Tak, tak, to już dziś mija 15 lat od wprowadzenia pierwszego rekordu bibliograficznego do katalogu centralnego NUKAT, a tym samym od rozpoczęcia w Polsce „pełnego” współkatalogowania. Czy ktoś jeszcze pamięta tamte emocje, niepokoje i pytania? Początki nie były łatwe, ale dziś z dumą możemy stwierdzić, że biblioteki potrafią owocnie współpracować. Dowód ‒ ponad dziewięciomilionowy zbiór spójnych danych o zasobach naukowych i akademickich bibliotek w Polsce, który cały czas jest intensywnie rozbudowywany.
Jest nas już blisko 1,5 tysiąca. Tyle osób tworzy obecnie centralny katalog. Kataloguje, pobiera opisy, dodaje symbole lokalizacji dokumentów, waliduje, poprawia, zatwierdza, melioruje bazę, przygotowuje narzędzia informatyczne, czuwa nad systemem, pisze instrukcje lub dyskutuje nad zasadami. Dzisiaj baza NUKAT to duża i skomplikowana machina, która z każdym rokiem coraz bardziej obrasta zarówno nowymi symbolami bibliotek, jak i narzędziami informatycznymi wspomagającymi pracę bibliotekarzy i administratorów. A wszystko to zaczęło się dekadę przed pamiętnym 5 lipca 2002 r., w którym grupa odpowiednio przeszkolonych bibliotekarzy z 27 bibliotek zaczęła już wprowadzać do pustej bazy bibliograficznej katalogu centralnego pierwsze opisy dokumentów, a zaszczytne nr 1-3 w bazie otrzymały rekordy opracowane przez pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Biblioteki Politechniki Lubelskiej i Biblioteki Uniwersytetu Przyrodniczego (dawnej Akademii Rolniczej) w Lublinie. Utworzenie katalogu NUKAT poprzedziła bowiem blisko 10-letnia praca od podstaw. Jej początki sięgają lat 90. ubiegłego wieku, kiedy bibliotekarze zaczynali w swojej codziennej pracy budować sieci lokalne i wykorzystywać łączność sieciową. W naszej bibliotece na ich czele stanęła śp. Anna Paluszkiewicz (informatyk), która mocno wspierana przez Marię Burchard, uczyła bibliotekarzy znaczenia kartoteki haseł wzorcowych (khw) w katalogach komputerowych, konieczności ujednolicania zasad katalogowania oraz przestrzegania norm i procedur. Jej życiowym celem było doprowadzenie do powstania narodowego katalogu centralnego.
Kamieniem węgielnym projektu stała się utworzona w 1993 roku Centralna Kartoteka Haseł Wzorcowych ‒ CKHW, która do dzisiejszego dnia pozostaje kluczową częścią katalogu NUKAT. Tak jak powstały dwa lata później, czyli w 1995 roku, (w oparciu o CKHW) ‒ Centralny Katalog Tytułów Czasopism (CKTCz). Te dwie bazy dały podwaliny do opracowania koncepcji ogólnopolskiego katalogu centralnego, którego prezentacja wywołała lata burzliwych dyskusji i sporów, jak ten katalog powinien wyglądać. Najwięcej kontrowersji wzbudzała kwestia – czy w jednej bazie połączyć opisy z istniejących katalogów komputerowych, czy raczej budować tę bazę według ujednoliconych reguł od zera? Ostatecznie zwyciężyła druga koncepcja, gdyż u podstaw katalogu centralnego NUKAT położono dbałość o jakość danych budowanych zgodnie z międzynarodowymi standardami, co miało stanowić klucz do budowania spójnego systemu informacji jako podstawy krajowych przedsięwzięć oraz paszport do udziału w ważnych przedsięwzięciach o wymiarze międzynarodowym. Dlatego, choć w uruchomionym w 2002 r. katalogu centralnym znalazły się obie wymienione wyżej kartoteki (licząca już 720 tys. rekordów baza CKHW oraz załadowana we wrześniu zawartość CKTCz ‒ ok. 21 tys. rekordów), to baza bibliograficzna wydawnictw zwartych była budowana od zera. Rosła przez to na tyle powoli, że na odczuwalne korzyści z uczestniczenia we współkatalogowaniu trzeba było poczekać dobrych parę lat. Stąd początkowe rozczarowanie środowiska bibliotekarskiego katalogiem centralnym, którego „historię w pigułce” (od chwili uruchomienia aż do dziś), można prześledzić na poniższej infografice.
W dniu oficjalnego otwarcia Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego NUKAT, czyli 21 października 2002 r. (niecałe 4 miesiące po uruchomieniu pełnego współkatalogowania), prorektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Wojciech Maciejewski, wicedyrektor Departamentu Nauki MNiSW Stanisław Madej oraz dyrektor BUW dr Henryk Hollender dokonali uroczystego „przecięcia wstęgi” zatwierdzając do bazy NUKAT jubileuszowe opisy bibliograficzne z nr 49999, 50000 i 50001. Dziś, po 15 latach, ich liczba przekroczyła 3,6 mln. I cały czas rośnie. Tak samo jak liczba rekordów khw, która obecnie wynosi ponad 5,7 mln. Codziennie do bazy NUKAT wpływa średnio 1000 nowych rekordów bibliograficznych i 500 rekordów zmodyfikowanych oraz ok. 800 nowych i 200 poprawek rekordów khw. I choć od momentu uruchomienia współpracy liczba bibliotek, czyli partnerów NUKAT, wzrosła już ponad pięciokrotnie, to cały czas zgłaszają się kolejne placówki. Także spoza Polski. Tak jak Biblioteka Polska z Paryża czy biblioteki stacji naukowych PAN w Wiedniu i w Rzymie. Na dodatek, dane NUKAT od kilku lat przekazywane są także do największego katalogu centralnego świata – WorldCat, międzynarodowej wirtualnej kartoteki haseł wzorcowych VIAF oraz EBSCO Discovery Service.
NUKAT jednak to przede wszystkim ludzie! Trudno bowiem sobie wyobrazić katalog NUKAT bez wizji i pracowitości wspominanej już śp. Anny Paluszkiewicz, zaangażowania założycieli katalogu ‒ Marii Burchard i dr Henryka Hollendra, wsparcia prof. Richarda E. Quandta (przedstawiciela fundacji Mellona, która częściowo finansuje naszą działalność), życzliwości p. Stanisława Madeja (opiekuna bibliotek, który rozumiał i z ramienia Departamentu Nauki MNiSW wspierał podejmowane przez nas zadania na początku naszej drogi), przyjacielskiej pomocy przedstawicieli VTLS ‒ dr Vinoda Chachry i Jacka Bazuziego oraz energii i wizjonerskiego entuzjazmu dr Juranda Czermińskiego itd. Tych zasłużonych osób jest tak dużo, że nie sposób tu wszystkich wymienić. Tym bardziej, że zaliczamy do nich także całą rzeszę bibliotekarzy wprowadzających codziennie nowe dane do bazy (rekordy, modyfikacje, symbole lokalizacji itp.), administratorów, informatyków oraz coraz liczniejsze grono użytkowników katalogu. Bez tych osób nie byłoby NUKAT-u. Wszystkim serdecznie dziękujemy za współpracę, życzliwość, wyrozumiałość oraz fachową pomoc w różnych sprawach związanych z współkatalogowaniem i rozwojem naszego katalogu. I zapraszamy do konsultacji – co jeszcze możemy zrobić, aby informacja, którą znajdują w katalogu NUKAT nasi odbiorcy była jeszcze bardziej kompletna, wieloaspektowa i użyteczna. Wszelkie uwagi i sugestie będą bardzo mile widziane. Z góry dziękujemy!
Iwona Ruść z zespołem Centrum NUKAT