Obiekt miesiąca – Ojczyzna wzywa was! – plakat ze zbiorów Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego

Polska w ruinie. Jeszcze dymią powojenne zgliszcza. Kobieta w zbroi, z rozwianym włosem, przepasana czerwonym sztandarem z wymalowanym orłem białym, wzywa. To Ojczyzna w potrzebie. Kupujcie Polską Pożyczkę Państwową. Od zasobnego Skarbu zależy nasza przyszłość – ład i porządek w kraju!

Wycieńczeni Wielką Wojną mieszkańcy wolnej Polski z nadzieją spoglądali w przyszłość. Mogli teraz wszystko zacząć od nowa. Na odbudowę kraju, powołanie instytucji życia gospodarczego, integrację ekonomiczną terenów z połączonych zaborów, przeprowadzenie reformy walutowej i rolnej oraz niezbędne inwestycje potrzebny był spory budżet. Rząd zdecydował się na zaciągnięcie kredytu u obywateli. 30 października 1918 r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego podpisała dekret w sprawie wypuszczenia pożyczki państwowej^[1]. Asygnaty Polskiej Pożyczki Państwowej zabezpieczone były całym majątkiem państwa polskiego i wszystkimi jego dochodami, miały nominały w markach polskich, koronach austriackich oraz rublach, były zwolnione z podatku dochodowego i oprocentowane 5% rocznie. O ile ówczesne publikacje podkreślały zarówno zalety ekonomiczne zakupu asygnat, jak i odwoływały się do uczuć patriotycznych ^{[2, 3, 4, 5]}, prezentowany tu plakat kładł nacisk na tę drugą sferę.

Zaprojektował go Bogdan Nowakowski (1887-1945), ilustrator, grafik, karykaturzysta. Swoje prace publikował w czasopismach satyrycznych „Bąk”, „Facet”, „Mucha”, „Kolce”, „Szczutek”, „Marchołt”, „Oset”, „Cyrulik Warszawski”, „Żółta Mucha”. Ilustrował książki dla dzieci, m. in. „Krysia Bezimienna” (1921), „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko” (1921) oraz podręczniki, projektował plakaty i rysunki do czasopism^[6]. Współpracował z Zakładem Litografia Artystyczna W. Główczewski, który wydrukował omawiany plakat w formacie 100×70 cm.

Zakład Litografia Artystyczna W. Główczewski działał w latach 1877-1945, specjalizował się w wykonywaniu ilustracji do wydawnictw naukowych przyrodniczych i medycznych, nut, map, okładek czasopism. Po I wojnie światowej drukował na potrzeby organizującego się szkolnictwa mapy, globusy, tablice szkolne, ilustracje do książek. Kazimierz Główczewski (syn Władysława, założyciela firmy) skupił wokół pracowni artystów-grafików, by pracowali nad nową polską sztuką plakatu. Mieli na tym polu spore sukcesy zdobywając nagrody na krajowych i międzynarodowych wystawach ^[7].

W latach 90. XX wieku plakat Nowakowskiego „Ojczyzna wzywa was!”, razem z kilkudziesięcioma innymi, został przekazany ze zbiorów głównych Biblioteki Uniwersyteckiej do Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego. Parę lat temu został pięknie zakonserwowany, a jego kopia będzie prezentowana na wystawie „200 obiektów na 200 lat Uniwersytetu Warszawskiego”. Egzemplarz tej litografii posiada w swoich zbiorach także Muzeum Niepodległości w Warszawie^[8].

Matylda Filas, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego

1. Dz. U. 1918 Nr 14, poz. 32.
2. Kurjer Asekuracyjny. R.23, 1918, nr 23. http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=78172
3. Dziennik Rozporządzeń Komisarza Rządu Polskiego na Powiat Ostrołęcki. R. 2, 1919, nr 8. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/plain-content?id=16005
4. Tygodnik Informacyjny na Powiat Garwoliński. R. 1, 1919, nr 19. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/plain-content?id=9750
5. Mączyński, Czesław. Oficerowie i Żołnierze! [Inc.: Wybiła dla nas wielka godzina dziejów! Po przeszło stuletniej niewoli, po długim wieku mąk i katuszy – skruszyła nałożone przez najeźdzców pęta i powstała do nowego życia… S. l. : s. n., 1918]. http://polona.pl/item/33741847/0/
6. Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa, 1972.
7. 50 lecie firmy Litografja Artystyczna W. Główczewski, Warszawa : 27 XI 1877-1927. Warszawa, 1927.
8. Pałaszewska, Mirosława (oprac.), Muzeum Niepodległości w Warszawie. O niepodległą Polskę : katalog zbiorów z lat 1914-1921. Warszawa, 2005.