Zakończyliśmy merytoryczną część projektu Transforming ReseArch & INnovation agendas and support in 4EU+ (TRAIN4EU+) Work Package 5 (WP5) Mainstreaming Open Science. To były pracowite trzy lata i trzy zadania, nad którymi pracowaliśmy od stycznia 2021 r. 26 listopada br. przesłaliśmy ostatni raport, czyli Deliverable, do Komisji Europejskiej i tym samym zakończyliśmy prace nad zadaniem nr 3 (Task 5.3).
Był to pierwszy projekt BUW na skalę międzynarodową, angażujący we współpracę sześć europejskich uczelni z Sojuszu 4EU+ (opisy pierwszego i drugiego etapu prac). Dla BUW było to także ogromne wyzwanie – kierowanie projektem to całkowicie nowe doświadczenie zawodowe. Otwarta nauka w różnych aspektach oraz jej promowanie w środowisku naukowym to ogromne wyzwania ze względu na zróżnicowany stopień zaawansowania tematu w środowiskach naukowych i krajowych, ale przede wszystkim z powodu wielości rozwiązań i stosowanych już praktyk w części partnerskich uczelni Sojuszu. Z perspektywy uczestników możemy dziś stwierdzić, że praca przy projekcie niosła wiele wyzwań, ale dała nam mnóstwo satysfakcji i doświadczenia, które będziemy wykorzystywać w naszej pracy.
Deliverable 5.3
Trzeci i ostatni deliverable podsumowujący prace zespołów z poszczególnych uczelni Sojuszu przedstawia zarówno ogólne wnioski, jak i szczegółowe opisy dotyczące trzech zagadnień (case studies): (1) zarządzanie danymi badawczymi (RDM, akronim od ang. – Research Data Management) oraz zasady FAIR (akronim od ang. Findable, Accessible, Interoperable, Reusable), (2) odpowiedzialne publikowanie (responsible publishing) oraz (3) nauka obywatelska (citizen science). Właściwy raport, liczący ponad 300 stron i dodatkowo wzbogacony wizualizacją multimedialną dostępny będzie na platformie Zenodo. Z rezultatami pracy może zapoznać się każdy – taka też była nasza intencja – wyniki projektu mają służyć innym uczelniom i bibliotekom, a opisy dobrych praktyk, stosowanych i sprawdzonych już rozwiązań oraz nasze rekomendacje mogą zostać wykorzystane jako wskazówki do dalszych działań.
Szczególny wkład w prace wykazały uczelnie kopenhaska oraz sorbońska, gdzie zasady otwartej nauki wdrażane są od wielu już lat zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i krajowym. Podstawową obserwacją, jaką odnotowaliśmy już podczas prac wstępnych było znaczące zróżnicowanie stopnia zaawansowania wdrażania tych idei w uczelniach Sojuszu 4EU+.
Deliverable 5.3.składa się z trzech oddzielnych części. Każda dotyczy osobnego zagadnienia opisanego na podstawie konkretnych przypadków. Poniżej ich krótki opis.
Case #1 Zarządzanie danymi badawczymi oraz zasady FAIR dla danych badawczych
Przeprowadzone prace pozwoliły nam opisać praktyki stosowane na uniwersytetach 4EU+ przede wszystkim w zakresie usług wspierających RDM – od ogólnych, funkcjonujących na poziomie uniwersyteckim, po wyspecjalizowane wsparcie dyscyplinarne w ramach lokalnych jednostek. Zdecentralizowane podejście odpowiada różnorodności danych badawczych i ich unikalnym wymaganiom w różnych kontekstach akademickich. Jednocześnie zaobserwowano pewną spójność w zakresie usług RDM, w tym szkoleniowych, na uniwersytetach Sojuszu, co stanowi okazję do potencjalnej współpracy i wymiany wiedzy między partnerami. Łącząc zasoby, wiedzę i praktyki, uniwersytety mogą zwiększyć swoje możliwości w zakresie zarządzania danymi i przyczynić się do rozwoju praktyk w tym zakresie. Należy zauważyć, że usługi RDM ewoluują, zapoczątkowując powstawanie nowych zawodów związanych z danymi badawczymi, ich gromadzeniem i przechowywaniem. Jednym z rezultatów prac było określenie wymaganych umiejętności i kompetencji profesjonalistów zajmujących się danymi badawczymi oraz stworzenie profilu zawodowego takiego pracownika. Wśród członków Sojuszu 4EU+ wdrażanie tych nowych zawodów nie jest jeszcze powszechne we wszystkich instytucjach, a ich praktyczne zastosowania są dalekie od posiadania zdefiniowanej struktury. Zapewnienie sukcesu strategii RDM wymaga także wdrożenia odpowiednich programów szkoleniowych. Dlatego istotną częścią naszej pracy było przeprowadzenie inwentaryzacji programów szkoleniowych z zakresu RDM na partnerskich uniwersytetach oraz identyfikacja braków w tym zakresie. Zarekomendowaliśmy zacieśnienie współpracy, m.in. bibliotek akademickich i wspólne prowadzenie sesji szkoleniowych, co pozwoli w bardziej efektywny sposób wykorzystać wiedzę i doświadczenie każdego członka Sojuszu.
Case #2 Odpowiedzialne publikowanie
Koncepcja otwartego dostępu do wyników badań naukowych, udostępniania ich szerokiemu i zróżnicowanemu gronu odbiorców pociąga za sobą konsekwencje i wymagania różnorodnego charakteru: od kwestii standardów etycznych (atrybucje, unikanie plagiatu), prawnych (licencje udostępniania, ochrona praw autorów), przez finansowe, aż po rozwiązania technologiczne (archiwizacja). Głównym celem tego zadania było przeprowadzenie kompleksowej oceny wsparcia odpowiedzialnego i otwartego publikowania na każdym z sześciu uniwersytetów Sojuszu 4EU+. Pod uwagę brane były takie aspekty jak: infrastruktura (repozytoria instytucjonalne, platformy publikacyjne), wsparcie prawne dotyczące umów publikacyjnych, wybór czasopisma i unikanie czasopism drapieżnych, instytucjonalne wsparcie finansowania (opłacanie APC – ang. Article Processing Charge). Wspólna analiza wykazała, że w ramach Sojuszu 4EU+ krajobraz istniejących rozwiązań mających na celu promowanie odpowiedzialnego publikowania jest wieloaspektowy. Każda instytucja członkowska opracowała własny zestaw strategii i zasobów, aby sprostać wyzwaniom i możliwościom związanym z odpowiedzialnym publikowaniem. Różne podejścia w ramach Sojuszu ilustrują szeroki zakres doświadczeń (od ugruntowanych już systemów i praktyk, po budowanie i udoskonalanie swojej infrastruktury), wymagań i preferencji. Trzeba też pamiętać, że każda instytucja funkcjonuje w odmiennym kontekście krajowym, który charakteryzują różne przepisy i oczekiwania dotyczące odpowiedzialnego publikowania, co z pewnością wpływa na strategie i podejścia przyjęte przez uczelnie w ich wysiłkach na rzecz wspierania odpowiedzialnego publikowania. Wspólne działania w tym zakresie mogą obejmować:
- współtworzenie wytycznych opartych na najlepszych praktykach;
- poprawę infrastruktury krajowej, która uprości proces badawczy, zapewniając podstawowe platformy dostępu i rozpowszechniania publikacji naukowych, wspierając kulturę dzielenia się wiedzą i wzajemnego wsparcia w działaniach badawczych; w kontekście sojuszu 4EU+ mogą one służyć jako cenne platformy do tworzenia sieci kontaktów, wymiany wiedzy i udostępniania technologii związanych z infrastrukturą otwartej nauki;
- promowanie współpracy między wydawnictwami uniwersyteckimi;
- wspieranie rozwoju sieci współpracy Sojuszu poprzez stymulowanie publikacji badań w szerokim spektrum dyscyplin (STEM, SSH);
- integrację praktyk otwartej nauki z akademickimi programami nauczania oraz wspieranie kultury otwartych badań.
Case #3 Nauka obywatelska (ang. citizen science)
Nauka obywatelska włącza społeczeństwo do procesu badawczego – uczestnicy, zazwyczaj wolontariusze, prowadzą obserwacje, gromadzą dane, ale również mogą współpracować przy projektowaniu i opracowywaniu projektów badawczych. Projekty takie jak TRAIN4EU+ dają możliwość poznania potrzeb, jakie mają naukowcy-obywatele, aby mogli dostarczać aktualne i wysokiej jakości dane dotyczące pilnych kwestii społecznych i środowiskowych, ale również jakiego wsparcia potrzebują kierownicy projektów/badacze, aby wdrażać i zarządzać tego typu przedsięwzięciami. Celem zadania było zgromadzenie informacji o różnych aspektach nauki obywatelskiej i o jej uprawianiu na uczelniach, a więc o rodzajach instytucjonalnego wsparcia, o finansowaniu, trudnościach i wyzwaniach oraz o zebranych doświadczeniach. Dane te analizował głównie zespół z Uniwersytetu w Kopenhadze na podstawie trzech projektów: duńskiego „Arter” , czeskiego „Na Suchu” oraz francuskiego „L’Observatoire Agricole de la Biodiversité” .
Deliverable 5.3 to nie tylko suche dane i długie opisy. To także bardzo kolorowy Toolkit for Open Science Advocacy (link), wykonany, podobnie jak raport multimedialny do Zadania 5.2 (link), w niestandardowym narzędziu Genially (link).
Trzy lata pracy w projekcie TRAIN4EU+ finansowanym z funduszy programu Horyzont 2020, w międzynarodowym środowisku, były unikalnym i bardzo cennym doświadczeniem zawodowym, które pogłębiło naszą znajomość obszarów otwartej nauki i pozwoliło ugruntować, rozpoczętą w 2021 r., współpracę z bibliotekarzami z uczelni tworzących Sojusz 4EU+. Stworzyliśmy w BUW bardzo silny zespół projektowy (do października 2023 r. kierowany przez Annę Wołodko) o zróżnicowanych kompetencjach, z międzynarodowym potencjałem. Ta superpower musi zostać wykorzystana w dalszych pracach nad włączaniem otwartej nauki do głównego nurtu działań UW.
Anna Książczak-Gronowska
Karolina Minch
Lilianna Nalewajska
Zu Sendor
Zuza Wiorogórska
Anna Wołodko