Drugi dzień konferencji ReInforce! Wzmacnianie polityki otwartości w nauce na Uniwersytecie Warszawskim (pierwsza część wpisu) otworzyło wystąpienie keynote speaker’a Michele Mennielliego z LYRASIS, międzynarodowej organizacji non-profit powstałej w 1936 r., która poprzez swoje działania i wykorzystywane narzędzia umożliwia sprawiedliwy dostęp do światowej wiedzy i dziedzictwa kulturowego. Michele Mennielli jest przedstawicielem ds. kontaktów międzynarodowych w Lyrasis. Jego głównym zadaniem jest poszerzanie i zwiększanie zasięgu organizacji oraz wzmacnianie globalnego partnerstwa na rzecz ochrony i dostępności dziedzictwa kulturowego i zasobów akademickich na całym świecie. W swoim wystąpieniu zaprezentował możliwości otwartego oprogramowania, które można wykorzystać w celu wspierania otwartości w nauce. Wystąpienie Michele Mennielliego miało charakter wprowadzający w tematykę otwartej nauki, od rekomendacji UNESCO poczynając, poprzez ukazanie wyzwań związanych z otwieraniem nauki, zasady FAIR, aż po stwierdzenie, że obecnie idea używania darmowych narzędzi także w obszarze nauki jest już przyjętym rozwiązaniem. Wśród narzędzi, które wymienił prelegent, warto zwrócić uwagę m.in. na dPyx – bezpłatne narzędzie przeznaczone dla administratorów systemów informacyjnych stosowane do oceny np. ich długoterminowej trwałości. Inna ciekawa inicjatywa, o której wspomniał Michele, to organizacja non-profit Peer Community in, której działalność polega na otwartym, bezpłatnym recenzowaniu preprintów przez niezależnych badaczy. Co ważne, informacja o takiej recenzji włączona zostaje do metadanych publikacji, a więc jest jawna i dostępna dla wszystkich.
Pozostałe wystąpienia dotyczyły raportów z wdrażania otwartej nauki na uczelniach Sojuszu 4EU+. W konferencji wzięli udział przedstawiciele partnerskich bibliotek. Sesję otworzył referat Zuzy Wiorogórskiej, która przedstawiła założenia i osiągnięcia projektu TRAIN4EU. BUW była liderem pakietu prac pt. Mainstreaming Open Science. O projekcie (zakończonym w grudniu 2023 r.) pisaliśmy już wcześniej na blogu (cz. pierwsza, druga i trzecia). Zuza mówiła także o ambicjach UW związanych z wdrażaniem i rozwijaniem otwartej nauki, zwłaszcza o nauce obywatelskiej, w rozwijaniu której na pewno pomoże nam nowy projekt 4EU+ ETERNITY, finansowany ze środków NAWA Wsparcie Uniwersytetów Europejskich.
Kolejnym prelegentem był Georg Schwesinger z Uniwersytetu w Heidelbergu, na którym polityka dot. danych badawczych obowiązuje od 10 lat. Posłuchanie o doświadczeniach zebranych w trakcie dekady z perspektywy UW, gdzie polityki otwartej nauki nadal nie wdrożono, a repozytoria instytucjonalne działają od niecałego roku, to bardzo cenna lekcja, jak otwarta nauka może stać się istotnym elementem strategii zarządczej uczelni. Rektor UHEI zainicjował działalność grupy ds. planowania danych badawczych w ramach strategii naukowej uniwersytetu na lata 2020-2024. W efekcie rozwinięto humanistykę cyfrową, wprowadzono elektroniczne notatniki laboratoryjne, zajęto się archiwizacją big data, a także zaplanowano zatrudnienie data stewarda w każdej jednostce uczelni. UHEI jest zmotywowane do ambitnych działań otwartościowych ze względu na program Excellence Strategy, który wprowadził konkurencję między uczelniami niemieckimi i zobowiązuje je do utrzymywania doskonałości w badaniach naukowych.
Paola Galimberti z Uniwersytetu w Mediolanie przedstawiła rozwój otwartej nauki na swojej uczelni, odbudowując go ważnym kontekstem – polityka, narzędzia, zasoby (ekonomiczne i ludzkie) oraz szkolenia. To bardzo ciekawe ujęcie tematu, bo często, mówiąc o otwartej nauce, ograniczamy się do infrastruktury, czyli repozytoriów (publikacji, danych), zapominając o jej szerszych uwarunkowaniach. A Uniwersytet w Mediolanie dzięki takiemu kompleksowemu podejściu może szczycić się: 65% publikacji dostępnych w Open Access, repozytorium instytucjonalnym działającym od 2005 r., dotacją finansową dla wydziałów, której wysokość uzależniona jest od liczby otwartych publikacji, usystematyzowanym podejściem dla szkoleń dot. otwartej nauki dla młodych badaczy (doktorantów) oraz repozytorium danych badawczych działającym od 2018 r. Wszelkie działania koordynuje grupa robocza ds. otwartej nauki, w której pracują osoby reprezentujące wszystkie jednostki uczelni i wszystkie kategorie pracowników (badaczy, bibliotekarzy, administrację).
Wśród zaproszonych gości był także Richard Dennis, data steward i data manager z zakresu nauk medycznych na Uniwersytecie Kopenhaskim. W swoim wystąpieniu poruszył kwestie rozwoju otwartej nauki na przykładzie OMERO Plus – narzędzia, które efektywnie zarządza i przechowuje duże zbiory danych bioobrazowania, umożliwia dostęp oraz ich analizowanie, jest zgodne z celami otwartej nauki oraz wspiera praktyki FAIR. Prelegent podkreślał, że nie da się wprowadzać zasad zarządzania danymi badawczymi na uczelni bez aktywnego udziału badaczy w tym procesie. Dlatego poprosił o wyłonienie po jednej osobie z każdego z zespołów badawczych, z którymi pracuje. Osoba ta, tzw. data champion, została gruntownie przeszkolona w zakresie zarządzania danymi badawczymi i stała się realnym wsparciem dla zespołu badawczego w zakresie postępowania z wynikami badań.
Uniwersytet Sorboński reprezentowała Anne-Catherine Fritzinger. Swoje wystąpienie zaczęła od informacji, że publikacje badaczy z jej uczelni stanowią 14% naukowego dorobku całej Francji. To dużo, dlatego bardzo ważne jest monitorowanie liczby publikacji, a otwarta nauka zajmuje ważne miejsce w planie strategicznym Uniwersytetu Sorbońskiego na lata 2020-2023. Warto nadmienić, że Sorbona zrezygnowała z subskrypcji baz pełnotekstowych od „największych graczy” (wydawców). Proces rozpoczęło anulowanie subskrypcji na Science w 2015 r. W kolejnych latach anulowano licencje na: Springera (2018 r.), IEEE (2019 r.), Nature (2020 r.), Royal Society of Chemistry (2021 r.), a w tym roku na Clarivate, czyli dostawcę Web of Science. Zdaniem prelegentki odważne anulowanie subskrypcji nie wywołało znacznych protestów wśród społeczności uczelni. Częścią wspomnianego planu strategicznego jest także zarządzanie danymi badawczymi. Tu warto zwrócić uwagę na LabRADoR – Laboratorium Zasobów i Wspierania Danych Badawczych (fr. Lab de Ressources et d’Accompagnement aux Données de la Recherche). Jest to jeden punkt kontaktowy dla wszystkich jednostek uczelni, w którym pracują specjaliści odpowiedzialni za różne aspekty zarządzania danymi, tak aby badacz w jednym miejscu otrzymał wszechstronne wsparcie.
Z kolei Milan Janiček z Centrum Wspierania Otwartej Nauki na Uniwersytecie Karola przedstawił proces wdrażania otwartej nauki na swojej uczelni jako ogromną szansę, którą dostała biblioteka. Zajmuje się ona nie tylko monitorowaniem APC (ang. article processing charges), ale także kompleksowym wspieraniem publikowania w Open Access – w tym zakresie zainicjowano sieć wydziałowych koordynatorów Open Access. Warto zauważyć, że w Centrum Wspierania Otwartej Nauki pracuje także dwóch prawników – to rzadkość, a właśnie prawne aspekty otwartego publikowania i udostępniania danych są zazwyczaj najmniej jasne dla badaczy, więc fachowe doradztwo jest cenne.
Drugi dzień konferencji obfitował w ożywione dyskusje po wystąpieniach zagranicznych gości. Głównym tematem były szkolenia – zarówno studentów, doktorantów, jak i kadry dydaktyczno-badawczej. Okazało się, że część wyzwań jest podobna, niezależnie od tego, czy chodzi o uczelnie plasujące się wysoko w międzynarodowych rankingach, czy te z tzw. widening countries.
Dwudniowa konferencja ReInforce! miała z jednej strony pokazać otwieranie nauki z perspektywy lokalnej (prezentacja nowych repozytoriów i panel dyskusyjny z udziałem wybitnych badaczek z UW) i krajowej (wystąpienie przedstawiciela MNiSW oraz rozmowa z bibliotekarzami z polskich uczelni), a z drugiej strony – uzupełnić tematykę otwartości o kontekst europejski, zarysowany przez przedstawicieli uniwersytetów budujących Sojusz 4EU+.
Mamy nadzieję, że udało się w ten sposób przedstawić stan i perspektywy działań włączających otwartą naukę do głównego nurtu zainteresowań i ambicji Uniwersytetu Warszawskiego. A już dziś zapraszamy na kolejną konferencję, która odbędzie się w BUW w kwietniu 2026 r. i będzie poświęcona nauce obywatelskiej!
Organizatorki konferencji:
Anna Książczak-Gronowska, Oddział Wspierania Nauki
Karolina Minch, Oddział Wspierania Nauki, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
Zuza Wiorogórska, Pełnomocniczka ds. edukacji informacyjnej i komunikacji naukowej
