Konferencje z cyklu Textus et pictura cieszą się od kilku lat niesłabnącym zainteresowaniem polskich mediewistów badających rękopisy. Gromadzą szerokie interdyscyplinarne grono referentów i słuchaczy. Tegoroczna edycja była pod wieloma względami rekordowa: obrady trwały trzy dni, wygłoszono 23 referaty w sesjach oraz dwa referaty wieczorne, zaprezentowało się sześć zespołów badawczych, w sesji posterowej zaprezentowano sześć prezentacji a całość podsumowano w dyskusji panelowej. Dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Doskonała Nauka II cykl zyskał własną stronę internetową, a streszczenia wszystkich referatów znalazły się w drukowanym Zeszycie streszczeń.
Tematem przewodnim była złożona natura rękopisów i tekstów średniowiecznych. Omawiano złożoność w różnych aspektach:
- budowy rękopisu (przyczyny powstawania klocków, integralność powstałych w ten sposób całości, rolę twórców zbiorów, dzieje łączenia i rozdzielania poszczególnych części),
- zawartości treściowej książek (teksty, iluminacje i inne zdobienia, neumy),
- celowości łączenia różnych tekstów w całość (kolekcje testów versus przypadkowe zbiory połączone w jedną całość),
- oraz różnorodności tekstowej rękopisów złożonych na podstawie kilku studiów przypadków (kolekcje tekstów prawniczych, medycznych, historycznych, kaznodziejskich, liturgicznych itp.).
Trudno w kilku zdaniach streścić różnorodność i wielką merytoryczną wartość przestawionych słuchaczom ustaleń badawczych oraz ciekawe wątki z dyskusji w sesjach i kuluarach. Dlatego zwrócę uwagę na jeszcze jeden walor tejże konferencji: nowością tej edycji było wprowadzenie do programu prezentacji zespołów badawczych.
Pierwszym z nich był Center for the Study of Manuscript Cultures Uniwersytetu w Hamburgu. Zespół ten ma już ugruntowaną renomę (i stałe, bogate finansowanie!). Do zespołu należą konserwatorzy oraz specjaliści różnych dziedzin zajmujący się badaniami materiałowymi nad rękopisami. W czasie prezentacji zespołu przedstawiono możliwości Centrum w zakresie badań spektroskopii UV-VIS (głównie w kontekście badań atramentów i pigmentów użytych do zdobień) oraz obrazowania multispektralnego. Ogromną zaletą tych badań jest możliwość pobrania próbek lub wykonania zdjęć dzięki mobilnemu laboratorium (w wersji podstawowej mieści się w walizce!). Pozwala to członkom zespołu docierać do obiektów przechowywanych w różnych krajach a nawet kontynentach (bieżące projekty Centrum prowadzone są w Europie, Azji i Afryce). Lista aktualnie prowadzonych projektów wraz z opisami możliwości laboratoriów z Hamburga znajduje się na stronie Centrum.
Pozostałe zespoły badawcze powstały w wyniku prowadzenia grantów:
- zespół z Czeskiej Akademii Nauk w Pradze zajmujący się rejestracją i opracowaniem średniowiecznych modlitewników, które powstały na terenie Czech (kilka z nich znajduje się obecnie w bibliotekach w Polsce, głównie w Krakowie i Wrocławiu);
- Liturgica Poloniae – zespół utworzony na potrzeby realizacji grantu NPRH. Celem zespołu jest opracowanie katalogu około 120 rękopisów liturgicznych powstałych do 1300 r. przechowywanych w bibliotekach w Polsce oraz o polskiej proweniencji, ale aktualnie znajdujących się poza granicami kraju;
- zespół projektu Kronika cystersów pelplińskich – opracowanie i edycja – celem zespołu jest edycja krytyczna wyjątkowo cennej i obszernej kroniki klasztornej cystersów z Pelplina, badania w tym grancie także finansowane są przez NPRH;
- zespół projektu Ratujemy pelplińską Biblię Gutenberga – zespół zajmował się badaniami materiałowymi, konserwacja i digitalizacją pelplińskiego egzemplarza Biblii Gutenberga;
- zespół badający antyfonarz L7 z opactwa ss. benedyktynek w Żarnowcu – antyfonarz jest przykładem kodeksu złożonego z dwóch części powstałych w różnych okresach, ponadto długo był uzupełniany i wykorzystywany (od XIV do XVII w.!). Dopiero połączone badania kodykologów, liturgisty, muzykologa i historyka sztuki uzupełnione przez spostrzeżenia konserwatorki pozwoliły nakreślić skomplikowane dzieje powstawania i użytkowania tego ciekawego rękopisu.
Organizatorzy dzięki środkom z IDUB zapewnili uczestnikom nie tylko prawdziwą ucztę intelektualną, ale też wiele okazji do integracji środowiska: wszyscy referenci mieli opłacone noclegi w Hotelu Uniwersyteckim oraz posiłki (w tym dwie uroczyste kolacje: w pierwszym dniu obrad w niezwykle atrakcyjnym Browarze Staromiejskim Jan Olbracht, a w drugim dniu w Collegium Maximum UMK). Następna edycja będzie miała miejsce za półtora roku, tematem przewodnim będzie wykorzystanie rękopisów w kontekście liturgicznym i – szerzej – religijnym.
Agnieszka Fabiańska, Gabinet Rękopisów
Inne materiały informacyjne o konferencji:
Strona na Facebooku: link
Relacja w Aktualnościach Toruńskich: link