Open Science European Conference, Paryż 2022

Gearing up for an #osec2022 100% online interactive conference !

All will be up and running by tomorrow 9:00 ! pic.twitter.com/modjaqfDGJ

— OSEC 2022 – Paris Open Science European Conference (@Osec2022) February 3, 2022

Kulisy studia transmitującego OSEC2022, źródło: Twitter

Według badania przeprowadzonego przez SPARC Europe, Francja jest jednym z krajów najbardziej zaangażowanym w rozwijanie ruchu otwartej nauki w Europie, stawiającym otwartość nauki jako jeden ze swoich strategicznych i politycznych celów. Może się pochwalić wieloma zrealizowanymi przedsięwzięciami w tym zakresie, takimi jak np.: 

• powołanie Komitetu Otwartej Nauki, 
• budowa narodowego repozytorium dla publikacji naukowych HAL, 
• utworzenie Krajowego Funduszu Otwartej Nauki (m.in. poprzez przekazanie środków z anulowanych umów z wydawnictwem Elsevier), 
• czy przygotowanie Paszportu (przewodnika) dla Otwartej Nauki i Barometru Otwartej Nauki.

Poniekąd wynika to z faktu, że jako jedno z pierwszych państw członkowskich w UE przyjęła i wdrożyłą Narodowy Plan na rzecz Otwartej Nauki, który definiuje zagadnienia związane z otwieraniem nauki bardzo spójnie i precyzyjnie, a dynamiczne działania władz i agent rządowych w dużej mierze skupiają się na osiągnięciu ambitnych działań, wytyczonych w wieloletnim planie.

W 2018 r. 47. edycja konferencji LIBER (program) odbyła się w Lille (Francja). Przemówienie otwierające wydarzenie wygłosiła wtedy nowo wybrana na stanowisko ministra Szkolnictwa Wyższego, Badań i Innowacji Francji Pani Frédérique Vidal. Wtedy to po raz pierwszy na arenie międzynarodowej zaprezentowano wspomniany Narodowy Plan ON na lata 2018-2021 (Le Plan national pour la science ouverte 2018–2021 – broszura po francusku). Zakładał on skupienie działań Francji na rzecz otwartości w trzech głównych aspektach (trzech ścieżkach) tj.:

(1) upowszechnianie otwartego dostępu do publikacji (głównie poprzez HAL),

(2) uporządkowanie danych badawczych i zapewnienie do nich otwartego dostępu (nowe repozytorium narodowe),

(3) umożliwienie współpracy w zakresie otwartości na arenie europejskiej i międzynarodowej, promujące zrównoważony rozwój.

W lipcu 2021 r. przyjęto drugi Plan na lata 2021-2024 (Le Plan national pour la science ouverte 2021–2024 – broszura po francusku, po angielsku), który podkreśla, że otwarta nauka jest „misją badaczy i pracowników akademickich”, kontynuując i wzmacniając zobowiązania podjęte za pierwszym razem przez rząd. Ponadto dodano czwartą „ścieżkę” ku otwartości, czyli (4) objęcie wytwarzanego w celach badawczych kodu źródłowego i oprogramowania praktykami otwartościowymi (ruch otwartego oprogramowania wspiera wytwarzanie oprogramowania, które jest rozpowszechniane wraz ze swoim kodem źródłowym). Jeśli chodzi o drugą ścieżkę kraj ten planuje pod koniec tego roku oddać do użytku sfederowane, krajowe repozytorium danych badawczych tzw. Research Data Gouv. Obecnie nadal w wersji beta. W przypadku trzeciego aspektu Francja wzmacnia swoją obecność w międzynarodowych organach zajmujących się otwartą nauką, w szczególności w ramach European Open Science Cloud (EOSC). Dla władz francuskich bardzo ważne jest wspieranie międzynarodowej współpracy i wymiany dobrych praktyk w zakresie wzmacniania nowego ekosystemu nauki, m.in. z tej przyczyny zorganizowano w tym roku w Paryżu Open Science European Conference (OSEC2022). Na podsumowanie i zakończenie swojej kadencji pani minister Vidal zabrała głos podczas prezentacji otwierającej OSEC2022.

Sesja otwarcia OSEC2022 – wypowiedź Frédérique VIDAL, źródło: strona canal-u.tv

Podczas tego europejskiego szczytu miały szansę zaprezentować się organizacje i stowarzyszenia, które już od wielu lat są bardzo zaangażowane w ruch otwartościowy, a z którymi Francja ściśle współpracuje, czyli m.in. Komisja Europejska, UNESCO, Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERC), Science Europe, Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (European University Association, EUA), Liga Europejskich Uniwersytetów Badawczych (League of European Research Universities, LERU), Coalition S (Plan S), DORA, OpenEdition, czy OPERAS. Ich przedstawiciele oraz francuscy urzędnicy przedstawili aktualizację swoich działań i kontynuowanych projektów. Ponadto zaproszono jako reprezentantów środowiska naukowego, przedstawicieli kilku znanych uniwersytetów europejskich, w tym jednego z Polski (UAM), dr hab. Emanuela Kulczyckiego. Profesor wziął udział w sesji dotyczącej transformacji oceny badań i badaczy. Poniżej nagranie z jego wystąpienia. 

Sesja Research Assessment OSEC2022 – wypowiedź Emanuela Kulczyckiego, źródło: canal-u.tv

W czasie rzeczywistym w OSEC2022 wzięło udział online około dwóch tysięcy zarejestrowanych uczestników, co jest ogromnym sukcesem. Taka liczba potwierdza, że podjęte działania, m.in. w celu promocji otwartej nauki przez coraz więcej instytucji, których przedstawicieli mogliśmy wysłuchać podczas OSEC2022 przynoszą wymierne skutki, a stopień zainteresowania i zaangażowania różnych aktorów środowiska naukowego wzrasta. 

Program imprezy zbudowany był wokół czterech zagadnień: trzy nawiązywały wprost do francuskiego Planu na rzecz Otwartej Nauki tj.: 

(1) przyszłość otwartego publikowania (wsparcie publikowania poprzez nowe modele biznesowe, z naciskiem na green open access), 

(2) przejrzystość i otwartość badań naukowych w dziedzinie zdrowia publicznego (m.in. w świetle fenomenu badań nad COVID-19), oraz

(3) otwarte oprogramowanie – po raz pierwszy przyznano nagrodę w tej kategorii, a ceremonia jej wręczenia była wisienką na torcie całego wydarzenia.

Ostatni (4) temat dotyczył konieczności wprowadzenia zmian w systemie oceny pracy naukowej i badań. Badacze i naukowcy mogli podzielić się swoim punktem widzenia, czyli opisać co wstrzymuje ich w dużej mierze przed pełnym poparciem i zaangażowaniem w ruch open science. Jak sami podkreślali, najbardziej zmagają się z wyborem pomiędzy rozwojem swojej kariery zawodowej, która cały czas jest ewaluowana wg starych zasad (pomijających otwartą naukę), a prowadzeniem całego procesu badawczego w otwarty sposób, który nie przekłada się na możliwość awansu i rozwój ścieżki kariery lub wręcz przeszkadza w zdobyciu pieniędzy na dalsze badania i umacnia rywalizację pomiędzy beneficjentami grantów. W obecnym systemie te dwie kwestie stają ze sobą często w sprzeczności.

ERA talk – Reforming Research Assessment, źródło: Youtube

Tematowi ewaluacji pracy i badań na konferencji poświęcono dwie sesje i dyskusję przy eksperckim stole. Na zakończenie wystosowano apel, tzw. Paris Call i zaproszono do utworzenia koalicji (opis procesu), której prace miałyby być poświęcone uwzględnieniu praktyk otwartej nauki w ewaluacji naukowców, projektów i instytucji badawczych. W niespełna pół roku po tym wydarzeniu zaczęła działać tzw. Coalition for Advancing Research Assessment, COARA, która przygotowała treść porozumienia i wykaz kolejnych prac nad reformą systemu ewaluacji. Z Polski, do tej pory na liście sygnatariuszy porozumienia w sprawie paneuropejskiej reformy oceny badań naukowych znalazły się trzy podmioty: Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Polska Akademia Nauk oraz Uniwersytet Gdański.

Wszystkie wystąpienia prezentowane na żywo ze studia transmisyjnego w ramach OSEC2022, są dostępne na stronie konferencji do obejrzenia i odsłuchania w języku francuskim, angielskim i hiszpańskim. 

Przesuń suwak po prawej stronie grafiki.⬇

Karolina Minch, Oddział Wydawnictw Ciągłych, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki