Każdy pretekst jest dobry aby rozmawiać o ważnych problemach, szczególnie kiedy pretekstem jest książka autorstwa wybitnego eksperta w danej dziedzinie. Temat siódmego spotkania pt. „O samobójstwie” zorganizowanego w ramach cyklu „Pre/teksty. Spotkania biblioterapeutyczne” był szczególnie ważny, a jednocześnie wyjątkowo trudny, od lat uznawany za społeczne tabu, a w publikacjach z dziedziny antropologii kulturowej określany jako „sytuacje graniczne”. W rozmowach na temat samobójstwa sytuacje te usadowione są bowiem na granicy życia i śmierci.
Prof. Dariusz Czaja – antropolog kultury, wykładowca UJ w książce pt. „Gramatyka bieli. Antropologia doświadczeń granicznych” pisze: Trudna jest ontologia granicy. To byt odznaczający się szczególną ambiwalencją. Topograficznie rzecz ujmując nie należy do żadnego z oddzielonych nią obszarów, a jednocześnie należy do obydwu. Dlatego też miejsca, ale i stany graniczne (już nie x, jeszcze nie y) są w wielu kulturach tabuizowane i uchodzą za szczególnie niebezpieczne (…). To te sytuacje, które stawiają opór naszemu obiektywnemu poznaniu, które skutecznie wymykają się słownemu nazwaniu. Ich poznawalność, z natury rzeczy może być tylko fragmentaryczna, częściowa.
Tym razem pretekstem do rozmowy była książka dr Halszki Witkowskiej pt. „Życie mimo wszystko. Rozmowy o samobójstwie”. W spotkaniu udział wzięli dr Halszka Witkowska – wybitny ekspert w dziedzinie suicydologii, pomysłodawczyni i koordynatorka pierwszego w Polsce portalu pomocowego dla osób w kryzysie samobójczym „Życie warte jest rozmowy” www.zwjr.pl, Katarzyna Stankiewicz, kierownik Centrum Pomocy Psychologicznej UW oraz Szymon Falaciński – współtwórca omawianej książki, który spotkanie poprowadził. Dr Halszka Witkowska jest również współtwórczynią kierunku studiów suicydologicznych, autorką licznych publikacji poświęconych tematyce suicydologicznej.
Podczas rozmowy wybrzmiało wiele ważnych kwestii, zarówno o naturze czysto statystycznej, jak również psychologicznej i emocjonalnej. Proponuję, aby na kilka z nich zwrócić szczególną uwagę.
Wydaje się, że wszyscy mamy świadomość jak cienka jest linia (lim) między życiem i śmiercią, ale niestety wiedza ta wydaje się bardzo „ulotna”, trudna do zdefiniowania i zastosowania i przez to często bezużyteczna. Teoretycznie wiemy, że wystarczy nieraz jedno słowo, jeden gest aby kogoś uratować, ale co z tej wiedzy wynika, skoro nie potrafimy jej wykorzystać. Często nie potrafimy zareagować na czas, emanujemy „wyuczoną bezradnością” i nawet kiedy intuicyjnie wyczuwamy, że coś złego dzieje się z osobami w naszym otoczeniu, nawet bardzo bliskimi, nie potrafimy pomóc, często obawiając się, że zamiast pomóc możemy tylko pogorszyć sytuację. Gdyby nie te obawy, może statystyki nie byłyby tak dramatyczne?
O tym jak zatrważające są statystyki, tj. suche, bezwzględne liczby opisujące zachowania samobójcze dot. samobójstw jak i prób samobójczych, możemy dowiedzieć się sięgając zarówno do danych Głównego Urzędu Statystycznego jak i do źródeł policyjnych. Obrazują one skalę problemu i dynamikę zmian, która niestety w ostatnich latach wciąż rośnie. „Przysłużyły” się temu zarówno pandemia, wojna, brak stabilizacji ekonomicznej i trudna sytuacja na rynku pracy. Świadczą o tym liczby bezwzględne przypadków samobójstw i prób samobójczych oraz analiza przedziałów wiekowych osób, które będąc w kryzysie emocjonalnym podejmują decyzję o samobójstwie. Liczba samobójstw we wszystkich grupach wiekowych w Polsce to ponad 5 tys. w ciągu roku, natomiast prób samobójczych jest znacznie więcej. W sumie liczbę samobójców, osób podejmujących próbę samobójczą oraz liczbę osób z ich bliskiego otoczenia tj. członków rodzin, bliższych i dalszych znajomych, które przeżywają tragedię szacuje się na ok. 1 mln osób (!). W przypadku grupy seniorów odnotowuje się więcej samobójstw niż prób samobójczych. W ich przypadku targnięcie się na życie nie jest „krzykiem” o uwagę tylko wynikiem przemyślanej decyzji.
Spośród wielu pytań i często obszernych kontekstowych odpowiedzi zawartych w omawianej książce przytoczę następujące: „O czym powinniśmy pamiętać na samym początku, udzielając pierwszej pomocy emocjonalnej?, na które w ramach odpowiedzi dr Halszka Witkowska zacytowała, jak sama twierdzi najpiękniejsze zdanie, które usłyszała od swojej przyjaciółki Jolanty Palmy jednej z interwentek kryzysowych w zespole ZWJR: ”… dobry terapeuta to nie jest ktoś, kto mówi ci jak masz żyć. Nie mówi ci jak masz rozwiązać swoje problemy. On daje przestrzeń, daje ci tę możliwość, aby zajrzeć w siebie, aby samemu znaleźć własną odpowiedź i własną drogę. Bo każdy z nas jest najlepszym ekspertem od własnego życia. I my mamy te odpowiedzi w sobie. Tylko, że gubimy je w zbyt dużej ilości emocji, stresu i trudnych przeżyć. Najbardziej pomoże nam osoba, która wesprze nas w tym, abyśmy znaleźli własne rozwiązania”.
Z relacji Katarzyny Stankiewicz wynika, że do Centrum Pomocy Psychologicznej UW, które wspiera studentów i pracowników uczelni, zgłasza się w każdym miesiącu od 120 do 170 osób w kryzysie zdrowia psychicznego, wśród których są osoby, które mają myśli samobójcze oraz osoby po próbach samobójczych i po pobycie w szpitalu psychiatrycznym. Katarzyna Stankiewicz zwróciła uwagę na fakt braku poczucia wspólnotowości w środowisku akademickim, osoby w kryzysie nie wiedzą jak mają sobie radzić z problemami psychicznymi i mają słabe zasoby emocjonalne.
Zdaniem dr Halszki Witkowskiej każdy bez względu na wykształcenie może uratować czyjeś życie. Odpowiedź na zadane w tytule niniejszego tekstu pytanie brzmi: TAK, zdecydowanie TAK. Ostry dyżur emocjonalny (pierwsza pomoc emocjonalna) to czujność i empatia na wszystko co się dzieje wokół nas, na każde słowo, na niedopowiedzenia, na „dawanie do zrozumienia”, ale również na milczenie, na introwertyczne zachowania, które mogą być również sygnałem, że w środku, pod spodem ktoś może przeżywać niewyobrażalnie bolesne piekło. Zdaniem dr Halszki Witkowskiej warto stosować zasadę „czterech Z”, tj. cztery kroki pomagania: zauważyć, zapytać, zaakceptować, zareagować. Zwróciła również uwagę na fakt, że pracownicy zakładów pogrzebowych są na „pierwszej linii frontu” jeśli chodzi o kontakt z osobami w kryzysie suicydalnym. To ich „dobre słowo”, empatia i zwykła rozmowa z osobami, które zmagają się z utratą bliskich osób są bezcenne. Słowem: życie warte jest rozmowy.
Spotkanie „Pre/teksty 7” pt. „O samobójstwie” odbyło się w BUW 24 kwietnia 2023 r. i przebiegało wokół książki Halszki Witkowskiej i Szymona Falacińskiego pt. „Życie mimo wszystko. Rozmowy o samobójstwie”. Wydawnictwo „Prószyński i S-ka”, Warszawa 2022. W BUW w Wolnym Dostępie: HV6545 .W59 2022
Literatura:
Halszka Witkowska „Samobójstwo w kulturze dzisiejszej: listy samobójców jako gatunek wypowiedzi i fakt kulturowy”. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021. W BUW w Wolnym Dostępie: HV6545 .W58 2021
Nikt nie chce umierać. Autodestrukcja w perspektywie kulturowej. Monografia zbiorowa pod redakcją Ewy Rudnickiej i Halszki Witkowskiej. WUW, Warszawa 2022. W BUW w Wolnym Dostępie: HV6545 .N55 2022
Dariusz Czaja „Gramatyka bieli. Antropologia doświadczeń granicznych”. Wyd. II. Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2018. W BUW w Wolnym Dostępie: PN49 .C92 2018
Zachęcamy do wysłuchania rozmowy, w której znajdą Państwo wiele innych aspektów omawianego problemu. Nagranie ze spotkania „Pre/teksty 7” jest dostępne na kanale BUW na YouTube:
Beata L. Feliszewska, Oddział Promocji, Wystaw i Współpracy