27 i 28 listopada 2017 roku mieliśmy możliwość uczestniczenia w dwóch warsztatach ‒ różnych tematycznie ‒ zorganizowanych przez Bibliotekę Narodową. Spotkania dotyczyły:
1. zmian, jakie nastąpiły w związku z uruchomieniem nowej wersji serwisu POLONA;
2. digitalizacji zbiorów bibliotecznych w kontekście przygotowania się do realizacji projektu digitalizacyjnego.
- W bibliotece cyfrowej POLONA udostępnia się zbiory samej Biblioteki Narodowej, która jest administratorem serwisu, jak również obiekty z innych instytucji. Udział w warsztatach: POLONA/2miliony, pozwolił na zapoznanie się z możliwościami, jakie daje wykorzystanie serwisu w codziennej pracy bibliotekarza.
Zostały przedstawione następujące zagadnienia:
- charakterystyka poszczególnych pasków zadaniowych w kolekcjach,
- najszybszy sposób wyszukiwania różnych typów zbiorów: książek, czasopism, starych druków, rękopisów, grafik, map, nut, fotografii, ulotek, czy pocztówek.
Większość udostępnionych w serwisie zbiorów należy do domeny publicznej, dzięki czemu można je za darmo pobierać i dowolnie wykorzystywać. Podczas warsztatów zaprezentowano aplikację „TYPO” ‒ ściśle związaną z Cyfrową Biblioteką Narodową POLONA. Jest to narzędzie, dzięki któremu można tworzyć napisy z zasobu liter zaczerpniętych z książek, plakatów, czy też map, powstałych na przestrzeni wieków.
Minusem szkolenia były utrudnienia w dostępie do serwisu POLONA. Uniemożliwiało to pełne przetestowanie jej funkcjonalności, m. in. takich jak przeszukiwanie czasopism.
Strona aplikacji TYPO – http://typo.polona.pl/pl/
2. Tematyka warsztatów, które miały miejsce 28 listopada koncentrowała się wokół zagadnień: „co i jak digitalizować?” oraz „jak przekazywać?” (do Repozytorium Cyfrowego Biblioteki Narodowej). W pierwszej części warsztatów głos zabrali: adwokat ‒ Tymoteusz Barański oraz pracownicy BN: Ewa Minkowska, Mariusz Walczak, Piotr Sobociński. Większość wystąpień dotyczyła zagadnień związanych z prawem autorskim w kontekście digitalizacji materiałów bibliotecznych. Szeroko omówiono teorię prawa autorskiego. Tymoteusz Barański mówił na temat legalnej digitalizacji materiałów bibliotecznych – co wolno udostępniać w sieci bez ograniczeń (dokumenty znajdujące się w domenie publicznej) oraz jakie ograniczenia zostają na nas nałożone z uwagi na ochronę prawnoautorską. O zastosowaniu prawa autorskiego w codziennej pracy bibliotekarza mówili pracownicy BN, odwołując się do przykładów zasobów udostępnionych w CBN POLONA.
Temat metadanych, czyli podstawowych danych w bibliotece cyfrowej, zreferował Piotr Sobociński. Przytoczył definicję oraz rodzaje metadanych. Wskazał także na różnice pomiędzy oryginałem a kopią cyfrową obiektu. Położył szczególny nacisk na tworzenie wysokiej jakości metadanych, dzięki czemu obiekt cyfrowy może być dużo skuteczniej wyszukiwany oraz częściej i efektywniej wykorzystywany.
Kolejna część warsztatów rozpoczęła się wystąpieniem Bogdana Zerka, kierownika Instytutu Konserwacji Zbiorów Bibliotecznych BN. Opowiedział, jak wygląda konserwacja obiektów przeznaczonych do udostępnienia w projekcie Patrimonium. Polega ona przede wszystkim na takim zabezpieczeniu obiektu, aby możliwa była jego digitalizacja i udostępnienie w całości w bibliotece cyfrowej.
Kolejny prelegent, Tomasz Gruszkowski z BN, wygłosił wystąpienie na temat „jakość odwzorowań ‒ czyli dlaczego kopie muszą spełniać najwyższe standardy”. Temat ten jest szczególnie ważny, chociażby ze względu na fakt, że udostępnione w sieci materiały są wykorzystywane do celów związane z działalnością naukową i edukacyjną, kulturotwórczą i komercyjną. Aby kopie cyfrowe posiadały najwyższe standardy jakości musi zostać spełnionych kilka warunków. Przede wszystkim bardzo ważnym elementem jest posiadanie dobrej jakości sprzętu oraz odpowiednio przeszkolonej kadry pracowniczej, która będzie zajmowała się skanowaniem obiektów. Biblioteka powinna również posiadać odpowiedni wzornik kolorów, którego używa się podczas prac digitalizacyjnych. Dodatkowo powinny zostać stworzone wytyczne i zasady skanowania oraz przeprowadzona później kontrola jakości wykonanej pracy. Na temat technicznych aspektów digitalizacji obiektów bibliotecznych w BN można dowiedzieć się więcej otwierając ten dokument elektroniczny.
Zrzut ekranu z serwisu Polona (https://polona.pl/item/dirschau-alte-weichselbrucke-tczew-stary-most-przez-wisle,NzE3MDIxNTU/0/#item) pokazujący jakość odwzorwania obiektu
Ostatni referent w tej części warsztatów, Dariusz Paradowski, w bardzo przystępny sposób przedstawił sposoby przekazywania obiektów cyfrowych do Biblioteki Narodowej. Szczegółowe wytyczne zostały opisane na stronie BN – http://www.bn.org.pl/programy-i-uslugi/centrum-kompetencji/warunki-przekazywania-obiektow-cyfrowych-do-bn
Ostatnie wystąpienie – Grzegorza Bednarka z firmy GB Soft, stanowiło trzecią i zarazem ostatnią część warsztatów. Dotyczyło przygotowania obiektów do przekazania w postaci cyfrowej w celu długotrwałego przechowywania w Repozytorium Cyfrowym Biblioteki Narodowej. Dokumenty cyfrowe przekazywane do BN powinny posiadać dołączone pliki METS ‒ The Metadata Encoding and Transmission Standard. Jest to standard kodowania metadanych ‒ opisowych, administracyjnych i strukturalnych ‒ dotyczący obiektów w bibliotece cyfrowej, wyrażony za pomocą języka XM, opracowany i rozwijany przez bibliotekarzy.
Struktura pliku METS (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:METS.jpg)
Za pośrednictwem METS możemy stworzyć dokument XML przedstawiający strukturę obiektu cyfrowego oraz dodać powiązane z nim metadane, nazwy i położenie plików składających się na ten obiekt cyfrowy. Daje to możliwość zamknięcia w jednym pliku całości informacji związanych z pojedynczym dokumentem, co jest wygodne przy przesyłaniu danych. METS może być wykorzystywany także do przechowywania i przenoszenia informacji o obiektach cyfrowych w długim czasie.
Warsztaty uważamy za udane i ciekawe. Jedynym minusem był zbyt krótki czas, przeznaczony na poszczególne wystąpienia, co powodowało pewien niedosyt informacji.
Krystyna Świerk, Dorota Kuźnicka, Adam Owczarczyk, Oddział Rozwoju Zasobów Elektronicznych