21 listopada 2024 r. uczestniczyliśmy w konferencji „Biblioteki akademickie w erze cyfrowej” zorganizowanej w Bibliotece Głównej SGGW. Ze strony BUW wzięło w niej udział pięć osób: Kinga Fedorczyk, Agnieszka Kania, Dorota Kuźnicka i Adam Owczarczyk z Oddziału Rozwoju Zasobów Elektronicznych oraz Lilianna Nalewajska z Oddziału Usług Informacyjnych i Szkoleń. Tematy poruszane na konferencji skupiły się na dwóch zagadnieniach: cyfrowej transformacji i rozwoju bibliotek akademickich oraz modernizacji fizycznej przestrzeni bibliotek.
Poranna część była poświęcona digitalizacji i cyfrowym przekształceniom bibliotek.
Pierwsze wystąpienie dotyczyło prac związanych z digitalizacją zbiorów Biblioteki Medycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum. Posiada ona unikatowy zbiór prac doktorskich obronionych na UJ, w dawnej Akademii Medycznej w Krakowie, oraz duży zbiór publikacji medycznych z przełomu XIX i XX w., które poddano procesowi przeniesienia do formy cyfrowej i udostępnienia czytelnikom. Podczas prezentacji przedstawiono poszczególne etapy digitalizacji zbiorów, uwzględniając prace przygotowawcze, konserwację, skanowanie, obróbkę graficzną i udostępnianie. Pracownia digitalizacyjna biblioteki jest wyposażona w skaner dziełowy CONE A2M oraz dwie stacje robocze do obróbki graficznej. Do usunięcia niedoskonałości, korekty geometrii oraz poprawy kontrastu i ostrości użyto programów FastStone Image Viewer oraz Scan Tailor. Pliki były poddane również procesowi dodawania warstwy tekstowej (OCR – Optical Character Recognition) w programie Abby FineReader. Ze względu na jakość druku poszczególnych publikacji oraz występujące w tekście liczne tabele, wzory chemiczne i znaki specjalne, jakość OCR nie była nigdy stuprocentowa. Zdigitalizowane prace doktorskie w PZW UJ CM (Portalu Zarządzania Wiedzą UJ Collegium Medicum) są umieszczane z uwagą „Rozprawa zdigitalizowana”. Dzięki zastosowaniu integratora przesyłane są również do Cyfrowej Biblioteki Medycznej. Wszystkie wersje prezentacyjne do 1945 r. będą umieszczone w CBM w kolekcji „Historyczny księgozbiór Biblioteki Medycznej”. W CBM udostępnionych jest w tej chwili około 4,3 tys. obiektów.
Następną instytucją prezentującą swoje doświadczenia związane z digitalizacją zbiorów była Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego. Jej przedstawiciele zaprezentowali system biblioteczno-informacyjny Koha będący wsparciem w dążeniu do cyfryzacji biblioteki. To rozwiązanie typu open source wybrane m.in. ze względu na elastyczność i możliwości jego modyfikacji zgodnie z potrzebami biblioteki. Najbardziej interesującą rzeczą w kontekście digitalizacji była prezentacja wersji elektronicznych ksiąg inwentarzowych. Po digitalizacji papierowych wersji, zrezygnowano z korzystania z nich. Obecnie używane są tylko wersje elektroniczne. Wyzwaniem, a jednocześnie zadaniem na przyszłość dla Biblioteki Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego jest stworzenie biblioteki cyfrowej.
O doświadczeniach związanych z digitalizacją zbiorów opowiedzieli również przedstawiciele Centrum Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Lubelskiej. Użytkowany w Bibliotece Cyfrowej Politechniki Lubelskiej system dLibra został zastąpiony przez nowoczesne rozwiązanie Alma Digital. Zmiana wynikała z ograniczeń dotychczas używanego systemu związanych z opisem bibliograficznym oraz z wysokich kosztów wiążących się z koniecznością utrzymywania własnego serwera oraz finansowania nowszych wersji dLibry i pomocy technicznej z nią związanych. Za Alma Digital przemawiało: wsparcie techniczne objęte ceną zakupu systemu, prosty interfejs oznaczający przyjazne środowisko pracy oraz możliwość przechowywania archiwum w „chmurze” pozwalająca na rezygnację z zakupu i utrzymania serwera. Kolejną rzeczą, który miała wpływ na ten wybór, był krótki proces implementacji oraz zarządzanie biblioteką cyfrową z poziomu systemu Alma, co oznaczało brak konieczności migracji. Należało jedynie podłączyć reprezentację cyfrową istniejącego opisu bibliograficznego w systemie Alma. Ponieważ nie jest to duża biblioteka cyfrowa do zmigrowania – do podłączenia w systemie było jedynie 48 rekordów bibliograficznych – proces ten przebiegł dość szybko. Implementacja do Alma Digital została zakończona w lipcu 2024 r.
Kolejną biblioteką, która podzieliła się swoimi doświadczeniami dotyczącymi cyfryzacji zbiorów, była Biblioteka Uniwersytetu Opolskiego. Jej panel poświęcony był formom współpracy wewnętrznej i międzyinstytucjonalnej bibliotek w kontekście promowania otwartego dostępu na przykładzie projektów realizowanych w tej bibliotece. Jako przykład współpracy wewnątrzinstytucjonalnej została podana Platforma czasopism UO, zaś jako przykład współpracy między instytucjami – system Alma. Baza wiedzy UO została omówiona jako przykład obu form współpracy. Platforma czasopism elektronicznych UO została wdrożona w 2018 r. Ma za zadanie promocję potencjału naukowego i wydawniczego uczelni. Artykuły dostępne na platformie publikowane są w modelu Open Access na podstawie licencji Creative Commons. Biblioteka Opolska wzięła, z powodzeniem, udział w projekcie wdrożenia chmurowego systemu Alma w ramach ogłoszonego przez Bibliotekę Narodową konkursu “Narodowy program Rozwoju czytelnictwa 2.0 na lata 2021-2025”. Proces wdrażania nowego systemu bibliotecznego w tym przypadku zakończył się w 2023 r. Od tego momentu biblioteka uzyskała możliwość szeroko pojętej współpracy między instytucjami.
Baza wiedzy UO stanowi uczelniane repozytorium i jest jednocześnie dostępna dla każdego użytkownika sieci. Utwory w niej zamieszczone podlegają ochronie prawa autorskiego. Udostępnianie ich odbywa się na podstawie licencji niewyłącznej Creative Commons – Uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne (CC BY NC). Jest realizacją przez UO założeń krajowej polityki otwartego dostępu.
Na zakończenie tego panelu Biblioteka Politechniki Gdańskie (BPG) przedstawiła temat związany z Otwartymi Zasobami Edukacyjnymi (OZE) i wykorzystaniem w nich technologii cyfrowych służących szeroko rozumianej edukacji. Działania prowadzone przez BPG podzielone zostały na trzy obszary: uczelniany, lokalny (ogólnopolski) i międzynarodowy. Na poziomie akademickim są to: strona www: https://pg.edu.pl/centrum-kompetencji-otwartej-nauki/otwarte-zasoby-edukacyjne i działania w ramach OEWeek (Open Education Week), takie jak kampania informacyjna w bibliotece i mediach społecznościowych oraz szkolenia dla społeczności akademickiej. Do działań na poziomie lokalnym można zaliczyć współpracę z Centrum Cyfrowym Politechniki Gdańskiej, publikowanie artykułów promujących OZE czy akcję Politechnika Talentów we wrześniu 2024 r. Przykładem działań na poziomie międzynarodowym jest dołączenie do zespołu ENOEL w 2019 r. czy szkolenie dla uczestników seminarium Brema-Gdańsk „Media Literacy in Digital Age” przeprowadzone w 2024 r.
Druga część konferencji pod hasłem „Nowoczesna Przestrzeń Biblioteczna i Społeczność Akademicka” poświęcona była zagadnieniom związanym z nowoczesną przestrzenią biblioteczną oraz jej kształtowaniu w kontekście potrzeb społeczności akademickiej.
Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego w swoim wystąpieniu przybliżyła pojęcie Library User Experience. To szereg działań, które mają za zadanie poznanie potrzeb oraz oczekiwań czytelnika, m.in. poprzez ankiety, wywiady, obserwacje i mapowanie ścieżek użytkowników, spotkania konsultacyjne czy analizę mediów społecznościowych. Jedną z metod cyfrowych, którą zastosowała Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego, jest wprowadzenie w katalogu elektronicznym śledzenia zawartości wirtualnych półek. Dzięki tej funkcji użytkownicy mogą łatwo monitorować aktualizacje w wybranych kategoriach zbiorów oraz zapisywać interesujące ich publikacje w swoich schowkach.
„Zmieniające się potrzeby – zmieniająca się przestrzeń” – to tytuł referatu z Biblioteki Uniwersyteckiej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Podstawą do wprowadzenia zmian była analiza potrzeb użytkowników w kontekście ponad dziesięcioletniego funkcjonowania biblioteki w nowym gmachu. W reakcji na dynamicznie zmieniające się środowisko akademickie i jego potrzeby zorganizowano m.in. strefy studenckie.
Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, dzięki współpracy i wsparciu firmy Rossmann, urządziła nowoczesną strefę studenta. Hasło „Jedz, ucz się, wypoczywaj” podsumowuje oczekiwania studentów, a przykład z Łodzi pokazuje, w jaki sposób biblioteki akademickie mogą zachęcać młodych czytelników do ich odwiedzania, a nawet spędzania wielu godzin na różnorodnych aktywnościach.
Biblioteki akademickie starają się wprowadzać wiele innowacyjnych rozwiązań do swoich przestrzeni aby uatrakcyjnić proces uczenia się i wzmocnić integrację środowiska akademickiego. Na konferencji udało się połączyć zróżnicowaną tematykę, która wzbudziła spore emocje i wywołała wiele pytań ze strony słuchaczy. Dotyczyły one konkretnych rozwiązań technicznych odnoszących się do procesu digitalizacji, przemian przestrzeni bibliotecznej, możliwości ich finansowania czy opinii użytkowników. Do najważniejszych zagadnień poruszonych w dyskusjach należały: OCR (Optical Character Recognition), zastosowanie wytycznych WCAG 2 w udostępnianych plikach pdf oraz AI i jej zastosowania w bibliotekach. Bardzo miłym akcentem była wycieczka po Bibliotece SGGW, która pozwoliła lepiej poznać stosowane tam rozwiązania, w szczególności przeznaczone dla użytkowników, i porównać je z własnymi.
Adam Owczarczyk, Oddział Rozwoju Zasobów Elektronicznych;
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń