BuwLOG

Projekt „Sztuka wojenna XVI-XIX w. w wybranych obiektach Gabinetu Zbiorów Kartograficznych i Gabinetu Rękopisów BUW” cz. 1, rok 2021

Historia ludzkości to niestety w dużej mierze historia wojen. Największe wynalazki były często inspirowane uzyskaniem przewagi na polu walki. Pomimo całej tej smutnej otoczki konfliktów międzyludzkich, jest jeden pozytywny aspekt tej sytuacji. Historie związane z wojną i wojskowością były najczęściej zapamiętywane i przekazywane przyszłym pokoleniom jako baza wiedzy, mogąca się przydać przy kolejnych konfrontacjach zbrojnych. Starano się zachować wszelkie możliwe nabyte doświadczenia, związane z tym aspektem życia. Informacje te przekazywano na początku ustnie. Potem zaczęto je zapisywać. Oznacza to, że dużą część tej wiedzy można odnaleźć w bibliotekach. Tutaj zaczyna się historia projektu „Sztuka wojenna XVI-XIX w. w wybranych obiektach Gabinetu Zbiorów Kartograficznych i Gabinetu Rękopisów BUW”.

Pomysł na upowszechnianie zbiorów BUW związanych z historią wojskowości i wojen pojawił się w mojej głowie już jakiś czas temu. W 2018 roku prowadziłem projekt dotyczący 100-lecia zakończenia I wojny światowej. Widząc jak dużo materiałów poruszających ten temat jest w naszej Bibliotece, postanowiłem sprawdzić czy jest szansa na napisanie  projektu na digitalizację zbiorów dotyczących wojny i wojskowości. Po konsultacjach z pracownikami Gabinetu Rękopisów i Gabinetu Kartograficznego BUW wiedziałem, że jest to możliwe. Pozostawało jeszcze nakreślić ogólne ramy przedsięwzięcia i przystąpić do przygotowania. Rozmowy z kierowniczką Gabinetu Kartograficznego pozwoliły mi ustalić, że BUW jest w posiadaniu dosyć dużego zbioru starodrucznych i rękopiśmiennych map fortyfikacji oraz ilustrujących działania wojenne. Co do Gabinetu Rękopisów nie miałem wątpliwości, że znajdę tam dokumenty pasujące do koncepcji. W końcu bardzo dobrze nam się układała współpraca podczas projektu związanego ze 100-leciem zakończenia I wojny światowej. Wiedziałem, że w zbiorach są wspomnienia, instrukcje, opisy musztry i podobnego typu materiały. Pozostało ustalić tytuł projektu i oszacować liczbę publikacji, które mieliśmy zdigitalizować w projekcie. Wymyśliłem tytuł, który pozwoliłby na utworzenie kolekcji w bibliotece cyfrowej Crispa. Kolekcja nosi nazwę „Sztuka wojenna w zbiorach BUW”. Zamysł od początku był taki, aby zdigitalizować jak najwięcej materiałów ze zbiorów BUW związanych z wojną i wojskowością. Wiedziałem, że projekt, który planowałem rozpocząć w 2021 roku, nie będzie obejmował wszystkich takich dokumentów. Musiałem więc wybrać – od czego zacząć digitalizację?

Chciałem uniknąć, na samym początku, trudności związanych z określaniem zakresu praw autorskich, które mogłyby utrudnić dostęp do publikacji. Dlatego ograniczyłem ramy czasowe dokumentów, które miały wejść do projektu, do okresu od XVI do XIX wieku. W porozumieniu z Gabinetami Rękopisów i Kartograficznym ustaliliśmy, że to będzie mały projekt obejmujący 70 rękopisów oraz 171 map i atlasów. Po dokładnym przeliczeniu dało to 241 publikacji, na które składało się 13 160 skanów. Ponieważ było tylko dwóch katalogerów postanowiłem, że projekt będzie trwał 16 miesięcy a nie rok jak to zwykle bywa przy małych projektach. Po wyliczeniu wszystkich kosztów projektu finansowanie miało wynieść 71 046 zł.

Pozostało znaleźć źródło finansowania. Wybór padł na program Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura Cyfrowa. Wniosek złożyliśmy do Ministerstwa jesienią 2020 roku. W marcu 2021 otrzymaliśmy dofinansowanie… niestety dużo mniejsze niż się spodziewaliśmy – niecałe 20 tysięcy złotych (19 811 zł). Skrócono też czas realizacji do 8 miesięcy). W bardzo szybkim tempie skorygowaliśmy listę zbiorów, które miały wejść do tak okrojonego przedsięwzięcia. Zostało 30 rękopisów i 18 map – w sumie 48 publikacji i 5232 skanów. Pomimo tych trudności z optymizmem przystąpiliśmy do realizacji planu licząc, że może za rok uda nam się złożyć następny wniosek i zrealizować pozostałą część.

Pomimo tego, że projekt jest niewielki można znaleźć tam takie perełki jak np. rękopisy dotyczące obrony Warszawy w 1831 roku, podręcznik dla artylerzystów z 1780 roku czy np. „Pamiętnik przedniey straży Korpusu Polskiego 8go w wielkiey armii Francuzkiey, pod sprawą Generała Umińskiego w czasie wyprawy 1813 r. w Saxonii.

Fragment rękopisu
Kolejność wart w Warszawie w 1831 roku – rękopis „Obrona Warszawy 4. VIII – 3. IX. 1831.
Fragment rękopisu
Rozkład garnizonu Warszawy i Pragi z 1831 roku – rękopis „Obrona Warszawy 4. VIII – 3. IX. 1831.
Fragment rękopisu.
Fragment rękopisu opisującego udział generała Józefa Bema w obronie Warszawy w 1831 roku – rękopis „Kopie pism i memoriałów gen. Ignacego Prądzyńskiego o zdobyciu Warszawy i o gen. Janie Skrzyneckim, przy tym pisma, poprawki i uwagi gen. Jana Krukowieckiego.

Dużą część kolekcji stanowią publikacje w języku niemieckim. Są to między innymi listy oficerów, instrukcje wojskowe oraz opisy i ikonografia dotycząca umundurowania armii pruskiej.

Rysunek granatowej czapki żołnierza pruskiego w dwóch rzutach - z przodu i z boku.
Czapka armii pruskiej z początku XIX w. – rękopis „Kappen des Grossh. Hess. Militärs.”
Rysunek żołnierza pruskiego z XVIII w w granatowym uniformie.
Mundur armii pruskiej z XVIII wieku – rękopis”Preussische Uniformen.”

Na uwagę zasługują również mapy, zwłaszcza dwie dotyczące wydarzeń z historii Polski. Pierwsza to podwójna mapa z XVII w pokazująca starcie wojsk polskich pod wodzą Jana III Sobieskiego z wojskami turecko-tatarskimi pod Żurawnem w 1676 roku. Wydarzenie to jest epizodem z wojny polsko-tureckiej 1672-1676. Każdy na pewno pamięta z powieści Henryka Sienkiewicza „Pan Wołodyjowski”, epizod oblężenia Kamieńca Podolskiego w 1672 roku, podczas jednej z bitew tej wojny – niestety przegranej przez Polskę. Bitwa pod Żurawnem (w tej chwili na Ukrainie) zakończyła się korzystnym dla Rzeczypospolitej rozejmem, na podstawie, którego odzyskaliśmy część terytoriów utraconych traktatem w Buczaczu w 1672 roku. Turcja zrezygnowała też z haraczu, który Polska miała płacić.

Stara mapa przedstawiająca bitwę.
Bitwa pod Żurawnem 1676 – mapa „Bataglia seu Acies Exercitus Poloni congressuri cum Turcis & Tataris ad Opp. Żorawno 29. bris A.o 1676 „

Drugą, na którą warto zwrócić uwagę, jest mapa przedstawiająca oblężenie Torunia przez wojska Polskie podczas potopu szwedzkiego w 1658 roku.

Stara mapa przedstawiająca oblężenie miasta.
Oblężenie Torunia w 1658 roku – mapa „Thorn mit A.o 1658 erlittener Belagerung 

Ciekawą pozycją jest też siedemnastowieczna mapa cytadeli w Lille (Francja) przypominającej kształtem kwiat róży.

Stara mapa przedstawiająca cytadelę w Lille.
Mapa cytadeli w Lille w XVII wieku – mapa „Citadelle de Lille : Situé dans le Comté de Flandre au Roÿ.”
Zdjęcie współczesne umocnień w Lille z lotu ptaka.
Stan obecny cytadeli w Lille – żródło: https://www.mediawiki.org/wiki/File:Citadelle_vue_du_ciel.jpg

Projekt kończy się 31 grudnia 2021 roku, ale złożyliśmy już do Ministerstwa wniosek o kontynuację, licząc, że uda nam się dostać dofinansowanie w 2022 roku. Proszę trzymać za nas kciuki. Zapraszam do oglądania kolekcji „Sztuka wojenna w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie” w bibliotece cyfrowej Crispa.

Adam Owczarczyk, Oddział Rozwoju Zasobów Elektronicznych

Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych”

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.