Wien, du Stadt meiner Träume
Rudolf Sieczyński, Opus 1
W drugiej połowie maja miałyśmy okazję odwiedzić Bibliotekę Uniwersytetu Wiedeńskiego, która zorganizowała tydzień szkolenia w ramach programu Erasmus+. Na nasz wybór wpływ miał niewątpliwie fakt, że biblioteka ta pracuje w systemie Alma. Podczas tygodniowego szkolenia zapoznałyśmy się z szerokim spektrum działalności bibliotek UniVie (University of Vienna).
Uniwersytet Wiedeński został założony w 1365 roku przez księcia Rudolfa IV z dynastii Habsburgów. Jest jednym z najstarszych uniwersytetów w Europie i największym uniwersytetem w krajach niemieckojęzycznych. Kształci się na nim około 90 tysięcy studentów rocznie. Wśród licznych absolwentów Universität Wien są m.in.: Kurt Gödel, Zygmunt Freud, Elfride Jelinek, Edmund Husserl, Karl Popper, Friedrich Hayek, Stefan Zweig.
Nasz staż rozpoczęło powitanie uczestników przez dyrektora dr. Nikolausa Rapperta oraz prezentacja działalności wszystkich 40 bibliotek działających na uniwersytecie w ramach jednego systemu bibliotecznego. System bibliotek Uniwersytetu Wiedeńskiego składa się z biblioteki głównej (Hauptbibliothek) oraz bibliotek dziedzinowych. Hauptbibliothek usytuowana jest w głównym budynku uniwersytetu (Universitätsring 1) w 1 dzielnicy, przy wiedeńskim ringu, jednej z najbardziej reprezentacyjnych ulic Wiednia. Ring otacza niczym pierścień najważniejsze zabytki historycznego miasta. Pozostałe biblioteki dziedzinowe mieszczą się w innych lokalizacjach, m.in. na kampusie głównym lub w budynku NIG (Neue Institutsgebäude).
Wiedeńska Biblioteka Uniwersytecka to największa biblioteka w Austrii i jednocześnie najstarsza biblioteka uniwersytecka na obszarze niemieckojęzycznym. Gromadzi nośniki informacji ze wszystkich dyscyplin naukowych wykładanych na Uniwersytecie Wiedeńskim. Główna biblioteka jest biblioteką międzywydziałową i interdyscyplinarną, a wielkość zbiorów szacuje się na około 2,9 miliona woluminów. Wszystkie biblioteki Uniwersytetu Wiedeńskiego w swoich zbiorach mają łącznie 4,7 miliona książek, czasopism, map i innych materiałów. Administracja biblioteki odpowiada za zadania zarówno Hauptbibliothek, jak i bibliotek wydziałowych.
Universitätssammlungen
Jak większość uniwersytetów, również Uniwersytet Wiedeński posiada wiele różnorodnych kolekcji, które powstały by wspierać naukowców, a także procesy dydaktyczne. Do dziś odgrywają one znaczącą rolę dla studentów. Obiekty te nie służą jednak tylko celom dydaktycznym, ale są również częścią dziedzictwa kulturowego. Uniwersytet w Wiedniu, jako pierwszy uniwersytet w kraju, podjął się zadania skatalogowania wszystkich kolekcji rozproszonych w różnych lokalizacjach i różnych instytutach. Pracownicy biblioteki stworzyli listę obiektów, którą następnie udostępniono w internecie, by umożliwić dostęp do owych kolekcji szerszemu gronu odbiorców. Biblioteka Uniwersytetu Wiedeńskiego jest odpowiedzialna za systematyczne rejestrowanie i prezentację wszystkich zbiorów i obiektów, które znajdują się w różnych instytutach i wydziałach Uniwersytetu Wiedeńskiego. Zarówno tych gromadzonych w celach dydaktycznych, jak i badawczych. Zbiory te to, m.in. slajdy, nagrania wideo, szklane modele, zielniki, zbiory minerałów etc.
Badania proweniencji nazistowskiej
Podczas szkolenia dowiedziałyśmy się o podjętej przez uniwersytet próbie restytucji zbiorów zagrabionych w czasie II wojny światowej. Od 2004 r. Biblioteka Uniwersytecka w Wiedniu prowadzi badania proweniencji nazistowskich tzn. sprawdza się zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej w Wiedniu z lat 1938-1945 pod kątem wątpliwych nabytków. Celem badań jest wyjaśnienie kwestii nielegalnych kolekcji materiałów bibliotecznych zrabowanych przez nazistów. Badacze systematycznie przeglądają wpisy z lat 1938-1945 zarówno w bibliotece głównej, jak i w bibliotekach wydziałowych i instytutowych. Poza archiwaliami, księgami inwentarzowymi i źródłami historycznymi to przede wszystkim wpisy własnościowe w książkach wskazują na wątpliwe nabytki. Biblioteka Uniwersytecka w Wiedniu jest pierwszą biblioteką uniwersytecką w Austrii, która wzięła na siebie odpowiedzialność i aktywnie zajmuje się tą sprawą z własnej inicjatywy. Bibliotece zależy nie tylko na wyjaśnieniu nielegalnego wpływu, lecz również na zwrocie materiałów prawowitym właścicielom.
Phaidra, czyli hosting, archiwizacja i indeksowanie zasobów
Chlubą bibliotekarzy Biblioteki Uniwersyteckiej w Wiedniu niewątpliwie jest również Phaidra. Phaidra to ogólnouczelniany system zarządzania zasobami cyfrowymi z długoterminowymi funkcjami archiwizacji. Wyniki badań, raporty z projektów, publikacje, materiały dydaktyczne, kopie cyfrowe, obrazy i wiele innych mogą być w tym systemie łatwo i bezpiecznie archiwizowane i dostępne przez długi czas. Co można znaleźć w Phaidrze? Zróżnicowane opcje wyszukiwania umożliwiają szybkie odnalezienie plików tekstowych, wideo i audio, zdigitalizowanych map i książek – wraz z opisami. W Phaidrze można zapisywać dokumenty graficzne i dźwiękowe, pliki tekstowe, pliki audio i linki. Wszyscy pracownicy i studenci Uniwersytetu Wiedeńskiego mają możliwość aktywnego wykorzystania Phaidry do publikowania, zabezpieczania obiektów lub udostępniania ich innym użytkownikom. Obiekty mogą być szczegółowo opisane w wielu językach i udostępniane różnym grupom użytkowników, a każdy z nich posiada odpowiednie prawa i licencje.
Biblioteka Uniwersytecka w Wiedniu boryka się, jak chyba większość bibliotek usytuowanych w budynkach historycznych, z problemem braku miejsca. Wielokrotnie podejmowano plany budowy oddzielnego magazynu – na obrzeżach miasta. Nigdy niestety nie doszły te plany do skutku. Dyrekcja Universitätsbibliothek (UB) wierzy, że w ciągu najbliższego roku zostanie sfinalizowana umowa na budowę nowego magazynu. Zamówienia na książki z magazynu realizowane są tylko dwa razy dziennie, więc w przyszłości nie powinno być problemu z dostarczeniem zamówień z magazynu do wypożyczalni, która mieści się w centrum miasta. Ze względu na obostrzenia pandemiczne, które dopiero w połowie naszego pobytu zostały w Austrii złagodzone, część szkoleń odbywała się w formie prezentacji oraz dyskusji. Miałyśmy jednak również trochę czasu, żeby zobaczyć bibliotekę i jej niektóre oddziały. W wolnym czasie udało nam się też „ein bisserl Wien genießen”.
Joanna Kulicka i Justyna Kuster-Pachnicka, Oddział Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów