20-24 marca 2023 r. przebywałyśmy na kolejnym stażu erasmusowym, tym razem w Bibliothèque nationale de France w Paryżu (BnF).
Początki Francuskiej Biblioteki Narodowej związane są z powstaniem w 1368 r. biblioteki królewskiej w Luwrze. Król Karol V Mądry przeniósł do Luwru kolekcję rękopisów oddziedziczoną po swoim poprzedniku. Największy rozwój księgozbioru miał miejsce w XVII w., kiedy to zbiory kilkakrotnie powiększono poprzez dary i kupno. Jednym z większych był wówczas zakup ok. 50 tys. woluminów z kolekcji Jean-Baptiste Colberta (1619-1683), bibliofila i ministra Ludwika XIV. W 1692 r. bibliotekę otwarto dla publiczności. Podczas Rewolucji Francuskiej (po 1789 r.) zyskała ona status Biblioteki Narodowej i znacząco powiększyła księgozbiór o liczne skonfiskowane kolekcje klasztorne i prywatne. Obecnie zbiory liczą ok. 13 mln. jednostek. Warto jeszcze dodać, że egzemplarz obowiązkowy biblioteka otrzymuje już od 1537 r.
Biblioteka jest stałym członkiem Europejskiego Konsorcjum Bibliotek Naukowych (CERL) od początku powstania tej organizacji w 1994 r. Dotychczas do katalogów HPB przesłano ok. 940 tys. opisów druków wydanych w latach 1455-1830.
Zbiory ulokowane są w pięciu siedzibach, z których byłyśmy tylko w dwóch: bibliotece-muzeum przy ulicy Richelieu oraz w gmachu im. Françoisa Mitterranda. Pozostałe to: Biblioteka Arsenału, Biblioteka Opery, biblioteka w domu Jeana Vilara w Awinionie.
Czas spędzony w Paryżu był podzielony na spotkania w dwóch działach, rękopisów (Département des Manuscripts) i starych druków (Département de la Réserve des livres rares). Zbiory rękopiśmienne są przechowywane w historycznej siedzibie, w centrum miasta przy ul. Richelieu. Kolekcja rękopiśmienna BnF jest jedną z największych w Europie. Bliżej mogłyśmy się przyjrzeć zasadom opracowania spuścizn rękopiśmiennych i badaniom proweniencyjnym prowadzonym w dziale, ale miałyśmy też czas na rozmowy o wyzwaniach i problemach napotykanych w bieżącej pracy: znajomo zabrzmiały na przykład narzekania na zbyt ograniczone fundusze na gromadzenie zbiorów 🙂 Już po naszym powrocie na stronie BnF pojawiło się ogłoszenie o zbieraniu funduszy na zakup niezwykle cennego brewiarza króla Karola V.
W siedzibie na ul. Richelieu mieści się także ogólnodostępna czytelnia w zapierającej dech w piersiach Salle Ovale oraz Muzeum Biblioteki Narodowej, w której prezentowane są wszystkie rodzaje zbiorów. A są one znacznie bardziej różnorodne, niż zwykle to ma miejsce w bibliotekach. Oprócz książek, grafiki, wydawnictw muzycznych czy druków ulotnych, BnF gromadzi wszelkie zabytki piśmiennictwa na różnych podłożach (np. papirusy, tabliczki gliniane, rzeźby i płaskorzeźby z inskrypcjami, zwoje na różnych materiałach i w wielu alfabetach itp.) oraz inne, w naszym rozumieniu zupełnie muzealne, zbiory: wazy greckie i etruskie, kamee, medaliony, numizmaty a nawet meble!
Od 1996 r. główną siedzibą biblioteki jest zespół budynków zlokalizowanych przy Rue de Tolbiac, nad brzegiem Sekwany ale już na obrzeżach miasta. W czterech wieżach w kształcie otwartych ksiągi, powstałych z inicjatywy prezydenta Françoisa Mitteranda, umieszczono większość księgozbioru, czytelnie oraz administrację biblioteki. Tam też przeniesiono kolekcje inkunabułów i starych druków. Warto dodać, że biblioteka ma oddzielny jednoosobowy dział, który gromadzi zbiory i udostępnia informacje o kontaktach polsko-francuskich. Wspólnie z Biblioteką Narodową w Warszawie i kilku innymi instytucjami polskimi i francuskimi tworzona jest biblioteka cyfrowa Polska-Francja. Portal ten prezentuje wybór dokumentów ilustrujących wielowiekowe związki polsko-francuskie na przestrzeni wieków.
Zbiór inkunabułów liczy ponad 8 tys. dzieł (trzeci co do wielkości po BL w Londynie i BSB w Monachium). Wśród nich najstarszy inkunabuł wydany w Krakowie w oficynie Kaspra Straubego w 1475 r., Expositio super toto Psalterio, Johanna de Turrecrematy, oznaczony superekslibrisem księcia Edmunda Radziwiłła (1842-1895). Katalog inkunabułów, publikowany od 1971 r. obecnie jest uzupełniany o informacje proweniencyjne. Ponadto, opisy inkunabułów wprowadzane są do międzynarodowej bazy Material Evidence in Incunabula. W zespole starych druków znajduje się ok. 200 druków XVI w. wydanych na terenach Polski, w większości przechowywanych w Oddziale Ksiąg Rzadkich (Réserve des livres rares). Do cenniejszych poloników należą Biblie: Brzeska z 1563 r. i Ostrogska z 1581 r. Biblia Ostrogska należała dawniej do księgozbioru królowej Ludwiki Marii Gonzagi (1611-1667), żony Jana Kazimierza Wazy. Stare druki udostępniane są w oddzielnej czytelni, zasobnej w księgozbiór podręczny. Znajduje się tam również tradycyjna kartoteka proweniencyjna, obecnie korygowana i uzupełniania o nowe informacje.
Kolejny dzień był przeznaczony na zapoznanie się z katalogiem online, biblioteką cyfrową Gallica, bazami online zawierającymi opisy rękopisów, rycin i ilustracji Mandragore oraz ciekawą chociaż niewielką bazą zabytkowych opraw z fotografiami i obszernym opisem.
Jednym z dodatkowych punktów programu była wizyta w Bibliotece Polskiej w Paryżu (Bibliothèque Polonaise de Paris), założonej w 1838 r. m.in. przez Adama Jerzego Czartoryskiego jako fundacja Wielkiej Emigracji. Placówka ta jest ośrodkiem dokumentacyjno-muzealnym gromadzącym różnego rodzaju pamiątki narodowe, w tym książki i rękopisy. Przechowuje ok. 220 tys. wol. książek, w tym kilka tysięcy starych druków oraz ok. 5 tys. rękopisów. Biblioteka i zbiory muzealne ulokowane są na Wyspie św. Ludwika w gmachu zakupionym w 1853 r.
Z Paryża wróciłyśmy zachwycone! Jeśli nadarzy się okazja, chętnie tam wrócimy 🙂
Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków
Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów