Strategie publikowania monografii z obszaru nauk humanistycznych i społecznych (HSS) w otwartym dostępie

Publikowanie książek (monografii) w otwartym dostępie jest wciąż bardzo nowym zjawiskiem. W ciągu ostatnich 30 lat średnia sprzedaż monografii spadła, ponieważ biblioteki musiały ograniczyć zakupy książek. Powszechnie uznano, że tradycyjny model biznesowy książki traci swoją rentowność. W odpowiedzi na ograniczenia związane z drukowanymi monografiami, wielu wydawców i instytucji akademickich zaczęło eksperymentować z cyfrowym i otwartym dostępem do monografii. Co więcej, naukowcy zaczęli rozumieć, że wiele korzyści, które mają zastosowanie do czasopism z otwartym dostępem, ma również zastosowanie do książek open access.

Dlaczego warto publikować monografie w otwartym dostępie?

Powód 1. Bardziej wydajne badania i nauczanie – publikowanie w otwartym dostępie eliminuje bariery finansowe, czyniąc naukę dostępną dla wszystkich. W szczególności monografie w otwartym dostępie ułatwiają ich wykorzystanie w nauczaniu i mogą być płynnie zintegrowane z materiałami edukacyjnymi.

Powód 2. Zwiększenie liczby pobrań i cytowań – w środowisku akademickim silne wskaźniki cytowań są często związane z awansem zawodowym. Może to przyczynić się do otrzymania promocji i udanej kariery akademickiej. Agencje i instytucje finansujące często biorą pod uwagę wskaźniki cytowań przy przydzielaniu grantów badawczych.

Powód 3. Widoczność – badania, które gromadzą więcej pobrań i cytowań, są zwykle bardziej widoczne i rozpoznawalne. Szersze grono czytelników może prowadzić do zwiększonego wykorzystania wyników badań, nawiązywania współpracy i zwiększenia zaangażowania, a zatem wpływ (zarówno w środowisku akademickim, jak i pozaakademickim) może zostać wzmocniony.

Powód 4. Wymogi fundatora i polityka krajowa lub instytucjonalna – jeśli myślisz o opublikowaniu monografii powstałej w ramach projektu finansowanego z grantu i rozważasz udostępnienie jej w otwartym dostępie, zdecydowanie powinieneś sprawdzić politykę swojego fundatora. Taka polityka zazwyczaj wyklucza monografie pod względem obowiązkowej publikacji w otwartym dostępie, ale w wielu przypadkach wyraża wsparcie finansowe (po wcześniejszym uwzględnieniu ich w kosztorysie), aby zapewnić dostępność i otwartość wyników opartych na finansowanych przez nich badaniach.

Powód 5. Zaangażowanie społeczeństwa – zaangażowanie społeczeństwa zapewnia, że badania są zgodne z potrzebami i obawami społecznymi, dzięki czemu są bardziej istotne i mają większy wpływ. Zaangażowanie sprzyja budowaniu zaufania między społecznością naukową a społeczeństwem. Pozwala na przejrzystość, odpowiedzialność i dwukierunkową komunikację. Ułatwia rozpowszechnianie wyników badań wśród szerszego grona odbiorców, zwiększając widoczność i wpływ badań.

Jak opublikować książkę w otwartym dostępie? Oto kilka strategii do rozważenia:

• Poznaj różne modele publikowania w otwartym dostępie (np. złoty, zielony, diamentowy):
  • Wydawnictwo komercyjne z book processing charge (BPC) – złoty OA, różne modele płatności (wyjaśnienia patrz poniżej):

• • • Book processing charge (BPC), 
    • Embargoed / delayed BPC,
    • Freemium,
    • Embargoed or delayed freemium/open access,
    • Subscribe to Open.
  • Usługi publikacyjne instytucji publicznych bez lub z niskim BPC (diament OA):
    • Nowe wydawnictwa uniwersyteckie: Dotacja instytucjonalna,
    • Współpracy przy procesie publikacyjnym: Członkostwo bibliotek/konsorcjum.
  • Repozytorium bez BPC (zielony OA: repozytoria instytucjonalne, dyscyplinarne),
  • Inne formy: crowdfunding/członkostwo bibliotek – np. Knowledge Unlatched.
• Wybierz właściwego wydawcę: Wybierz wydawcę specjalizującego się w danej dziedzinie. Weź pod uwagę takie czynniki, jak reputacja wydawcy, sieci dystrybucji i doświadczenie w obsłudze monografii HSS. Możliwość wyboru pomiędzy:
  • Wydawca komercyjny np.: Brill, deGruyter, Amsterdam University Press, Manchester University Press, Taylor and Francis,
  • Inicjatywy typu non-profit: OAPEN (obsługuje the Directory of Open Access Books DOAB), Open Book Publishers (OBP), Open Humanities Press,
  • Wydawnictwa non-profit: wydawnictwa uniwersyteckie, takie jak Language Science Press albo Heidelberg University Publishing heiUP.
• Nawiązywanie kontaktów z naukowcami: Bierz udział w konferencjach, seminariach i warsztatach (w tym tych poświęconych otwieraniu nauk humanistycznych i społecznych), aby budować relacje z naukowcami i potencjalnymi wydawcami. Współpraca ze społecznością akademicką może pomóc w zidentyfikowaniu odpowiedniego wydawcy i uzyskaniu wglądu w rynek wydawniczy.
• Rozpoznanie możliwości finansowania: Zbadaj i ubiegaj się o możliwości finansowania, które mogą wesprzeć publikację Twojej monografii. Wiele instytucji i organizacji badawczych oferuje granty lub dotacje na ten cel.
• Praca nad konspektem: Przygotuj atrakcyjną propozycję książki, w której przedstawisz znaczenie swoich badań, ich wkład w dziedzinę i docelowych odbiorców. Dołącz szczegółowy konspekt i przykładowe rozdziały.
• Recenzja i informacja zwrotna: Zwróć się do ekspertów w swojej dziedzinie o recenzję konspektu monografii i manuskryptu. Odnieś się do ich opinii i upewnij się, że Twoja praca spełnia standardy akademickie.
• Negocjowanie praw: Jasno określ prawa autorskie i umowy licencyjne z wydawcą. Poznaj swoje prawa, jako autora, zwłaszcza, jeśli chodzi o otwarty dostęp i ponowne wykorzystanie.
• Negocjowanie opłaty licencyjnej/opłaty za wydanie książki (BPC): Proces negocjacji może się różnić w zależności od konkretnych okoliczności i zaangażowanych stron. BPC mają na celu pokrycie różnych kosztów publikacji, w tym usług redakcyjnych, recenzji, składu, produkcji, dystrybucji i hostingu książki. Opłaty te zapewniają, że książka jest swobodnie dostępna dla globalnej publiczności. Ważne jest, aby wybierać wydawców, którzy jasno określają, na co przeznaczają opłaty z BPC.
• Zapytaj o usługi związane z wyszukiwaniem, które zwiększają widoczność publikacji w Internecie. Platforma wydawcy:
  • Udostępnia metadane do pobrania w różnych formatach (XML, MARCXML, RIS),
  • Nadaje numery DOI,
  • Oferuje pobieranie danych przez protokół OAI-PMH,
  • Jest zoptymalizowana pod kątem wyszukiwarek,
  • Jest indeksowana przez Google Scholar, w DOAB i BASE.
• Promuj swoją pracę: Aktywnie promuj swoją monografię za pośrednictwem różnych kanałów, w tym mediów społecznościowych, sieci kontaktów zawodowych i platform akademickich. Pamiętaj, aby podać numer DOI publikacji. Organizowanie promocji monografii lub rozmów z autorami może również pomóc w zwiększeniu świadomości.
• Rozważ publikacje multimodalne: W przypadku HSS warto rozważyć publikację materiałów uzupełniających, takich jak zbiory danych, treści multimedialne lub towarzyszące strony internetowe, aby zwiększyć zasięg monografii.

• Bądź na bieżąco: Nieustannie bądź na bieżąco ze zmianami i trendami w publikowaniu akademickim, ponieważ mogą one wpłynąć na twoją strategię publikacji.

Wyjaśnienie użytych pojęć:

Book processing charge (BPC)

Opłata publikacyjna książki (BPC) to płatność dokonywana na rzecz wydawcy w celu pokrycia kosztów publikacji książki w otwartym dostępie. Czasami koszty te są pokrywane przez instytucję lub organ finansujący autora.

Freemium

W tym modelu wydawca udostępnia podstawową wersję (zwykle PDF lub HTML) tekstu monografii online w otwartym dostępie, przy czym wersje premium online (hiperłącza, dodatkowe treści multimedialne, linki do danych badawczych), wersje ebook i wersje drukowane są dostępne za opłatą. Idea tego modelu polega na tym, że sprzedając wersje premium, wydawca może odzyskać część przychodów na pokrycie kosztów publikacji książki i wydania jej w otwartym dostępie.

Nowe wydawnictwa uniwersyteckie

Są to nowe wydawnictwa uniwersyteckie typu open access, które otrzymują dotacje od swoich instytucji, uznających wartość otwartego dostępu, promujących doskonałość akademicką i chcących wspierać własne przedsięwzięcia wydawnicze. Dotacje mogą mieć charakter finansowy, obejmować koszty nieruchomości, usługi rzeczowe, wewnętrzny sprzęt produkcyjny, wiedzę fachową pracowników itp.

Współpracy przy procesie publikacyjnym

W tym modelu biblioteki uniwersyteckie zrzeszają się w konsorcja, aby osiągnąć cenę ustaloną przez wydawcę za udostępnienie tytułu w otwartym dostępie. W związku z tym koszty są dzielone między członków.

Subscribe to Open

Dotychczasowi prenumeratorzy wyrażają zgodę na kontynuowanie subskrypcji, przy założeniu, że po osiągnięciu określonego progu udziału prenumeratorów wszystkie nowo publikowane treści będą natychmiast udostępniane w otwartym dostępie.

Crowdfunding

Model ten polega na tym, że wydawca przedstawia tytuł i szuka finansowania od „społeczności”.  Może on być również wykorzystywany do udostępniania starszych tytułów w otwartym dostępie (czasami znanym jako liberation open access).

Źródła / Dodatkowe informacje:

NISSEN, Martin, & PAUPLIN, Pascale. (2022, February 7). Publication strategies for monographs in HSS. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.5998072

Nordhoff, S. (2018). Cookbook for open access books. Language Science Press. https://doi.org/10.5281/zenodo.1286925

Open Access Books Toolkit. (2020, October 29). The OAPEN Open Access Books Toolkit. https://oabooks-toolkit.org/ 

Open Access Network. (Last updated: 2022, October 21) Business Models for Books. 

https://open-access.network/en/information/financing/business-models-for-books 

Open Access Network. (Last updated: 2023. February 3) Open Access Books.

https://open-access.network/en/information/publishing/open-access-books

Open Access Publishing. (2023, October 2). Foster facilitate open science training for European research. https://www.fosteropenscience.eu/node/2331 

Ferwerda, Eelco. Open Access Monographic Publishing in the Humanities. Information Services & Use, vol. 30, no. 3-4, pp. 135-141, 2010. DOI: 10.3233/ISU-2010-0611

Frances Pinter. Why Book Processing Charges (BPCs) Vary So Much. Journal of Electronic Publishing, Volume 21, Issue 1, 2018. https://doi.org/10.3998/3336451.0021.101

More Guides for OA monographs:

https://www.oapen.org/resources/1427011-oa-monograph-publisher-guides

Polecany webinar przygotowany w ramach sojuszu 4EU+:

Karolina Minch, Oddział Wydawnictw Ciągłych, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki