Uniwersytet w Glasgow jest szczególnym miejscem. Jest to jeden z czterech najstarszych uniwersytetów w Anglii. Powstał w 1451 r. (po Uniwersytecie w Oxfordzie 1167 r., w Cambridge 1209 r. i w St. Adrews 1410 r.).
Obecna siedziba Uniwersytetu jest jego trzecią lokalizacją na przestrzeni dziejów Glasgow. Budynek zaprojektowany przez Sir George’a Gilberta Scotta (1811-1878), ukończony został w 1870 r. w stylu neogotyckim. Położony jest na wzgórzu Gilmore i dominuje swoimi strzelistymi wieżami nad panoramą miasta. W światowych rankingach uniwersytetów zajmuje miejsce w pierwszej setce. Uniwersytet jest i był miejscem otwartym na międzynarodową społeczność studencką. Pierwszy Afroamerykanin (przybyły z USA), który ukończył studia medyczne w 1837 r., studiował właśnie na Uniwersytecie w Glasgow.
W głównym gmachu Uniwersytetu znajduje się Muzeum Uniwersyteckie Hunterian Museum. Powstało ono w 1807 r. z przekazania prywatnej kolekcji jednego z największych kolekcjonerów swej epoki Williama Huntera (1718-1783), profesora anatomii. Obejmuje ona liczne zbiory sztuki, monet, zbiory zoologiczne, oraz eksponatów naukowych i medycznych. Na terenie Uniwersytetu znajduje się również Galeria Sztuki, której trzonem była kolekcja Williama Huntera – Hunterian Art Gallery. Galeria mieści się obecnie w nowoczesnym, specjalnie wybudowanym obiekcie, który jest częścią rozległego kompleksu Biblioteki Uniwersyteckiej.
Dzisiejszy gmach Biblioteki Uniwersyteckiej powstał 50 lat temu. Zaprojektowany został przez Williama Whitfielda. Biblioteka Uniwersytecka na jedenastu piętrach gromadzi prawie półtora miliona tomów zajmujących półki o łącznej długości 48 km. Na dwunastym piętrze znajduje się Special Collections z najstarszymi i najcenniejszymi zbiorami w bibliotece. Z pośród najbardziej znanych jest biblioteka dr Williama Huntera. Ogólnie w kolekcji jest ponad 1000 inkunabułów. Najstarszymi zbiorami są rękopisy rzymskie na papirusie pochodzące z Egiptu.
Zespół konserwatorów w pracowni: z tyłu od prawej Louisa Coles – Head of Conservation and Preservation
i Heidi Ann Offenberg – Paper Conservator. W pierwszym rzędzie od lewej Keira McKee – Book Conservator,
pośrodku Elżbieta Górska-Wikło – Preservation Manager, a obok ja w swojej skromnej osobie
Dzięki mojej tygodniowej praktyce w Preservation and Conservation Department w University of Glasgow Library miałam możliwość zapoznać się z wyposażeniem pracowni i różnorodnością działań konserwatorów. W czteroosobowym zespole pracowni jest konserwator papieru z Polski, Pani Elżbieta Górska-Wiklo, na stanowisku: Preservation Manager Archives and Special Collections. Pani Ela sprawuje pieczę nad najcenniejszymi zbiorami z Special Collections i University Archive. Dwa lata temu połączono te dwie instytucje i obecnie Pani Elżbieta opiekuje się zbiorami w dwóch różnych budynkach. Dwa dni w tygodniu przebywa w Archiwum, a w pozostałe dni w Special Collections. Koordynuje wszelkie prace związane z zabezpieczaniem zbiorów, sprawdza temperaturę i wilgotność w pomieszczeniach magazynowych oraz natężenie światła. W tych obowiązkach pomaga jej aplikacja, którą ma zainstalowaną na swoim telefonie komórkowym i na bieżąco pobiera dane. Również prowadzi odczyty poziomu zagrożenia populacją insektów w magazynach. Gdyby tego było mało Pani Elżbieta prowadzi również praktyki studenckie w ramach międzynarodowego programu Erasmus.
W pracowni wykonuje się konserwacje pojedynczych obiektów, prace zabezpieczające, drobne interwencje oraz przygotowuje się obiekty na wystawy. Część prac zleca się na zewnątrz firmom prywatnym. Konserwatorzy przygotowują obiekty do gabloty wystawowej, która znajduje się przed wejściem do Zbiorów Specjalnych. Często obiekty w gablocie wymieniane są na inne. Służy to promocji kolekcji. Podczas tych kilku dni zapoznałam się z procedurami i warunkami użyczenia obiektów na wystawy zewnętrzne. Miałam okazję uczestniczyć w pracach konserwatorskich związanych z przygotowaniem obiektów na planowaną najbliższą wystawę związaną z obchodami 50-lecia nowego gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej. Wysłuchałam prezentacji na temat prowadzonych obecnie prac, przygotowanej przez dwie konserwatorki z pracowni.
Jako że jest to biblioteka uniwersytecka, dużą wagę przykłada się do promocji wiedzy, a co za tym idzie swoich naukowców. Pierwszeństwo w zatrudnieniu na uniwersytecie mają jego absolwenci. Studenci w ramach studiów odbywają praktyki zawodowe, które trwają 10 tygodni. Często tacy praktykanci pojawiają się w pracowni konserwacji. Temat ich praktyk jest uzgadniany z opiekunem roku. W pracowni mają okazję czerpać z wieloletniego doświadczenia zawodowego i mogą liczyć na wsparcie ze strony całego zespołu. Po skończeniu studiów mogą aplikować o pracę mając już doświadczenie zawodowe.
Pani Elżbieta poświęca 1 dzień w tygodniu jednemu studentowi (łącznie 20 dni). Owocem tych praktyk jest przygotowanie prezentacji i wygłoszenie jej publicznie oraz opublikowanie jej na stronie internetowej biblioteki. Prezentacji towarzyszy pokaz posterów. Prace te można obejrzeć online pod nazwą Through conserwation keyhole.
Pierwszego dnia mojego pobytu miałam spotkanie z Louisą Coles – kierowniczką Conservation and Preservation Department w Bibliotece Uniwersyteckiej. Udało mi się zobaczyć pracownię i laboratorium oraz magazyny z dziełami sztuki z Hunterian Muzeum i Art Gallery mieszczące się w budynku Kelvin Hall. Oprowadzała mnie kierowniczka, Jayne Stewart. Również miałam spotkanie w Special Collections, w Bibliotece Uniwersyteckiej z Sarah Hepworth Senior Assistant Librarian, która opowiadała o zbiorach tej kolekcji. Magazyn Zbiorów Specjalnych jest wspólnym pomieszczeniem dla zbiorów rękopiśmiennych, jak i inkunabułów, map czy też fotografii. Muszą więc w nim panować warunki optymalne dla różnych zbiorów.
Podczas mojej praktyki miałam okazję zobaczyć również pracownię i magazyn w Archiwum Uniwersyteckim. Prezentacji magazynu dokonała Moira Rankin kierownik Archiwum. Do Archiwum zostały włączone zbiory Scottish Business Archive i teraz jest to bardzo obszerny zbiór cennych dokumentów z życia i rozwoju miasta na przestrzeni wieków (m.in. znajdują się tu piękne projekty żaglowców i statków, które powstały w tutejszych stoczniach).
Biblioteka jest miejscem przyjaznym zarówno dla pracownika, jak i czytelnika. Świadczyć o tym mogą np. pokoje socjalne, zaprojektowane tak, aby można tam było odpoczywać w czasie przerw śniadaniowych. Urządzone w stonowanych barwach (zieleń i niebieski) nawiązujących do natury, wyposażono w wygodne meble (miękkie kanapy i fotele) i akcesoria (obrazy, kwiaty). Zaskoczył mnie fakt, że w całym gmachy Biblioteki Uniwersyteckiej funkcjonuje tylko jedna pieczątka, ponieważ na co dzień już się ich nie używa. Na całe szczęście zachowała się jeszcze jedna historyczna pieczęć, inaczej jak to wytłumaczyć naszemu Biuru Współpracy z Zagranicą? Zaświadczenie bez stempla? Czytelnik natomiast w trakcie mistrzostw świata w piłce nożnej może liczyć na transmisje wszystkich meczy. Miła nagroda po zaliczonej sesji.
Jestem pod wrażeniem miasteczka uniwersyteckiego, na którego terenie znajduje się tyle interesujących kolekcji. Otwartość i dostępność do materiałów przydatnych do studiów jest tam widoczna na każdym kroku. Świadczy o tym chociażby fakt, że wszystkie muzea i galerie można zwiedzać za darmo. Kelvingrow Art Gallery and Museum, mieszczące się na terenie Uniwersytetu, powstało w dużej części ze składek mieszkańców. Ściany w holu głównym muzeum są wyłożone mosiężnymi tablicami z nazwiskami darczyńców. Na pamiątkę faktu, że to mieszkańcy budowali muzeum od tamtego czasu (od 1901 r.) do tej pory wejścia dla zwiedzających są za darmo. Uważam, że jest to wspaniały gest.
Równie ogromne wrażenie robi tamtejszy ogród botaniczny założony przez Thomasa Hopkirka w 1817 r. Zrealizował on swoje marzenie przekazując mieszkańcom wspaniałą spuściznę, bogactwo roślin z różnych zakątków świata. Ogród botaniczny obchodził niedawno swoje 200-lecie. W oranżerii rośnie palma, która ma już ponad 200 lat.
Mój pobyt w Glasgow był bardzo owocny. Oprócz zawodowych korzyści przybliżył mi charakter tego bogatego miasta, miasta z wielkimi tradycjami, w którym rozwinął się różnoraki przemysł, nie tylko stoczniowy, miasta, które stało się centrum nauki i sztuki.
Dziękuję szczególnie Elżbiecie Górskej-Wikło za tak ciepłe przyjęcie i zorganizowanie mojego pobytu w Bibliotece i pozostałych instytucjach Uniwersyteckich oraz wszystkim osobom, które mogłam tam spotkać.
Tekst i foto: Elżbieta Duziak, Oddział Ochrony i Konserwacji Zbiorów