Open for Climate Justice – Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej
Uważam, że czyste środowisko i nieograniczony dostęp do wiedzy są nadrzędnym prawem człowieka. Przez naszą multiwyszukiwarkę można znaleźć dużo publikacji pod hasłami climate justice lub environmental justice (pol. sprawiedliwość klimatyczna). Są one subskrybowane przez uczelnię dla jej społeczności akademickiej, dla przykładu mogę wymienić np. książki „Climate Justice : Vulnerability and Protection”(Henry Shue, Oxford Univeristy Press), czy „Climate Change and Justice” (Jeremy Moss, Cambridge University Press). Treści te poruszają bardzo ważny temat, a mimo to nie wszyscy mają do nich dostęp. Niestety zdecydowana większość książek naukowych lub popularno-naukowych, które chciałam przejrzeć nie znajdowała się w zasobach elektronicznych UW i dostęp do nich był płatny. Gdyby jednak publikacje te zostały wydane w modelu otwartym, byłyby dostępne dla wszystkich bez dodatkowych opłat, tak jak np. książka „A Climate of Justice: An Ethical Foundation for Environmentalism” (Marvin T. Brown, Springer Nature 2022), czy artykuły w czasopiśmie Frontiers in Climate. Całkiem przypadkiem tytuł ten ma nabór na publikacje dotyczące tematu „Wytrzymałość konstrukcji architektonicznych na zmiany klimatyczne” (Resilience of the Built Environment to Climate Change) ze zdjęciem przedstawiającym dach i ogrody BUW.
„Zmiany klimatyczne już teraz wpływają na ludzi i planetę. A nauka pokazuje, że będzie jeszcze gorzej. Największy wpływ będzie miał na życie i środki do życia ludzi biednych i krajów rozwijających się, zwłaszcza małych państw wyspiarskich. Największymi winowajcami są bogaci i kraje rozwinięte. (…) W ciągu ostatnich kilku lat na całym świecie podjęto wiele rodzajów działań prawnych [tu ciekawa mapa] w celu egzekwowania prawa w zakresie walki ze zmianami klimatu. Dziesiątki różnych organizacji, społeczności i jednostek powoływały się na szereg krajowych i międzynarodowych teorii prawnych, takich jak przepisy dotyczące praw człowieka, prawo konstytucyjne, regulacje dotyczące kontroli emisji, ochrona zagrożonych gatunków, wolność informacji i międzynarodowe zobowiązania prawne.” (źródło)
Zmiana klimatu wpływa ogromnie na ekosystemy na całym świecie. Codziennie jesteśmy świadkami jej skutków, jednak nie są one odczuwane w równym stopniu przez bogatych i biednych, kobiety i mężczyzn oraz starsze i młodsze pokolenia. Sprawiedliwość klimatyczna patrzy na kryzys klimatyczny przez pryzmat praw człowieka i traktuje globalne ocieplenie jako problem etyczny i polityczny, a nie czysto środowiskowy czy fizyczny.
W tym roku organizatorzy Międzynarodowego Tygodnia Otwartego Dostępu wybrali sprawiedliwość klimatyczną, jako hasło przewodnie. Celem jest podniesienie świadomości na temat roli otwartej nauki w dążeniu do zapewnienia dostępu do odpowiednich badań na wczesnym etapie i dostarczeniu opartych na dowodach wyników (m.in. publikacji) dotyczących zmiany klimatu. W ten sposób organizatorzy chcą wspierać nawiązywanie kontaktów i współpracy pomiędzy ruchem klimatycznym, a społecznością otwartej nauki oraz włączyć się aktywnie w realizację trzynastego celu Zrównoważonego Rozwoju ONZ tj. działania na rzecz klimatu. Przeciwdziałanie kryzysowi klimatycznemu wymaga m.in. szybkiej i otwartej wymiany wiedzy ponad granicami geograficznymi, ekonomicznymi i dyscyplinarnymi. Pierwsze kroki w tym kierunku są już podejmowane na świecie, mowa tu np. o kampanii „Otwarty Klimat”, o której kilka słów poniżej.
The Open Climate Campaign – Kampania „Otwarty Klimat”
„Kampania zgromadziła ekspertów z różnych dziedzin, takich jak zmiany klimatyczne, bioróżnorodność, otwarta nauka, publikacje naukowe i otwarta edukacja, aby opracować projekt przedsięwzięcia, które, jak wierzymy, doprowadzi do tego, że otwarte dzielenie się wynikami badań stanie się normą dla naukowców, rządów, fundatorów i organizacji ekologicznych” – powiedziała Rima Kupryte, dyrektor w Electronic Information for Libraries. (źródło)
Oficjalnie rozpoczęta w sierpniu 2022 roku, ma potrwać przez najbliższe cztery lata, a jej realizacji podjęły się: Creative Commons, SPARC i EIFL.[1] Za sprawą finansowania z Arcadia Fund, Fundacji Lisbet Rausing and Peter Baldwin te trzy instytucje połączyły swoje siły, aby tak jak dotychczas wspierały globalny ruch otwartościowy, skupić się na dostępie do wiedzy i rezultatów badań, których celem jest przyspieszenie postępu w rozwiązywaniu kryzysu klimatycznego i zachowaniu bioróżnorodności na świecie. Naukowcy i globalne organizacje ekologiczne są świadomi jak ważne jest otwarte dzielenie się badaniami w celu przyspieszenia postępu. Niestety brak spójnych strategii i mechanizmów ułatwiających efektywne dzielenie się wiedzą oraz umożliwiających prowadzenie współpracy ponad granicami dyscyplinarnymi i geograficznymi cały ten proces mocno spowalnia. Kiedy wiedza o zmianach klimatu i różnorodności biologicznej nie jest swobodnie i otwarcie dostępna dla wszystkich, tylko część ludzi jest w stanie pomóc w jej wykorzystaniu, nie wspominając już, że część ludzi nadal jest trudno przekonać o istnieniu globalnego ocieplenia. Gdy tylko garstka może wnieść wkład w tę wiedzę, brakuje nowych pomysłów i możliwych rozwiązań. Stawianie czoła wyzwaniom tak dramatycznym jak kryzys klimatyczny będzie wymagało, by wszystko, co wiemy było dostępne dla każdego, by można było to dalej rozwijać, nie dublując środków i wysiłków.
Aby osiągnąć zamierzony cel, czyli aby otwarte udostępnianie wyników badań stało się normą w naukach o klimacie, zaplanowano w ramach kampanii takie kroki:
- Powszechne zwrócenie uwagi na kwestię dostępu do wiedzy na temat zmian klimatu, poprzez: opracowanie łatwo zrozumiałych materiałów informacyjnych, przeznaczonych dla naukowców tworzących wiedzę na temat zmian klimatu, wskazując odpowiednie narzędzia, zapewniające otwartość ich dorobku.
- Oszacowanie udziału otwartego dostępu do wyników badań nad klimatem i bioróżnorodnością poprzez: współpracę z ekspertami bibliometrycznymi zostanie określony procent udziału otwartych i zamkniętych wyników badań nad klimatem i bioróżnorodnością.
- Usuwanie prawnych i politycznych barier poprzez: stworzenie mapy działań dla przełamywania tych barier w celu wspierania nowych mechanizmów otwartego dostępu.
- Zaoferowanie pomocy rządom państw w przyjęciu i wdrożeniu silnej polityki otwartego dostępu poprzez: ustalenie możliwości zaangażowania władz rządowych w otwieranie finansowanych ze środków publicznych wyników badań nad klimatem i bioróżnorodnością oraz wspomaganie rządów w tworzeniu, przyjmowaniu i wdrażaniu równościowej polityki otwartego dostępu (tj. takie publikowanie, które jest dostępne dla wszystkich autorów, bez wykluczania tych z mniej zamożnych instytucji naukowych).
- Zaoferowanie pomocy fundatorom badań w przyjęciu i wdrożeniu zdecydowanej polityki w zakresie otwartego dostępu poprzez: zidentyfikowanie możliwości zaangażowania pozarządowych fundatorów w otwieranie finansowanych ze środków publicznych wyników badań nad klimatem i bioróżnorodnością oraz wspomaganie fundatorów w tworzeniu, przyjmowaniu i wdrażaniu nowych lub aktualizowaniu istniejących polityk otwartego dostępu.
- Zaoferowanie pomocy organizacjom ekologicznym w przyjęciu i wdrożeniu zdecydowanej polityki w zakresie otwartego dostępu poprzez: wspomaganie tychże organizacji podczas tworzenia, przyjmowania i wdrażania nowych lub zaktualizowania istniejących polityk otwartego dostępu; współpracując z organizacjami ekologicznymi w celu udostępnienia społeczeństwu ich treści dotyczących zmian klimatu i bioróżnorodności, w tym ich zasobów edukacyjnych.
- Zaangażowanie i wkład w międzynarodowe ramy dotyczące klimatu i bioróżnorodności poprzez: zidentyfikowanie, zaangażowanie się i wnoszenie wkładu w projekty programów ramowych (np. Konwencja ONZ o bioróżnorodności), aby uwzględnić zalecenia fundatorów dotyczące polityki otwartego dostępu oraz korzyści publiczne wynikające z otwartego dostępu do wiedzy.
- Zapewnienie elementów sprzyjających zaangażowaniu społecznemu w trakcie całej kampanii poprzez: zidentyfikowanie tematów i wyzwań specyficznych dla tradycyjnie wykluczonych regionów geograficznych oraz praca nad zapewnieniem, że kampania obejmie pracę tych partnerów.
- Określenie i otwarcie ważnych badań nad klimatem i bioróżnorodnością poprzez: zidentyfikowanie ważnych publikacji dotyczących badań nad klimatem i bioróżnorodnością, które nie mają jeszcze otwartego dostępu, i udostępnienie ich w otwartym dostępie.
- Wydawcy udostępniają swoje badania dotyczące klimatu i bioróżnorodności poprzez: współpracę z rządami, fundatorami i globalnymi organizacjami ekologicznymi, dochodzi do zmiany w działaniach wydawców w celu zapewnienia otwartego dostępu do badań nad klimatem i bioróżnorodnością.
Więcej informacji można znaleźć na oficjalnej stronie kampanii (link).
Na Uniwersytecie Warszawskim jakiś czas temu powołano na kadencję 2020-2024 Zespół Rektorski ds. ekologii oraz kryzysu klimatycznego. Dotychczas Zespół ten opracował dwie publikacje:
- „Klimatyczne ABC. Interdyscyplinarne podstawy współczesnej wiedzy o zmianie klimatu” (do pobrania ze strony WUW) oraz
- „Agenda na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju” (do pobrania ze strony UW).
Ten drugi dokument jest dla UW bardzo ważny, ponieważ wyznacza kamienie milowe (w nawiązaniu do Celów Zrównoważonego Rozwoju Organizacji Narodków Zjednoczonych), dotykające wszystkich aspektów życia akademickiego, których osiągnięcie w najbliższych latach stawia sobie nasza uczelnia.
„Władze rektorskie wraz z członkami społeczności akademickiej zdecydowały się przygotować i rozpocząć wdrażanie kompleksowego planu, dzięki któremu funkcjonowanie naszej uczelni oraz toczące się na kampusach życie zminimalizuje negatywny wpływ na środowisko, ale także przygotuje nas na naukę i pracę w nowych, coraz bardziej niekorzystnych warunkach środowiskowych – czytamy w „Agendzie na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju”.
W tym roku przygotowaliśmy interaktywną infografikę, która przybliża zasady otwartego dostępu do badań naukowych oraz pokazuje przykłady otwartych publikacji na temat zmian klimatycznych przygotowanych m.in. przez badaczy z UW.
Karolina Minch, Oddział Wydawnictw Ciągłych, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki
#OpenClimate #OpenScience #OAweek
[1] Creative Commons jest organizacją non-profit, która pomaga pokonywać przeszkody prawne w dzieleniu się wiedzą i twórczością w celu sprostania najpilniejszym światowym problemom.
SPARC jest organizacją non-profit wspierającą systemy badawcze i edukacyjne, które są domyślnie otwarte i z założenia gwarantują równość.
EIFL (Electronic Information for Libraries) współpracuje z bibliotekami w Afryce, Azji i Pacyfiku oraz Europie, aby umożliwić dostęp do wiedzy dla edukacji, nauki, badań i zrównoważonej społeczności.