W dniach 24-25 października 2024 r. w BUW odbyła się międzynarodowa konferencja ReInforce! Wzmacnianie polityki otwartości w nauce na Uniwersytecie Warszawskim. Konferencja została zorganizowana z okazji otwarcia na UW w 2024 r. dwóch repozytoriów uczelnianych: REIN UW – dla publikacji naukowych i repozytorium Dane Badawcze UW, gromadzącego surowe dane. Oba projekty zostały sfinansowane ze środków IDUB UW: V.3.3 Opracowanie, przyjęcie i realizacja polityki otwartej nauki Uniwersytetu Warszawskiego oraz IDUB I.3.6 Humanistyka cyfrowa.
Dwudniowa konferencja zgromadziła prelegentów krajowych i zagranicznych. Do udziału zaprosiliśmy przedstawicieli obu repozytoriów UW, dyrektorów polskich bibliotek uniwersyteckich, przedstawicieli ICM UW, OPI-PIB, a także przedstawicieli firmy PCG Academia, która wdrożyła w BUW oprogramowanie DSpace dla repozytorium publikacji.
Zaprosiliśmy też gości z uczelni partnerskich Sojuszu 4EU+ by opowiedzieli nam o doświadczeniach wdrażania otwartej nauki.
Pierwszy dzień konferencji był dniem krajowym. W czasie dwóch paneli, pierwszego ‒ Polityka otwartości w nauce na UW i drugiego ‒ Otwarta nauka na polskich uczelniach i jej wpływ na międzynarodową rozpoznawalność rozmawialiśmy o wdrożeniach repozytoriów instytucjonalnych na UW i innych uczelniach oraz o włączaniu otwartości w główny nurt nauki w Polsce, a także o działalności ICM UW w tym obszarze. Swoje wystąpienia mieli twórcy repozytoriów: REIN UW ‒ Anna Książczak-Gronowska (BUW) wraz z Piotrem Masalskim (PCG Academia); Dane Badawcze UW ‒ Wojciech Fenrich (ICM UW), Dominik Purchała (CKC UW) oraz Jakub Szprot (ICM UW). Konferencję otworzyła prelekcja Dyrektora Departamentu Innowacji i Rozwoju MNiSW, Michała Doligalskiego, który zapowiedział ogłoszenie jeszcze w 2024 r. krajowej polityki dot. otwartych danych badawczych. Jest to z pewnością informacja, na którą od dawna oczekiwało całe środowisko bibliotekarzy akademickich wspierających badaczy w kwestiach otwartej nauki.
Opracowanie Polityki Otwartej Nauki UW oraz otwarcie repozytoriów instytucjonalnych UW, to miejmy nadzieję, dopiero początek projektowanych zmian na Uczelni. Koncepcja przedstawiona władzom rektorskim w październiku br. zakłada, że REIN UW będzie jedynym miejscem przekazywania informacji bibliograficznej o publikacjach zgłaszanych do ewaluacji. Za pośrednictwem repozytorium informacja będzie trafiała do Polskiej Bibliografii Naukowej poprzez narzędzie do ewidencji działalności naukowej ‒ ScienceCloud. Dla powodzenia całego przedsięwzięcia niezbędna jest współpraca BUW z jednostkami administracji centralnej UW, m.in. z BOB i BWR, a także z wydziałowymi importerami PBN. Pilotażowe działania przewidziano na 2025 r., a uruchomienie nowej drogi przepływu informacji o publikacjach UW planowane jest na początek kolejnego okresu ewaluacyjnego w 2026 r.
Z naszego, organizatorek, punktu widzenia, pierwszego dnia szczególnie interesujący był panel dyskusyjny: Otwarta Nauka – szanse, korzyści, wyzwania, który moderowała dr Anna Wałek, Prezydentka IATUL i dyrektorka Biblioteki Uniwersytetu Sorbońskiego w Abu Dhabi. Wzięły w nim udział wybitne naukowczynie z naszej uczelni, które przedstawiły swoje doświadczenia, obserwacje i refleksje w dziedzinie otwierania danych badawczych. Wśród panelistek znalazły się prof. Anna Cetera-Włodarczyk, specjalistka w zakresie badań nad literaturą angielską, prof. Emilia Łojek, neuropsycholog, prodziekan ds. nauki na Wydziale Psychologii, dr hab. Julia Pawłowska, zastępczyni dyrektora Instytutu Biologii Ewolucyjnej oraz Karolina Minch, pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki.
Dyskusja skupiła się na trzech kluczowych aspektach otwartej nauki: jej znaczeniu, korzyściach płynących z wdrażania otwartych praktyk badawczych oraz wyzwaniach, które stoją przed środowiskiem naukowym w Polsce. Każda z panelistek podkreśliła, że otwarta nauka stanowi kluczowy element przyszłości badawczej i dydaktycznej, wskazując na korzyści, jakie płyną z dostępności publikacji naukowych i danych badawczych. Prof. Anna Cetera-Włodarczyk mówiła o wartości, jaką otwarty dostęp wnosi do humanistyki, zwłaszcza w kontekście szerokiego dostępu do wyników badań dla międzynarodowej społeczności badawczej i studentów. Podzieliła się doświadczeniami z prowadzonych projektów nad twórczością Williama Szekspira (repozytorium Polski Szekspir). Podobne korzyści dla nauk przyrodniczych przedstawiła dr hab. Julia Pawłowska, która zwróciła uwagę na ułatwiony dostęp do wyników badań i możliwość prowadzenia porównań międzydyscyplinarnych. Wspomniała również o swoich doświadczeniach w pracy z projektami zawierającymi elementy nauki obywatelskiej. Prof. Emilia Łojek wspomniała m.in. o platformie ClinicalTrials, na której rejestruje się badania kliniczne z udziałem człowieka już od wczesnego etapu prac. Naukowcy często korzystają z tego typu platform, aby zorientować się, czy inny ośrodek nie prowadzi jednocześnie podobnych badań.
W panelu omówiono również wyzwania stojące przed otwartą nauką, w tym trudności związane z zapewnieniem odpowiedniej infrastruktury w świecie szybko zmieniających się technologii, z zagwarantowaniem zrównoważonego finansowania, zwłaszcza projektów, które już ukończono, a także potrzebą edukacji w zakresie otwartego udostępniania danych na różnych poziomach kariery, czy różnych grup pracowników, m.in. wspomniano o szkoleniach dla tzw. data stewardów. Prof. Emilia Łojek zauważyła, że dla wielu badaczy procedury związane z udostępnianiem danych badawczych mogą być nowe i nie do końca jasne, zwłaszcza w aspekcie etycznym i psychologicznym. Problem wynika zarówno z obaw o utratę kontroli nad własnymi wynikami, jak i z niepewności co do sposobu ich dalszego wykorzystania. Jednym z głównych powodów, dla których badacze niechętnie udostępniają swoje dane, jest lęk przed krytyką i potencjalnymi błędami w ich interpretacji. Obawy te często są wzmocnione przez konkurencyjność w środowisku naukowym, gdzie sukces publikacyjny i odkrywczość wyników wpływają na dalszy rozwój kariery badacza. Kolejną barierą jest brak zaufania do sposobu, w jaki dane mogą być dalej używane. Obawy o to, że dane zostaną niewłaściwie zinterpretowane, wyrwane z kontekstu lub niewłaściwie przypisane mogą skutecznie odstraszać od ich udostępniania – zauważyła dr hab. Julia Pawłowska.
Panelistki podkreśliły, że istnieje ogromna potrzeba wsparcia zarówno technicznego, edukacyjnego, ale przede wszystkim prawnego (dane wrażliwe, anonimizacja, standaryzacja), aby naukowcy mogli w pełni wykorzystać potencjał otwartych zasobów należy przygotować rekomendacje dla każdej z dyscyplin. W obliczu tych wyzwań, budowanie wspierającej kultury otwartości i edukacja w zakresie dobrych praktyk zarządzania danymi mogą pomóc przełamać różne bariery i umożliwić pełniejsze wykorzystanie wartości, jaką niesie otwarta nauka.
Z perspektywy Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie otwarta nauka to szansa na zwiększenie widoczności i wpływu badań prowadzonych na naszej uczelni, ale oczywiście zdajemy sobie sprawę, że jest ona równie kosztochłonna jak nauka tradycyjna. W BUW staramy się aktywnie wspierać inicjatywy związane z otwartym dostępem, prowadząc instytucjonalne repozytorium publikacji REIN UW oraz organizując warsztaty i szkolenia. Z naszej perspektywy ważne jest współdziałanie z innymi jednostkami uniwersyteckimi i jednostkami międzynarodowymi, aby działania były jak najbardziej efektywne i dostosowane do potrzeb społeczności akademickiej.
Ciąg dalszy relacji z konferencji już wkrótce.
Organizatorki konferencji:
Anna Książczak-Gronowska, Oddział Wspierania Nauki
Karolina Minch, Oddział Wspierania Nauki, Pełnomocniczka Dyrektora BUW ds. otwartej nauki
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
Zuza Wiorogórska, Pełnomocniczka ds. edukacji informacyjnej i komunikacji naukowej
