Ḥevrat „Karmel” : mi-mokher jeḥidi le-kol Erets Russya shel yayin ṿe-ḳoniaḳ ṭivʽi mi-Erets Yiśraʼel ha-naʽaśim bi-yiḳve ha-baron Roṭshild be-Rishon le-Tsiyon. [Katalog BUW: sygnatura 9.38.12.202.]
Od października 2022 do września 2023 r. w BUW realizowany był projekt wspierany przez Rothschild Foundation Hanadiv Europe w ramach programu Archives & Libraries pod nazwą “Cataloguing and preservation of rare Judaica and Hebraica from the University of Warsaw Library collection”. W projekcie uczestniczyli pracownicy i pracowniczki Oddziałów: Ochrony i Konserwacji Zbiorów, Opracowania Zbiorów i Wydawnictw Ciągłych.
Celem projektu było opracowanie bibliograficzne w katalogu NUKAT publikacji w językach: hebrajskim i jidysz, opublikowanych na ziemiach polskich w XIX i początkach XX w. W czasach zaboru rosyjskiego to do naszej biblioteki wpływał egzemplarz obowiązkowy druków wydawanych na terenie Królestwa Polskiego i z tego właśnie źródła pochodzi ciekawa i obszerna kolekcja judaików przechowywanych w naszych zbiorach. Były one wpisywane do ksiąg inwentarzowych, natomiast nigdy nie zostały skatalogowane.
Przez wiele lat księgozbiór judaistyczny był przechowywany na Wydziale Orientalistycznym UW, a kilka lat temu, przed początkiem remontu budynku Wydziału na Kampusie Centralnym, wrócił do BUW. Zależało nam na możliwie jak najszybszym skatalogowaniu tych dokumentów, zwłaszcza że w Bibliotece Uniwersyteckiej pracują katalogerzy znający język hebrajski i jidysz. Rozpoczęto poszukiwania potencjalnych źródeł sfinansowania takiego projektu, co doprowadziło do wystąpienia z wnioskiem do Rothschild Foundation Hanadiv Europe, której misją jest między innymi ochrona, konserwacja i włączanie w czytelniczy obieg zbiorów bibliotecznych związanych z kulturą żydowską. Wstępny rekonesans dokonany w 2022 r. pozwolił żywić nadzieję, że zapomniany zbiór może stanowić podstawę do nawiązania owocnej współpracy. Nadzieja nie okazała się płonna i udało się pozyskać dofinansowanie.
Zgodnie z założeniami projektu z księgozbioru judaistycznego należało wybrać 500 egzemplarzy, które zostaną oczyszczone, zabezpieczone i skatalogowane. To, skądinąd niewdzięczne ze względu na liczbę i stan zachowania obiektów zadanie, wymagało ustalenia kryteriów wyboru. Na początku projektu nasi katalogerzy spotkali się online z koleżankami z Biblioteki Narodowej Izraela, które zaoferowały pomoc przy opracowaniu trudniejszych pozycji.
Po rozpoczęciu katalogowania okazało się, że obowiązująca wówczas transliteracja na podstawie normy PN-ISO 259: 2009 jest kłopotliwa ze względu na mało czytelny zapis znaków transliterowanych z oryginału na znaki łacińskie. W Centrum NUKAT podjęto zatem decyzję o zastąpieniu dotychczas obowiązującej transliteracji ISO przez transkrypcję Library of Congress stosowaną w innych katalogach światowych, a także w Bibliotece Narodowej.
W opisie bibliograficznym transkrypcję z pól 880, czyli pól w alfabetach oryginalnych, na znaki łacińskie otrzymały następujące pola: 245 – Strefa tytułu i oznaczenia odpowiedzialności; 246 – Wariant tytułu (w tych publikacjach był to w większości przypadków wariant dla tytułu równoległego w języku rosyjskim); 250 – Strefa wydania; 260 – Strefa adresu wydawniczego; 490 – Strefa serii; grupa pól 5XX – m.in. Strefa uwag: ogólnych, dotyczących dzieł współwydanych czy zawartości publikacji. W rekordzie bibliograficznym w polu 246 znalazła się także transkrypcja literacka inaczej fonetyczna tytułu właściwego skatalogowanej publikacji. Opracowane dokumenty dostały punkty dostępu rzeczowego pochodzące z języka haseł przedmiotowych KABA.
Wśród 500 skatalogowanych tytułów znalazło się dużo publikacji z takich dziedzin jak:
– literatura: powieści, opowiadania, poezja, sztuki teatralne (także tłumaczenia na te języki),
– religia: modlitewniki, katechizmy, kazania, komentarze,
– edukacja i historia: podręczniki szkolne do nauki języka hebrajskiego oraz historii Żydów.
Znalazły się tutaj również słowniki oraz poradniki i publikacje popularne na temat wina i jego produkcji, gry w szachy, zdrowia i higieny czy świąt żydowskich. Sporo opracowanych publikacji dotyczyło ruchu syjonistycznego, w tym broszury agitacyjne, regulaminy, statuty organizacji. Przede wszystkim zdecydowaliśmy o odrzuceniu wydań tekstów świętych (czyli w praktyce Biblii i Talmudu), ponieważ te istnieją w ogromnej liczbie edycji, a także są dostępne online.
Szczególnie ciekawą częścią skatalogowanej kolekcji okazały się dzieła tworzone przez pionierów nowożytnej literatury hebrajskiej oraz pomoce do nauki mówionego języka hebrajskiego (np. autorstwa Jehudy Grazowskiego). Są to cenne dokumenty, ukazujące rozwój świeckiego piśmiennictwa hebrajskiego z okresu przed XX-wiecznym odrodzeniem języka hebrajskiego w wielkiej ilości wydań. Ogromnie cennym jest także udokumentowanie produkcji żydowskich wydawnictw i drukarń działających przed I wojną światową w Warszawie, które dotychczas były niemal nieobecne w katalogu NUKAT. Mowa tu o takich przedsiębiorstwach jak: Wydawnictwo Tushiyah, Halter i Ajzensztadt czy Bracia Lewin-Epstein.
Wszyscy mamy nadzieję, że dzięki kolejnym grantom praca nad katalogowaniem i może również digitalizacją księgozbioru judaistycznego BUW będzie kontynuowana.
Ilona Brodziak, Oddział Opracowania Zbiorów
Marcin Krawczuk, Oddział Wydawnictw Ciągłych