich bazach. Chodzi o to, żeby bibliotekarze mogli się zapoznać z różnymi rozwiązaniami w katalogowaniu zbiorów w przystępnej formie.

Następnie to ja musiałam popisać się wiedzą o katalogach polskich bibliotek i opowiedzieć oraz zaprezentować wyszukiwanie danych w katalogach NUKAT i BN. Z dumą słuchałam pochwał na temat haseł wzorcowych tworzonych przez NUKAT!

Na zakończenie pierwszego dnia goszcząca mnie Lucia Negrini opowiedziała mi o najważniejszych funkcjach i sposobie wyszukiwania danych w najbardziej interesującej mnie bazie danych – Manus OnLine. Ze względu na bardzo odmienne od innych zasady opisu rękopisy opisywane są w oddzielnej bazie. Do poszczególnych opisów można dotrzeć na dwa sposoby – korzystając z funkcji wyszukiwania (prostego i zaawansowanego, który oferuje różne kryteria wyszukiwania) oraz z indeksów. Obecnie można korzystać z czterech indeksów: kopistów, iluminatorów, proweniencji i dawnych właścicieli oraz miejsc powstania rękopisów (skryptoriów). Tak jak w przypadku innych typów zbiorów opisy wprowadzane są albo w bibliotekach przez ich pracowników, albo w projektach.

Widok strony startowej katalogu ManusOnLine

W drugim dniu stażu Lucia zapoznała mnie z aktualną wersją normy opisu rękopiśmiennego, z instrukcją tworzenia haseł wzorcowych oraz z instrukcją wprowadzania danych do bazy Manus OnLine (niestety wersja elektroniczna instrukcji znajduje się w sekcji dostępnej tylko dla osób wprowadzających opisy). Rekord składa się z dwóch głównych części: opisu zewnętrznego i opisu treści. Lucia omówiła pole po polu cały formularz i zaprezentowała sposób tworzenia haseł wzorcowych.

Proces wprowadzania danych do bazy oparty jest na hierarchicznej strukturze odpowiedzialności. Uprawnienia na poziomie A mają jedynie pracownicy ICCU. Oni mogą wprowadzać rekordy, modyfikować je oraz zatwierdzać hasła wzorcowe. Mają dostęp i możliwość modyfikacji wszystkich rekordów w bazie, zarówno zawierających opis rękopisu jak i różnych typów haseł wzorcowych. Uprawnienia na poziomie B mają koordynatorzy wpisywania danych w poszczególnych bibliotekach. Ich zadaniem jest tworzenie rekordu poprzez wpisanie w pierwszej sekcji opisu danych identyfikujących rękopis: miejscowość, instytucja przechowująca, kolekcja i sygnatura. Wszyscy koordynatorzy mają też uprawnienia najniższego poziomu – C czyli katalogerów, którzy uzupełniają rozpoczęty opis. Katalogerzy zaś mogą wpisywać dane do pozostałych sekcji opisu i tworzyć wszystkie typy haseł wzorcowych. Decydują, kiedy udostępnić opis użytkownikom.

Manus Online podlega ciągłym zmianom: zarówno formularz opisu jak i organizacja procesu wprowadzania danych. Platformą, na której omawiane są potrzeby i ogłaszane wprowadzane zmiany są coroczne spotkania wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób przyczyniają się do powstawania Manus OnLine. W czasie ostatniego spotkania, które odbyło się 18 kwietnia m.in. powołano nową grupę roboczą, która zaproponuje rozszerzenie sekcji Pismo o nowe pola oraz przedstawi listę możliwych do użycia w polu wyboru terminów odnoszących się do duktów pisma. Przewodniczącą grupy została Elisabetta Caldelli, znakomita paleografka, niedawno zatrudniona w ICCU. Dzięki jej wiedzy i doświadczeniu, które będzie wsparte przez innych członków grupy, spodziewane jest przedłożenie powyższych propozycji jesienią tego roku. Inną zmianą, na którą się zgodzono, jest ustalenie stałego terminu szkoleń dla nowych katalogerów. Dotychczas szkolenia były organizowane w ICCU lub w bibliotece przystępującej do programu w zależności od bieżących potrzeb. W związku z dużym obłożeniem pracą i z powodu potrzeby uporządkowania działań, zaproponowano ustalenie stałych terminów – wiosennego i jesiennego.

Jeden dzień stażu poświęcony był odwiedzinom w dwóch bibliotekach: Vallicelianie i Casanatense. W Vallicelianie miałam okazję poznać historię kompleksu (biblioteka jest częścią zespołu budynków pierwotnie zaprojektowanych dla zakonu filipinów, obecnie kompleks należy do różnych instytucji państwowych), zwiedzić salę biblioteczną i poznać część zbiorów. Jeszcze w sali bibliotecznej zaprezentowano mi druk zawierający plany architektoniczne kompleksu przygotowane przez Borrominiego, który zaprojektował zespól budynków i nadzorował budowę części z nich. Po jego śmierci kontynuowano budowę nieznacznie zmieniając plany. Obecnie Valliceliana jest biblioteką państwową. W czytelni miałam okazję zapoznać się z czterema rękopisami. Jeden z nich był średniowieczny – piękny egzemplarz dzieł Laktancjusza (sygn. D 27).  Kolejne 3 rękopisy (sygn. N 34, N 35 i N 39) zawierały kopie listów królewskich i wielu innych osób w sprawach polskich.

Jako drugą odwiedziłam bibliotekę Casanatense, byłą bibliotekę dominikanów, obecnie również państwową. Biblioteka wyróżnia się imponującą salą biblioteczną i pięknymi czytelniami. Dowiedziałam się, że w bibliotece znajduje się duży zbiór rękopisów polskich tzw. fond Artura Wołyńskiego.

Globus nieba z Biblioteca Casanatense

Bardzo się cieszę, że miałam możliwość zapoznania się z jedną z moich ulubionych baz rękopiśmiennych. Wspaniale było też poznać pracowników ICCU: Lucię Negrini, Flavię Bruni, Elisabettę Caldelli i Lucię Merollę, które serdecznie mnie przyjęły, przekazały dużą porcję wiedzy  i z życzliwością pomagały mi planować popołudniowe zwiedzanie Wiecznego Miasta – moim zdaniem najpiękniejszego miasta na świecie!

Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.