Relacja z 87. Kongresu IFLA: Inspire, Engage, Enable, Connect. Część 3 ‒ prace IFLA, prace w IFLA, Ukraina

Prace w komitetach sterujących sekcji

Reference and Information Services Section (pisze Zu S.)

W poniedziałek, jeszcze przed oficjalnym otwarciem kongresu odbywały się spotkania poszczególnych sekcji. Dla wielu uczestników, także dla mnie, był to dzień pierwszych odwiedzin w centrum konferencyjnym. Po wyrobieniu sobie imiennej karty uczestnika można było porozmawiać z wolontariuszami i zasięgnąć praktycznych wskazówek w punktach informacji. Tego dnia według planu miało odbyć się spotkanie mojej sekcji, do której należę od czerwca 2021 r. Piszę miało, bo się nie odbyło. Odczekałam około pół godziny pod salą, w której zaplanowano spotkanie, ale nie doczekałam się nikogo. Następnego dnia na sesji Envisioning Post-pandemic Reference & Information Services and Support in a Shifting World poznałam dwie koleżanki z Sekcji – jedna z nich przyznała, że także czekała (w sali) i nikt się nie pojawił. Pomijając fakt, że jakimś cudem my dwie się nie spotkałyśmy, nie doczekałam się żadnego wyjaśnienia. Na kongresie nie było też przewodniczącej Sekcji, Kimberly Bugg, która miała wspomniane spotkanie poprowadzić. Trudno mi napisać cokolwiek więcej, poza tym że był to niespodziewany zgrzyt organizacyjny już pierwszego dnia. Na szczęście kolejne dni Kongresu skutecznie przyćmiły ten drobny niesmak.

Library Theory and Research (pisze Zuza W.)

Sekcja, w której pracuję od 2019 r., zrzesza zarówno praktyków, jak i teoretyków w naszej dyscyplinie i pracuje głównie metodą międzynarodowych projektów badawczych, mających praktyczne zastosowania. Do tej pory brałam udział w dwóch, które opiszę dalej. Obecnie zaczynamy trzeci, zatytułowany roboczo „Global Scholarly Communication in LIS: exploring motivations, barriers, and patterns in research publishing”. Spróbujemy zbadać, jak wielu bibliotekarzy prowadzi badania i publikuje ich rezultaty, definiując przy okazji, co ich motywuje, a co hamuje i czy są jakieś wspólne wzorce dla publikacji pisanych przez praktyków.

Skończonym projektem, nad którego promocją i wdrażaniem pracujemy obecnie są IFLA Guidelines for Professional LIS Education Programmes – wytyczne powstałe w rezultacie dużych, międzynarodowych badań eksplorujących programy studiów z zakresu bibliotekoznawstwa i pokrewnych. Na Kongresie w Dublinie, podczas otwartej sesji, która zgromadziła ponad 200 uczestników, zastanawialiśmy się, jak promować Wytyczne, jak wykorzystać je jako narzędzie do podnoszenia jakości w kształceniu oraz jakie wyzwania (czytaj: problemy i przeszkody) możemy spotkać na drodze wdrażania Wytycznych.

Niebawem przetłumaczymy Wytyczne na język polski, warto promować je także w naszym kraju.

Projektem, który zakończy się na przełomie 2022 i 2023 r. wydaniem książki w zielonej, iflowej serii wydawnictwa De Gruyter jest „Bridging Research and Library Practice: Global Perspectives on Education and Training”. Projekt opierał się na badaniach ankietowych oraz pogłębionych wywiadami z wykładowcami z kilkunastu krajów. Dotyczył tego, w jaki sposób naucza się metodologii badań przyszłych bibliotekarzy i specjalistów informacji. W efekcie powstanie obszerna książka, składająca się z czterech części: 1) Edukacja w zakresie metod badawczych w programach LIS; 2) Szkolenie i rozwój w zakresie metod badawczych dla praktyków; 3) Studia nad praktyką i nauczaniem metod badawczych w LIS; 4) Głosy praktyczne. Czekam niecierpliwie, tym bardziej, że w książce będzie także mój rozdział, pt. „An Introductory Course in Research Methods for Students of Architecture of Information Space in Poland”.

LGBTQ Users Special Interest Group (pisze Zu S.)

Na spotkanie Grupy Specjalnych Zainteresowań (Special Interest Group ‒ SIG) Użytkownikami LGBTQ wybrałam się z niemałą ciekawością ze względu na własne zainteresowanie tematem. Pierwszą część spotkania zajęła prezentacja przewodniczącego Grupy, Thomasa Chaimbault-Petitjeana. Przybliżył on dość licznej grupie słuchaczy działania podejmowane przez SIG: prowadzenie bloga, tworzenie wytycznych dla bibliotek, współpraca z osobami spoza SIG. Nie sposób było nie zauważyć, że przytłaczająca większość obecnych to osoby z krajów zachodnich, gdzie kwestie LGBTQ nie są tak kontrowersyjne jak w Polsce, dlatego początkowo dyskusja skupiała się na konkretnych przykładach (jak choćby akcja Drag Queen Story Hour), które na naszym lokalnym poletku bibliotecznym pozostają zupełnie w sferze fantazji. W związku z czym nie omieszkałam zabrać głosu i przypomnieć, że na świecie jest jeszcze bardzo wiele do zrobienia w kwestiach tolerancji i akceptacji osób LGBTQ, nie wspominając o właściwej edukacji i bibliotekarzy i czytelników (odsyłam do opisanego w Części 1 [tu link do pierwszego wpisu o WLIC 2022] „Przewodnika po pracy z kwestiami LGBTQ+ w bibliotece”). Pojawiły się wówczas głosy, że być może po 9 latach funkcjonowania jako Grupa Zainteresowań, nadszedł czas by przekształcić SIG w Sekcję, co z pewnością przyczyniłoby się do zwiększenia różnorodności wśród uczestników przedsięwzięcia (w tej chwili jest to 8 osób, głównie z Europy Zachodniej i USA), ich mocy przerobowych i potencjalnego wpływu wypracowanych wytycznych. Odniosłam wrażenie, że przewodniczący jest raczej niechętny wprowadzaniu zmian. Był też wyjątkowo sceptyczny wobec mojej deklaracji chęci przystąpienia do SIG, twierdząc, że współpracować z nimi można nie będąc oficjalnym członkiem Grupy, a procedury przystąpienia przedstawiał jako wybitnie skomplikowane. Czy rzeczywiście takie są zamierzam przekonać się osobiście.

Division Europe (pisze Zuza W.)

W 2021 r., wskutek zmian organizacyjnych w strukturze IFLA, powstały dywizje regionalne (Azja-Oceania, Europa, Ameryka Łacińska i Karaiby, Środkowy Wschód i Północna Afryka, Północna Ameryka, Afryka Subsaharyjska). Każda z dywizji ma swój kilkunastoosobowy komitet sterujący, Polskę w dywizji europejskiej reprezentuje Tomasz Gruszkowski z BN. Zadaniem dywizji jest praca „nad wspieraniem rzecznictwa oraz opracowywaniem i realizacją planów działania, które odpowiadają na potrzeby środowiska bibliotekarskiego w danym regionie, zgodnie z ogólną strategią IFLA”. Pierwszy rok pracy dywizji był całkowicie zdalny (bo pandemia) i skupiał się na opracowaniu planów działania. Już pojawiły się głosy, że Azja-Oceania to zbyt szeroki podział, podobnie niedobrany jak Środkowy Wschód i Północna Afryka (tu, wydaje się, decydował dobór językowo-religijny). 

Na spotkaniu dywizji europejskiej dyskutowano zarówno kryzys w Zarządzie IFLA (o tym dalej), jak i stanowisko ws. Ukrainy. To właśnie ta dywizja doprowadziła do włączenia w program Kongresu sesji poświęconej wojnie i bibliotekom. Nie zabrakło też tematu lżejszego, ale niemniej ciekawego – „Grow It Yourself” – irlandzki program dystrybuowania w bibliotekach nasion i sadzonek do poprowadzenia własnego warzywnego ogródka (bez konieczności posiadania ogródka, wystarczy skrzynka metr na metr i już można mieć własne ziemniaki eko-bio!). W Irlandii, gdzie pomysł, nomen omen, wykiełkował, tylko w trakcie pandemii rozdano 5000 paczek nasion, a dzięki akcji „Grow It Forward” – przekazano dalej uzyskane z nasion sadzonki. Ogółem akcja dotarła do 250 tys. ludzi, a irlandzka fundacja szuka teraz partnerów w innych krajach. Może zielona BUW by nim została? Przecież #BUWnaturalnie.

Ukraina

Była widoczna na Kongresie, chociaż wydaje się, że międzynarodowe środowisko bibliotekarskie nadal nie rozumie zawiłości wojny wywołanej przez Rosję (por. wspomniana w części 1 ceremonia otwarcia). Przypomnijmy, że 28 lutego 2022 r., cztery dni po napaści Rosji, Ukraińskie Stowarzyszenie Bibliotekarskie wydało oświadczenie skierowane do Zarządu IFLA oraz jej członków. Nakreśliło ono sytuację w Ukrainie (co ważne, wtedy jeszcze z perspektywy tylko czterech pierwszych dni wojny), określiło agresora i zawierało konkretną prośbę o wykluczenie Stowarzyszenia Bibliotek Rosyjskich oraz wszystkich instytucji rosyjskich z członkostwa w Federacji. IFLA opublikowała swoje oświadczenie pn. „IFLA Statement on Ukraine” 1 marca 2022 r., w którym solidaryzowała się z Ukrainą, jednak nie nazwała agresora i nie wspomniała o jakichkolwiek działaniach skierowanych w stronę wykluczenia rosyjskich członków z IFLA. W międzyczasie wiele krajowych stowarzyszeń bibliotecznych (w tym SBP) poparło apel ukraińskich kolegów. W odpowiedzi 21 marca 2022 r. IFLA wydała oświadczenie zatytułowane „Odpowiedź na sytuację w Ukrainie”, w którym powtórzyła swoją solidarność z Ukrainą, a odnosząc się do próśb o wykluczenie rosyjskich członków, powołała się na spotkanie Zarządu IFLA z 18 marca oraz na zapisy w statucie, zgodnie z którym „obecnie nie są spełnione warunki wykluczenia i brakuje niezbędnych dowodów na to, że członkowie zachowują się w sposób, który stanowiłby uzasadnioną przyczynę ich wykluczenia”.

Tym bardziej zasadne było zorganizowanie specjalnej sesji pn. „European Libraries in a Time of War” (sesja 127). Wystąpił na niej Ismet Ovčina, dyrektor Narodowej i Uniwersyteckiej Biblioteki w Sarajewie, której historyczny budynek został zbombardowany dokładnie 30 lat temu, 25 sierpnia 1992 r., a zniszczeniu uległa większość zbiorów z dwumilionowej kolekcji. Ovčina pokazał tamte zniszczenia oraz żmudny proces odbudowy. Podkreślił, że do dziś nikt za to nie odpowiedział. Drugą prelegentką była Oksana Boiarynowa z Ukraińskiego Stowarzyszenia Bibliotek, profesjonalnie powstrzymując wzruszenie, pokazała, co robią dla społeczeństwa w czasie wojny biblioteki w Jej kraju (te, które ocalały, te, których pracownicy jeszcze żyją…). W trakcie dyskusji po prezentacjach Oksana Boiarynowa oraz Tetyana Batanowa z Ukraińskiej Biblioteki Narodowej próbowały wytłumaczyć, dlaczego tak ważne jest wykluczenie Rosji z IFLA. Czy im się udało? Wątpliwe.

Poruszający był także plakat prezentowany podczas sesji posterowych – „Libraries in the time of War 2014-2022”. Warto zwrócić uwagę na początkową datę – rok aneksji Krymu i na mocne sformułowanie „kulturowe ludobójstwo” (ang. cultural genocide) określające destrukcję bibliotek i szerzej – ukraińskiego dziedzictwa kulturowego przez Rosjan.

100-lecie IFLA

Już całkiem niedługo, bo w 2027 r. Z tej okazji planowana jest obszerna, jubileuszowa publikacja. Nie pierwsza w historii stowarzyszenia, np. na 85. wydano książkę, dostępną również w BUW – 85 Years IFLA. Tym razem jednak ma to nie być kronika, a raczej przekrojowe podejście do tematów czy inicjatyw, w które angażowała się IFLA. Roboczo podzielone zostały one na trzy grupy: historia ogólna, współpraca międzynarodowa (np. z UNESCO, krajami rozwijającymi się) oraz IFLA jako organizacja. Zaprezentowanie wstępnych prac nad publikacją planowane jest podczas satelickiej konferencji towarzyszącej Kongresowi IFLA w 2025 r.

Problemy w IFLA Headquarters

Wiosna w działaniach IFLA przypominała bardzo polską politykę, gdzie rządzi zasada „przykrywki” – wybucha afera, szybko przykrywa się nią inną i odwraca uwagę od pierwszej. Komentowano szeroko oświadczenie o niewykluczaniu Rosjan, wydane pod koniec marca, a już 8 kwietnia do społeczności IFLA dotarła (lakoniczna) wiadomość o zwolnieniu Geralda Leitnera, Sekretarza Generalnego, z pełnienia obowiązków ze skutkiem natychmiastowym. Stało się po dochodzeniu przeprowadzonym w sprawie warunków pracy w siedzibie głównej IFLA w Hadze na podstawie formalnej skargi wniesionej przez pracowników. Natychmiast sprawa ta stała się przedmiotem plotek i spekulacji, tym bardziej, że Leitner dla IFLA zrobił bardzo wiele i był postrzegany jako twarz i motor zmian ostatnich lat. Sprawę, na podstawie rozmów z kilkoma członkami Zarządu IFLA, opisał szeroko szwedzki portal biblioteczny Biblioteksbladet [tu link: https://www.biblioteksbladet.se/nyheter/internationellt/allvarliga-anklagelser-mot-iflas-generalsekreterare-jag-ar-skakad/], coś musiało być na rzeczy, skoro IFLA 14 kwietnia wydała oświadczenie, w którym można przeczytać m.in.: „zarzuty dotyczą pewnych tematów, do których Rada Zarządzająca nie może i nie chce się odnieść, ponieważ dotyczą one spraw indywidualnych. Rada Zarządzająca pragnie wyrazić, że nie podziela nastrojów i zarzutów odzwierciedlonych w wyżej wymienionych publikacjach”. Oliwy do ognia dolała wiadomość, że prezydentka-elektka IFLA, Tonia Arahova (z Grecji) zrezygnowała z pełnienia swojej funkcji (miała ją objąć w przyszłym roku); oficjalnie – z powodów rodzinnych.

Naciski społeczności IFLA skłoniły Zarząd do zorganizowania podczas irlandzkiego Kongresu specjalnej sesji pn. „Out in the Open” (sesja 141). Nagranie z niej jest dostępne online [tu link: https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=fQBk0kDz7KI&list=PLV81siTMahbuJpAjacTKcbgrq0KClBswM&index=7&fbclid=IwAR2H0raF1lIsNV7KlqpA50qV5DLNu_KCzQQiYy3KbEZWIEIG6HQC7CfP0Z0]. Była ona dość kuriozalna – Prezydentka Barbara Lison oraz obecni na niej członkowie Zarządu zasłaniali się zakazem ujawniania informacji ze względu na toczące się śledztwo, a odpowiedzi na inne pytania były denerwująco wymijające. Chyba największym ujawnionym skandalem okazał się fakt, że Gerald Leitner nie jest już sekretarzem generalnym w IFLA, ale nadal pełni tę funkcję w SIGL (Stiching IFLA Global Libraries) [tu link:https://sigl.ifla.nl/] – fundacji, która finansuje 70% budżetu IFLA! A także, że to właśnie z tego budżetu jest i będzie finansowane postępowanie sądowe w sprawie Leitnera. Tak, IFLA przechodzi kryzys zarządzania.

Ale bibliotekarskie życie toczy się dalej, a Kongres 2023 odbędzie się w holenderskim Rotterdamie w terminie 21–25 sierpnia. [tu link: https://youtu.be/e8b5mFX5l3Q]

[tu zdjęcie ZS&ZW przed halą kongresową]

Zuzanna Sendor, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń

Zuza Wiorogórska, Pełnomocniczka ds. edukacji informacyjnej i komunikacji naukowej