ECIL 2015 – Europejska konferencja edukacji informacyjnej

Pod koniec października 2015 r. w Tallinie odbyła się 3. edycja European Conference on Information Literacy (ECIL), zorganizowana przez Katedrę Nauk o Informacji Szkoły Technik Cyfrowych Uniwersytetu w Tallinie, Wydział Nauk o Informacji i Komunikacji Uniwersytetu w Zagrzebiu oraz Wydział Zarządzania Informacją Uniwersytetu Hacettepe w Ankarze.

W konferencji uczestniczyło 361 osób z 50 krajów. ECIL, to, obok angielskiego LILAC, największe i najważniejsze coroczne spotkanie bibliotekarzy i badaczy zajmujących się edukacją informacyjną, odbywające się w Europie. Podczas czterodniowych obrad odbyło się 10 warsztatów, wygłoszono 129 referatów (w sesjach równoległych), 18 krótkich prezentacji (tzw. pecha-kucha), zaprezentowano 19 posterów, 6 prezentacji z badań doktoranckich, odbyła się 1 dyskusja panelowa.

Wybrane referaty zostały opublikowane w recenzowanym tomie pokonferencyjnym, nakładem wydawnictwa Springer w ramach serii Communications in Computer and Information Science ^[1]. Nasz blogowy wpis jest skrótem obszernego sprawozdania, które ukaże się w Zagadnieniach Informacji Naukowej 1/2016.

Sesje planarne i równoległe były podporządkowane określonym obszarom badań/praktyki information literacy. My, z uwagi na własne zainteresowania, uczestniczyłyśmy głównie w sesjach prezentujących obszar nauki i szkolnictwa wyższego. W dalszej części przedstawiamy refleksje nad wybranymi wystąpieniami czy poruszonymi podczas różnych wystąpień problemami. Opisujemy również nasze referaty zaprezentowane podczas ECIL.

Carol Collier Kuhlthau – jedna z zaproszonych keynote speakers – zaprezentowała podejście do uczenia się określane jako dociekanie ukierunkowane lub ukierunkowane dociekanie naukowe (ang. guided inquiry). Charakterystyczną cechą tego podejścia jest wyszukiwanie i wykorzystywanie różnych źródeł informacji, w celu rozwijania wiedzy o danym problemie, zagadnieniu. Wymaga to od uczącego zaangażowania. Proces uczenia się przebiega przez budowanie pytań, eksplorowanie źródeł, badanie, konstruowanie odpowiedzi (wiedzy) w oparciu o znalezione informacje. Uczący się otrzymuje wsparcie od nauczycieli i bibliotekarzy, jednocześnie musi wykazać się dużą samodzielnością. To podejście przygotowuje osobę do rozwiązywania problemów (związanych z życiem codziennym, pracą) z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Kuhlthau poświęciła wiele uwagi w wystąpieniu modelowi Wyszukiwania Informacji (ang. Information Search Process [IPS]). Jest to model teoretyczny przedstawiający proces wyszukiwania na trzech poziomach: fizycznym (działania), kognitywnym (myśli) i afektywnym (uczucia). Pokazuje, że wyszukiwanie to nie tylko czynności, które wykonuje użytkownik, ale także różnego rodzaju odczucia i przemyślenia, np. poczucie zagubienia, frustracja, optymizm, satysfakcja.

Wiele wystąpień dotyczyło wsparcia przez biblioteki pracowników naukowych uczelni. Szeroko rozumiana edukacja informacyjna, skierowana na doskonalenie procesu przygotowywania do publikacji wyników badań ma pomóc w zwiększeniu liczby publikacji danej uczelni w prestiżowych czasopismach indeksowanych w uznanych bazach. W tym kontekście referentki z Uniwersytetu Studiów Bibliologicznych i Technik Informacyjnych w Sofii przedstawiły założenia programu szkoleń skierowanego zarówno do autorów, jak i wydawców. Natomiast referentki z Uniwersytetu Technologicznego w Brnie zaprezentowały kurs e-learningowy skierowany do doktorantów i pracowników naukowych Publikowanie naukowe od A do Z.

Prelegentki z Uniwersytetu w Bergen przedstawiły wyniki badań dotyczących obecności naukowców z ich uniwersytetu na elektronicznych platformach współpracy, takich jak: ResearchGate, Akademia.edu, czy Gogle Scholar. Te badania pomogły m.in. zdefiniować najpopularniejsze platformy, które można by polecać doktorantom (młodym naukowcom) do podnoszenia swojej rozpoznawalności na forum międzynarodowym.

Zuza Wiorogórska wygłosiła referat podsumowujący wyniki pilotażowych badań porównawczych przeprowadzonych wśród doktorantów psychologii Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Lille 3, dotyczących potrzeb i zachowań informacyjnych tej grupy młodych naukowców. Wyniki badań nie wykazały szczególnych różnic między użytkownikami informacji z Polski i Francji. W obu krajach respondenci zwracali uwagę na potrzebę specjalistycznej edukacji informacyjnej w ich dziedzinie nauki, która pozwoliłaby na poszerzenie umiejętności informacyjnych i – co podkreślano w obu krajach – zaoszczędzenie czasu podczas wyszukiwania literatury przedmiotu. Problemami wskazywanymi przez respondentów były: wysokie ceny najnowszych wydań psychologicznych e-czasopism, ograniczony dostęp (np. swobodny dostęp dopiero po upłynięciu okresu embarga) lub jego brak do wielu tytułów, wreszcie wysokie ceny, jakie trzeba zapłacić w przypadku indywidualnego zakupu poszczególnych artykułów. Podkreślano wartości płynące z dzielenia się wiedzą i wspólnego działania (ang. Community of Practice) – zarówno w świecie realnym (konferencje, współpraca krajowa i zagraniczna) jak i wirtualnym (media społecznościowe). Respondenci w obu krajach dostrzegli wartości, jakie niesie za sobą publikowanie w otwartym dostępie (ang. Open Access), ale albo uważali to za zbyt drogą (i dla młodych naukowców nieosiągalną) drogę publikacji wyników swoich badań, albo pragmatycznie oceniali, ze najważniejsze czasopisma (zatem te posiadające obliczony wskaźnik Impact Factor) nie są wydawane w otwartym dostępie, a tylko publikacje w takich czasopismach dają gwarancję szybkiego rozwoju kariery naukowej.

Ewa A. Rozkosz przedstawiła wyniki badań nad usytuowanym uczeniem się kompetencji informacyjnych przez wybraną społeczność polskich pedagogów (zespół badawczy). Celem było poznanie, zrozumienie i opisanie sposobów uczenia się przez jej członków kompetencji informacyjnych. Przy czym uczenie się tych kompetencji rozumiane było jako angażowanie się we wspólnotę praktyk informacyjnych, poprzez (1) odtwarzanie zastanych praktyk oraz (2) ich transformację. Społeczność wypracowała podzielane przez członków znaczenia dla różnych sposobów korzystania z informacji. Osoby włączające się do społeczności nabywały zastane wzory i reguły działań. Doświadczenia biograficzne członków społeczności, w tym naukowe wyjazdy zagraniczne, jak również współpraca z NGOsami przy realizacji projektów naukowych, wpływały na zmianę znaczeń nadawanych określonym działaniom (zachowaniom informacyjnym) i były punktem wyjścia do zmiany praktyk informacyjnych. Jednocześnie społeczność mogła być hamulcem zmian (transformacji zachowań informacyjnych), jeżeli propozycje zmian nie uzyskiwały aprobaty członków zajmujących wyższą pozycję w hierarchii tej społeczności.

Bez względu na obszar, w którym uczestnik konferencji sytuuje siebie (jako badacza kompetencji informacyjnych lub ich edukatora), z pewnością jego uwagę przyciągnąć powinny toczące się dyskusje nad pojęciem information literacy. I tak wspomniana wcześniej Carol Collie Kuhlthau zdefiniowała information literacy jako umiejętność zastosowania informacji do tworzenia wiedzy potrzebnej do mądrych działań (ang. ability to use information to construct knowledge for wise action). Z kolei Heidi Julien określiła je jako zestaw umiejętności, wiedzy i postaw wymaganych, aby efektywnie, sprawnie i w etyczny sposób uzyskiwać dostęp do informacji (ang. set of skills, knowledge and attitudes required to access information effectively, efficiently and ethically). W różnych definicjach akcentowano odmienne wymiary kompetencji informacyjnych: krytyczny (np. zdolność do refleksji nad ochroną swojego wizerunku w mediach), technologiczny (np. umiejętność korzystania z narzędzi do zarządzania informacją), ekologiczny (np. rozumienie zjawiska przeciążenia informacją) i inne. Zwracano uwagę na związek definicji z kontekstem, w jakim ono się pojawia. Inaczej rozumiane są kompetencje informacyjne w badaniach efektów edukacji informacyjnej akademickiej czy szkolnej oraz badaniach nad uczeniem się kompetencji informacyjnych w miejscu pracy. Warto odnotować, że w referatach poświęconych działaniom podejmowanym przez biblioteki w obszarze edukacji informacyjnej – kompetencje informacyjne były często utożsamiane z umiejętnością korzystania ze różnych źródeł informacji oferowanych przez te instytucje. Dyskusje nad pojęciem information literacy toczące się podczas ECIL nie służyły więc wypracowaniu ujednoliconej definicji, ale podkreślaniu różnorodności podejść badawczych, kontekstów, stanowisk oraz praktyki. To podejście może inspirować poszukiwaczy nowych tematów i perspektyw badawczych.

Zagadnienia poruszane na konferencjach ECIL dokładnie odzwierciedlają najnowsze tendencje w badaniach kompetencji informacyjnych oraz edukacji informacyjnej i ich zastosowaniu w praktyce. Na gruncie nauki i szkolnictwa wyższego warto zwrócić uwagę na to, że coraz więcej mówi się o edukacji informacyjnej dla doktorantów i pracowników uczelni, najczęściej w kontekście pomocy w przygotowywaniu publikacji naukowych, głównie tych przeznaczonych do obiegu międzynarodowego. Coraz częściej przedmiotem pogłębionej refleksji są zagadnienia węższe niż ogół kompetencji informacyjnych, np. podstawowa umiejętności związane z prawem autorskim (copyright literacy) lub wykorzystywaniem surowych danych badawczych (data literacy). Ponadto – edukacja informacyjna prezentowana jest jako swojego rodzaju promocja biblioteki i jej zbiorów. Im lepiej wyszkoleni użytkownicy, tym pełniej i chętniej będą korzystać z zasobów informacji oferowanych przez uczelnię.

ECIL 2016 odbędzie się 10-13 października 2016 r. w Pradze.

Polskę na ECIL 2015 reprezentowały niżej podpisane.

Zuza Wiorogórska  – Oddział Wydawnictw Ciągłych BUW, Ewa A. Rozkosz – Dolnośląska Szkoła Wyższa

1. Kurbanoglu, Serap, Boustany, Joumana, Spiranec, Sonja, Grassian, Esther, & Mizrachi, Diane. (2016). Information Literacy: Moving Toward Sustainability: Third European Conference, Ecil 2015, Selected Papers. Springer Verlag. http://www.springer.com/gp/book/9783319281964