W dniach 17-18 listopada 2016 r. odbyła się II Ogólnopolska Konferencja Oprawoznawcza, zorganizowana przez Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przy współpracy i w gościnnych progach Książnicy Kopernikańskiej. Sesji towarzyszyła wystawa cymeliów z zasobnej w cenne kodeksy rękopiśmienne i stare druki Książnicy Kopernikańskiej oraz recital muzyki dawnej na historycznych instrumentach.
Temat konferencji ‒ Introligatorzy i ich klienci ‒ zgromadził liczne grono badaczy, konserwatorów oraz miłośników zabytkowych opraw i sztuki introligatorskiej. Tak sformułowany przez organizatorów tytuł ubiegłorocznego spotkania miał się przyczynić do bliższego poznania warsztatów introligatorskich działających w historycznych i współczesnych granicach Polski. Jednak z uwagi na stan zachowania materiałów archiwalnych, zarówno rękopiśmiennych, jak i z zakresu kultury materialnej, opracowanie takiego zagadnienia przysparza wiele trudności. Zabytkowe oprawy, z którymi mamy do czynienia w bibliotekach i muzeach, niezwykle rzadko mają sygnaturę introligatora. Często jest ona ukryta pod monogramem, gmerkiem lub innym trudnym do identyfikacji znakiem graficznym. Należy też zauważyć, że nie prowadzi się systematycznej rejestracji opraw w zasobach bibliotecznych, a tym samym brak jest materiału przydatnego do badań porównawczych.
Zasięg chronologiczny zaproponowanych wystąpień był niezwykle rozległy i obejmował okres od końca XV aż połowy XX wieku. W ciągu dwóch dni wygłoszono 23 referaty. Oprócz dużych ośrodków akademickich, reprezentowane były również mniejsze miasta: Bydgoszcz, Elbląg, Gniezno, Kielce, Płock i Zamość.
W pierwszym bloku scharakteryzowano osiągnięcia pracowni introligatorskich działających w okresie późnego średniowiecza i renesansu. Przedstawiono dorobek późnogotyckiego warsztatu z Lidzbarka oraz oprawy tzw. Mistrza Drobnych Tłoczków pracującego dla klasztorów bernardyńskich w Małopolsce. Następnie omówiono stan badań nad zachodniopomorskimi warsztatami okresu renesansu, oprawy sygnowane przez Monogramistę ML (z Poznania?) ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, działalność Stanisława z Białej i Macieja z Przasnysza (zw. też Mistrzem Główek Anielskich) i oprawy krakowskiego warsztatu Jerzego Moellera wykonane dla dominikanina Łukasza ze Lwowa. Ponadto scharakteryzowano oprawy introligatorów berlińskich sporządzone dla Stadtbibliothek Berlin w początkach XX w., obecnie znajdujące się w zasobach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Omówiono także dokonania trojga polskich introligatorów działających w poł. XX w., Zofii Dębickiej, Marii Jaroszyńskiej i Stanisława Chyły.
Jedna z opraw z kolekcji Jana Musceniusza, oznaczona jego superekslibrisem. Fot. Krystyna Dąbrowska
W drugim bloku zebrano referaty poświęcone oprawom zgromadzonym w księgozbiorach znanych kolekcjonerów i bibliofilów, wywodzących się z różnych środowisk społecznych. Zaprezentowano ciekawe i cenne oprawy z księgozbioru biskupa włocławskiego Hieronima Rozrażewskiego, opata z Trzemeszna Aleksandra Mielińskiego, burmistrza Torunia Henryka Strobanda i rodziny Zamoyskich z Klemensowa k. Zamościa. Niżej podpisana omówiła oprawy ksiąg z kolekcji profesora Akademii Krakowskiej Jana Musceniusza, przechowywane w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Przedmiotem szczegółowej analizy były superekslibrisy, czyli znaki własnościowe wytłaczane na oprawie. W tej części przedstawiono superekslibrisy ze zbiorów Biblioteki Kapituły Kieleckiej, księgoznaki opatów wągrowieckich z zasobów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie oraz Książąt Pomorskich ze zbiorów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie.
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o relacji z projektu Leksykon Oprawoznawczy, którego celem jest m.in. opracowanie słownika terminologicznego do opisu opraw historycznych.
Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków
Plakat konferencji dzięki uprzejmości organizatorów
Zdjęcia Tomasz Dorawa, Krystyna Dąbrowska