Biblioteka Politechniki Świętokrzyskiej była organizatorem konferencji pt. Biblioteka naukowa w świecie cyfrowym i analogowym. Spotkanie bibliotekarek i bibliotekarzy z bibliotek akademickich oraz innych naukowych książnic, jak Biblioteka Sejmowa, Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, czy Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego odbyło się 13 i 14 września 2022 r.
Tematyka konferencji pozwoliła przyjrzeć się zarówno indywidualnym rozwiązaniom, wdrożeniom, czy statystykom, ale również zastanowić się, jakie wyzwania stoją przed bibliotekami w erze cyfrowej, jakie transformacje przechodzą książnice w związku z pogłębianiem się różnych aspektów cyfryzacji oraz jakich kompetencji będą wkrótce potrzebowali bibliotekarze. Przewijał się także wątek mediów społecznościowych w kontekście kreowania komunikacji z czytelnikiem oraz promocji biblioteki. Oczywistym już jest, że w dobie cyfrowych technologii i narzędzi wachlarz kwestii dotyczących pracy bibliotek będzie się rozszerzać. Prelegenci prezentowali dobre praktyki będące odpowiedzią na wyzwania związane m.in. z otwieraniem dostępu do publikacji. Agnieszka Adamiec z Biblioteki SGGW w Warszawie przeanalizowała praktyki oznaczania otwartego dostępu w repozytoriach instytucjonalnych uczelni technicznych. Autorka porównała szczegółowość opisów otwartego dostępu na stronach internetowych badanych systemów repozytoryjnych. Wyniki badania wykazały, że praktyka oznaczania otwartego dostępu w repozytoriach instytucjonalnych w Polsce nie jest jeszcze na zadowalającym poziomie.
Zasoby i usługi elektroniczne mogą być wykorzystywane jako narzędzia promocji biblioteki. Takie wnioski prezentowały przedstawicielki Biblioteki Politechniki Krakowskiej. Obecni studenci – pokolenie Z pozyskuje informacje i wiedzę z internetu, konieczne są zatem narzędzia dostępne w sieci oraz zdalny dostęp do e-usług. Na uczelni powstało Repozytorium Politechniki Krakowskiej – archiwum cyfrowych zasobów naukowych, dydaktycznych i innych związanych z działalnością Politechniki. Zawiera ono blisko 20 000 pozycji, w tym cyfrowe wersje zbiorów Biblioteki, m.in. artykuły z czasopism, książki, raporty. Ciekawostką jest to, że najczęściej pobieraną pozycją jest przewodnik po Karkonoszach z 1908 r. Das Riesengebirge und seine Nachbargebirge. Inne narzędzia tworzone przez Bibliotekę to np. wykaz podręczników rekomendowanych studentom poszczególnych Wydziałów Politechniki udostępnianych w wersji drukowanej w Bibliotece, ale również elektronicznie; spisy treści dołączane do katalogowanych rekordów (prace prowadzone są od 2009 r.); bazy bibliograficzne, ale również szkolenia i kursy online, które powstały w Centrum e-edukacji Politechniki Krakowskiej.
Wielokrotnie podkreślano, że różnorodne rozwiązania wprowadzone zostały podczas pandemii, że był to czas, kiedy z jednej strony zachodziła konieczność przeformułowania sposobów pracy i kontaktów z czytelnikami, ale z drugiej – ułatwiło to przekonanie się bibliotekarzy do nowych sposobów pracy i narzędzi. Jak napisano w jednym z artykułów: Współczesna biblioteka to przede wszystkim obecność w sieci. Nowe formy przekazu, kontaktu, informowania, czy uczenia stały się już normą. Co w takim razie z fizyczną stroną biblioteki? Czy będzie potrzebna na równi z jej funkcjami cyfrowymi? Transformacje bibliotek naukowych w erze cyfrowej starałam się przedstawić w wystąpieniu w przekrojowy sposób traktującym kwestie dotyczące funkcjonowania „biblioteki analogowej”, a więc jej fizycznej przestrzeni oraz problematyki związanej z innowacyjnością technologii, rozwiązań strukturalnych i funkcjonalnych, w szczególności w odniesieniu do otwartości w nauce. Interesowało mnie połączenie tych zagadnień i jednoczesne rozpatrzenie w skali krajowej. Przeprowadziłam badanie ankietowe wśród bibliotek akademickich, z których wynika m.in., że:
- transformacje przestrzeni bibliotek mają charakter tradycyjny (powstają np. miejsca wspólnej pracy – strefy coworkingowe lub strefy relaksu, czy miejsca pracy dla osób ze szczególnymi potrzebami) i nie obejmują zaawansowanych rozwiązań, takich jak tworzenie interaktywnych stref nauki, makerspace’ów umożliwiających uczenie się poprzez udział, czy stosowanie innowacyjnych form uczenia;
- w niewielkim stopniu biblioteki akademickie dysponują infrastrukturą zaawansowaną technologicznie służące maksymalizowaniu potencjału edukacyjnego, czyli brakuje nowoczesnego sprzętu potrzebnego studentom;
- bibliotekarze zwrócili natomiast uwagę, że transformacje przestrzeni fizycznej bibliotek są potrzebne;
- instytucjonalna polityka otwartej nauki jest realizowana w bardzo zróżnicowanym stopniu, jednak biblioteki akademickie już współpracują z innymi jednostkami uczelni w działaniach mających na celu wspieranie otwartości w nauce, a w obrębie samych bibliotek zachodzą reorganizacje strukturalne, np. utworzenie Zespołu ds. Otwartej Nauki, czy utworzono Samodzielne Stanowisko ds. Otwartych Zasobów Nauki;
- innowacyjność pracy bibliotek akademickich dotyczyć może również rozszerzania ich działań i współpracy z innymi uczelniami krajowymi lub zagranicznymi w zakresie współtworzenia otwartych zasobów informacyjnych i danych;
- zwiększa się udział książnic uczelnianych w procesie badawczym w oparciu o technologie cyfrowe – z odpowiedzi respondentów wynika, że polega to np. na tworzeniu metadanych, digitalizacji, kuratorstwie danych badawczych, obsłudze cyfrowej, czyli korzystaniu z narzędzi analitycznych oraz wizualizacji danych.
Wobec zachodzących zmian technologicznych oraz pogłębiania się kontekstu otwartej nauki na poziomie instytucjonalnym, krajowym, a nawet międzynarodowym bibliotekarze dostrzegają zagrożenia, jak redukcja personelu, odpływ czytelników, czy spadek znaczenia podstawowych funkcji biblioteki. Widzą również wiele szans rozwoju nie tylko własnych kompetencji, ale dostrzegają możliwość silniejszego osadzenia bibliotek w środowisku uczelni oraz pełniejsze włączenie bibliotek w proces upowszechniania osiągnięć nauki.
Na konferencji poruszono też m.in. wpływu kompetencji cyfrowych bibliotekarzy na funkcjonowanie biblioteki naukowej oraz, co należy do rzadkości, aktywność publikacyjną bibliotekarzy akademickich.
W relacji wykorzystałam fragmenty tekstów opublikowanych w już opublikowanym wydawnictwie pokonferencyjnym: Biblioteka naukowa w świecie cyfrowym i analogowym. Konferencja naukowa 13-14 września 2022 roku Kielce (Ameliówka), Kielce 2022 (ISBN 978-83-66678-29-3).
Lilianna Nalewajska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
Naszym zdaniem biblitekarz przyszłości będzie wirtualnym astentem na uczelni, który to będzie digiatlizował wszytkie prace naukowe w celu szerszego udostępnienia na stronie internetowej + w przyszłości będzie odpowiadał za poprawę prac wyszukiwarek i indeksów uczelnianianych, coś na zasadzie manualnych testerów wyszukiwarki Google.