W małym ciele wielki… ruch

Islandzką Bibliotekę Narodową i Uniwersytecką (isl. Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn, LIH) łączy z naszą Biblioteką Uniwersytecką wiele. Są w podobnym wieku (LIH została założona w 1818, BUW, przypomnijmy: w 1816 r.), obie długo szukały swojego stałego miejsca: LIH zanim otrzymała siedzibę przy Arngrímsgötu 3, mieściła się między innymi na parterze islandzkiej katedry i w budynku Alpingi – islandzkiego parlamentu. I LIH i BUW pełnią rolę biblioteki narodowej (publicznej) i uniwersyteckiej.

Tym bardziej ucieszyła nas możliwość osobistego sprawdzenia, z jakimi wyzwaniami borykają się bibliotekarze z Reykjaviku. Jak się okazało, choć Islandia to jeden najmniejszych krajów Unii Europejskiej pod względem zaludnienia (około 360 tysięcy mieszkańców), to wyzwania, z jakimi mierzą się tamtejsi bibliotekarze są na miarę dużych krajów.

Największym wyzwaniem kolegów z Reykjaviku wydaje się konsolidacja systemu bibliotecznego. W 2003 r. utworzono konsorcjum bibliotek islandzkich i bez względu na to czy jest to biblioteka uniwersytecka czy miejska wszyscy korzystają ze wspólnego systemu bibliotecznego. Od czerwca 2022 r. tym systemem jest Alma, która zastąpiła system Aleph. LIH odpowiada za poprawne działanie systemu, służy radą i pomocą mniejszym ośrodkom. Narodowy System Biblioteczny Islandii nazywa się Gegnir. Zadaniem bibliotekarzy z LIH jest między innymi dbałość o jakość metadanych oraz katalog haseł wzorcowych. Duży nacisk położono na poprawny zapis islandzkich imion i nazwisk (co ze względu na specyfikę języka islandzkiego nie dziwi) i utworzenie katalogu haseł przedmiotowych opartym na tezaurusie pierwotnie opracowanym przez biblioteki szkolne i publiczne. Wraz z wdrożeniem systemu Alma islandzkie biblioteki zaczęły korzystać z multiwuwszykiwarki Primo, która zastąpiła multiwyszukiwarkę EBSCO. Decyzja o zmianie narzędzia przeszukującego zasoby została podyktowana brakiem współpracy ze strony EBSCO: jak nam powiedziano, EBSCO nie chciało dzielić się Almą Bibliometric data, na czym zależało tutejszym bibliotekarzom.

Korzystanie z Gegnir jest możliwe dzięki Leitir czyli zintegrowanemu portalowi wyszukiwania w bazach danych, takich jak: Skemman – repozytorium islandzkich uczelni wyższych czy Hirsla – repozytorium Szpitala Narodowego.
Za pomocą Leitir można przeszukiwać także subskrypcje bibliotek i subskrypcje Islandzkiego Konsorcjum Subskrypcji Elektronicznych Hvar. Na Islandii, bowiem każdy, kto ma dostęp do sieci przez islandzkie IP, ma dostęp do pakietu subskrypcji wykupionych przez Ministerstwo Kultury i Biznesu Islandii. Innymi słowy, każdy mieszkaniec wyspy, bez względu na to, czy jest aktywnym członkiem uniwersytetu czy nie, ma zapewniony darmowy i nieograniczony dostęp do zasobów elektronicznych. Aktualne licencje konsorcjum obejmują dostęp do: e-czasopism (w tym z Elsevier, Sage, Springer), baz danych (EBSCO, ProQuest), zasobu Web of Science oraz encyklopedii Brittanica i Oxford. 10 instytucji ma wykupiony dostęp do Scopusa. Ponadto ministerstwo zapewnia dostęp do tekstów islandzkiej gazety Morgunbladid z trzyletnim embargiem. Ciekawostka: w 2021 r. odnotowano 1.677.154 wejść do e-zasobów i aż 2.967.219 do Morgunblaðið. Obsługą systemu Hvar zajmuje się jedna osoba, a budżet projektu w 2022 r. opiewał na 270 ml koron islandzkich, czyli ok. 817 mln zł.

W 2019 r. na Islandii rozpoczął się proces wdrażania systemu PURE firmy Elsevier, który ma pełnić rolę systemu informacji o aktualnym stanie badań naukowych w Islandii (ang. Current Research Information System, CRIS). Tym samym Islandia to pierwszy kraj w pełni obsługiwany przez jeden system typu CRIS. Ministerstwo Edukacji, Nauki i Kultury powierzyło LIH nadzór nad Icelandic Research Information System IRIS. Uzupełnieniem IRIS jest uruchomione w 2016 repozytorium instytucjonalne Opin vísindi, udostępniające w otwartym dostępie prace naukowe i rozprawy doktorskie z wielu islandzkich ośrodków. Opin vísindi zastąpiło działające do 2016 r. repozytorium Skemman. Obie bazy korzystają z otwartego oprogramowania DSpace.

LIH, poza narodowym katalogiem, systemem IRIS i e-zasobami zapewnia również dostęp do kilku serwisów tematycznych. Jednym z ciekawszych jest Ísmús czyli baza islandzkiej muzyki. To baza danych dotyczących przeszłości i teraźniejszości islandzkiej kultury. Udostępnia: nagrania dźwiękowe, fotografie, filmy, rękopisy i teksty. 
Doskonałym uzupełnieniem bazy Ísmús jest strona poświęcona historii islandzkiej muzyki. Muzeum Muzyki Islandzkiej to dzieło życia Bjarki Sveinbjörnssona, ogromnego pasjonata i miłośnika instrumentów muzycznych. Bjarki już w 1995 roku zaczął przygotowania do udostępnienia w sieci zapisów nutowych. Bazę w 2009 r. włączono do zasobów Islandzkiego Muzeum Muzycznego w Kópavogsbær, a od 2017 r. do Kolekcji Audiowizualnej LIH.
Bjarki Sveinbjörnsson od wielu lat współpracuje z Jón Hrólfur Sigurjónssonem, obecnie odpowiedzialnym za Centrum Historii Mówionej w LIH. Założone w 2007 r. centrum jest placówką badawczą i edukacyjną. Trwają prace nad przetworzeniem kolekcji do postaci cyfrowej i udostępnieniem w sieci. 

Równie ciekawym jest projekt Archiwum Historii Kobiet. Archiwum zajmuje się dokumentowaniem historii islandzkich kobiet oraz kobiet na Islandii. Kierownikiem Archiwum jest Rakel Adolphsdóttir, która bada historię islandzkich kobiet i ich roli w społeczeństwie, prowadzi warsztaty i lekcje, pełni rolę kustosza zbiorów.
Wielozadaniowość nie jest niczym niezwykłym w LIH. Biblioteka zatrudnia 77 osób. To przede wszystkim bibliotekarze i asystenci biblioteczni, ale są też osoby bez bibliotekarskiego wykształcenia. Pracownicy dbają nie tylko o swoje codzienne obwiązki, ale też starają się wspierać kolegów na innych stanowiskach. Zastępowalność i współwykonywanie obowiązków to jedna z zasad pracy w tutejszej bibliotece.

Przykładem może być oddział usług i informacji. Do obowiązków oddziału należy: obsługa czytelników, szkolenia, wypożyczalnia międzybiblioteczna, obsługa licencji krajowych oraz usługi z zakresu otwartej nauki. Oddział podzielony jest na dwa zespoły: zespół ds. udostępniania i usług bibliotecznych z oraz zespół ds. usług informacyjnych.

Zadaniem zespołu ds. udostępnienia i usług bibliotecznych jest obsługa czytelników, dbałość o księgozbiory oraz pokoje pracy wspólnej i pracy indywidualnej. Pracownicy szkolą też użytkowników z zasad korzystania z biblioteki i narzędzi wyszukiwawczych. Stanowisko czynne jest od poniedziałku do piątku, a pracownicy pełnią czterogodzinne dyżury, po których są delegowani do innych obowiązków.

Bibliotekarze z zespołu ds. usług informacyjnych zajmują się przede wszystkim usługami informacyjnymi, w tym szkoleniami z informacji naukowej i redagowaniem portali dziedzinowych na stronie biblioteki.

Szkolenia prowadzone przez bibliotekarzy z Reykjaviku dotyczą: ogólnej orientacji w bibliotece, poruszania się w systemie bibliotecznym, jak również zaawansowanego korzystania z zasobów elektronicznych. Wykładowcy zamawiają dla swoich studentów szkolenia tematyczne. Do zadań zespołu należy również obsługa wypożyczalni międzybibliotecznej oraz narzędzi antyplagiatowych wykorzystywanych przez Uniwersytet Islandzki. Bibliotekarze współpracują też z Centrum Pisania Akademickiego Ritvier. Ritver oferuje pomoc studentom i pracownikom wszystkich wydziałów Uniwersytetu w pisaniu wszelkiego typu tekstów: od prac zaliczeniowych po aplikacje projektowe w językach islandzkim i angielskim. To pracownicy Ritvier szkolą z poprawnego przygotowywania bibliografii oraz obsługi menadżerów bibliografii. Jeden z punktów kontaktowych Ritvier został zlokalizowany właśnie w Þjóðarbókhlöðu.

Jak widać, choć Narodowa i Uniwersytecka Biblioteka Islandii jest jednym z mniejszych ośrodków tego typu, jakie odwiedzili pracownicy BUW w ramach projektu Erasmus Staff Mobility for Training (zbiory biblioteki szacuje się na około miliona pozycji, głownie języku islandzkim), jest też jedną z najbardziej ciekawych i nietypowych książnic. Będąc biblioteką narodową dba przede wszystkim o archiwizowanie artefaktów islandzkiej kultury i edukację na temat języka i tradycji własnego narodu. Jako biblioteka naukowa jest głównym ośrodkiem informacji naukowej na Islandii, ważnym ośrodkiem badawczym tej części Europy.

A dla piszących ten tekst? Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn jest dla nas nie tylko ciekawym doświadczenie zawodowym i przemiłym wspomnieniem, ale również inspiracją, że bycie niewielkim to szansa, nie problem.

Maja Bogajczyk i Alena Liniewicz, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń