Aplikacje mobilne – jak sprawdzić czy są dostępne cyfrowo?

Dostępność cyfrowa to ostatnio dosyć popularny temat, wśród instytucji i osób zajmujących się tworzeniem serwisów internetowych oraz udostępnianiem różnego rodzaju dokumentów elektronicznych w sieci. 14 lutego 2023 r. odbyło się organizowane przez Centrum Rozwoju Kompetencji Cyfrowych związane z Ministerstwem Cyfryzacji webinarium „Samodzielne wykrywanie błędów dostępności cyfrowej w aplikacjach mobilnych”. Było to już kolejne w tym rok szkolenie online dotyczące dostępności cyfrowej organizowane przez tą instytucję. (Plan tych szkoleń można znaleźć na stronie: https://www.gov.pl/web/dostepnosc-cyfrowa/o-szkoleniach-z-dostepnosci-cyfrowej). Wydarzenie było podzielone na 5 części.

Dostępność cyfrowa

Dostępność cyfrowa, została określona przez osoby prowadzące webinarium, jako pełny, samodzielny i bezpieczny dostęp do informacji i usług elektronicznych niezależnie od wieku, rodzaju niepełnosprawności, sprzętu, umiejętności i sytuacji. Posiada ona oczywiście różne poziomy. Poziom minimalny dla podmiotów publicznych oznacza jedynie zgodność z ustawą o dostępności cyfrowej. Poziom pośredni to zgodność z WCAG plus dodatkowe wymogi ustawy. Poziom plus to zgodność z WCAG, dodatkowe wymogi ustawy, plus inne wymagania.

Inne wymagania w wypadku poziomu plus oznaczają: tłumaczenie na polski język migowy filmów; informacja „O firmie” w formacie easy to read oraz w polskim języku migowym; dodatkowe wymogi w projektach realizowanych ze środków UE oraz zgodność z wewnętrznymi standardami (np. prostego języka).

Ustalenie zakresu badania

To co należy w pierwszej kolejności przeanalizować przy testowaniu aplikacji mobilnej pod kątem dostępności, bez względu na wybrany sposób jej badania to: menu, logowanie/rejestracja (jeśli występuje),  deklarację dostępności (umieszczoną w aplikacji lub na stronie skąd jest pobierana aplikacja), całe kluczowe procesy np. proces złożenia wniosku od zalogowania przez wyszukiwanie wniosku, wypełnienie go, wysłanie i uzyskanie potwierdzenia o wysłaniu. Ten zakres należy poszerzać w miarę możliwości.

Wybieranie sposobu badania dostępności

Najbardziej efektywnym sposobem badania dostępności cyfrowej aplikacji mobilnych jest badanie eksperckie. Zaletą tego badania jest to, że poddawane są sprawdzeniu kompleksowo wszystkie elementy dostępności cyfrowej. Pozwala stwierdzić czy aplikacja mobilna jest zgodna z ustawą o dostępności cyfrowej. Ekspert, oprócz opisu problemu, może również wskazywać rozwiązanie. Wadą takiego rozwiązania jest to, że jest kosztowne dużo kosztuje i zajmuje dużo czas. W Polsce nie ma wielu specjalistów zajmujących się dostępnością cyfrową w aplikacjach mobilnych. Trzeba wziąć również pod uwagę, że wdrożenie wszystkich rekomendacji z badania może nie być możliwe, a na pewno również zajmie czas.

Kolejnym sposobem badania dostępności są testy z użytkownikami. Mogą one dostarczyć bardzo cennych informacji np. dotyczących tego jak łatwa (lub trudna) jest obsługa aplikacji. Plusem jest tutaj możliwość zrozumienia potrzeb użytkowników oraz badany jest tutaj cały proces nie tylko jego poszczególne elementy. Minusem tego rodzaju badania dostępności jest to, że wyniki wymagają interpretacji – nie zawsze uwagi zgłoszone przez użytkowników są błędem dostępności cyfrowej. Ten typ badania nie pozwala też stwierdzić czy aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej. Testy z użytkownikami nie odnoszą się wprost do wytycznych WCAG. Duża część użytkowników nie zna tych wytycznych, jedynie korzysta na ich zastosowaniu.

Czasem wykonanie badania eksperckiego nie jest możliwe ze względu na jego koszt lub brak odpowiedniej wiedzy. Wówczas należy samemu wykonać proste testy za pomocą darmowych narzędzi wraz z analizą podstawowych błędów. Pozytywnym aspektem tego rozwiązania jest prostota. Pozwala to rozpocząć działania związane z zapewnieniem dostępności cyfrowej np. nie trzeba wykonywać drogich i czasochłonnych badań aby zauważyć problem związany z opisami alternatywnymi grafik. Negatywnym aspektem tego rozwiązania jest bardzo ograniczony zakres analizy – to rozwiązanie pozwala znaleźć tylko podstawowe błędy. Nie pozwala to stwierdzić czy aplikacja mobilna jest zgodna z wymaganiami dostępności cyfrowej.

Dość często dobrym rozwiązaniem są mieszane metody badawcze. Można np. zlecić badanie kilku najważniejszych ekspertowi a samodzielnie przetestować prostsze. Można również poszerzyć samodzielne proste testy o współpracę z użytkownikiem.

Narzędzia do prostych testów i analizy podstawowych problemów

Aby przeprowadzić proste testy wystarczą dwa urządzenia mobilne – jedno z systemem Android i drugie z systemem iOS. Większość takich urządzeń posiada zainstalowane tzw. ułatwienia dostępu, których się używa podczas testów. Potrzebne są urządzenia z dwoma systemami ponieważ ta sama aplikacja może zachowywać się zupełnie inaczej na różnych systemach operacyjnych. Brak błędu na jednej platformie nie oznacza braku błędu na drugiej. 

W przypadku systemu Android przykładowymi funkcjami ułatwienia dostępu są: 

• czytnik ekranu TalkBack pozwalający korzystać z urządzenia przy użyciu dotyku i komunikatów głosowych; 
• zmiany wyświetlacza – opcje związane ze zmianą koloru, czcionką, powiększeniem; 
• zarządzanie interakcjami – aplikacje Lookout, Voice Access, Switch Access, skróty do działań i czas na działanie (określenie, jak długo mają być wyświetlane wiadomości z prośbą o podjęcie działań);
• używanie monitora brajlowskiego;
• napisy;
• dźwięk – wzmacniacz dźwięku i obsługa aparatów słuchowych..

Przykładowe funkcje ułatwień dostępu (https://support.apple.com/pl-pl/HT210076) w przypadku systemu iOS:

• VoiceOver
• Mów wpisywane
• Audiodeskrypcja
• Lupa
• Rozmiar wyświetlacza i tekstu
• Zoom
• Redukuj ruch

Testując aplikację z wykorzystaniem ułatwień dostępu trzeba pamiętać również o tym, że wszystkie prezentowane elementy możliwe do użycia na ekranie dotykowym powinne być dostępne przy innych sposobach nawigacji np. przy pomocy czytnika ekranu lub zewnętrznego fizycznego przycisku.

Proste testy i analiza podstawowych problemów

Należy pamiętać, że proste testy skupiają się na odnalezieniu problemów i nie dają odpowiedzi jak je rozwiązać. Brak problemów które wystąpiły by podczas testów nie oznacza pełnej zgodności aplikacji z ustawą o dostępności cyfrowej. 

Pierwszą rzeczą jaką możemy przetestować w ten sposób jest zmiana orientacji ekranu. Powinniśmy sprawdzić czy po jej zmianie treści są nadal widoczne i czytelne. Następnie powinniśmy sprawdzić czy instrukcje i podpowiedzi dotyczące koloru, kształtu, rozmiaru lub pozycji na ekranie są przyjazne dla użytkownika. Kolejny element to powiększenie. Należy sprawdzić czy czcionki wszystkich elementów po zmianie ich wielkości pozwalają poprawnie korzystać z aplikacji. Następnym elementem do testowania są multimedia umieszczone w aplikacji. Trzeba sprawdzić czy posiadają alternatywy opisujące ich treść, takie jak np. napisy rozszerzone czy pełną transkrypcję. Powinniśmy sprawdzić również takie elementy jak formularze. Muszą mieć ekran podsumowujący i dawać możliwość wprowadzenia poprawek. Bardzo istotną rzeczą do sprawdzenia są też elementy graficzne, animacje i materiały wideo pod kątem błysków i gwałtownych zmian kolorów. Testom powinny podlegać również elementy biometryczne (np. czytnik linii papilarnych). Trzeba sprawdzić czy posiadają alternatywę takie jak hasło lub pin. Należy sprawdzić czy aplikacja mobilna posiada deklarację dostępności. Elementem podlegającym testom jest również funkcjonalność umożliwiająca komunikację głosową. Należy zbadać czy możliwe jest skuteczne używanie czatu tekstowego w trakcie połączenia głosowego. Bardzo ważnym punktem testów jest sprawdzenie czy czytnik ekranu odczytuje zawartość ekranu w logicznej kolejności i czy jest możliwe uruchomienie elementów aktywnych za jego pomocą. Istotną rzeczą podlegającą testom jest alternatywa tekstowa dla elementów graficznych w aplikacji i  czy jest ona dostępna dla czytnika ekranu. 

Nie wszystkie testy zostały omówione podczas trwania webinarium, ze względu na ramy czasowe tego szkolenia online dlatego zachęcam do skorzystania z prezentacji przygotowanej przez prowadzącego, można ją pobrać tutaj: https://www.gov.pl/attachment/30baaaea-669b-4f3d-85ca-de03f1326f8a.

Urządzenia mobilne takie jak tablety czy smartfony są coraz częściej używane przez osoby z niepełnosprawnościami. Pozwalają tym osobą na coraz lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie. To szkolenie było kierowane głównie do administratorów i twórców aplikacji mobilnych, niemniej jednak pozwoliło spojrzeć z zupełnie innej strony temat korzystania z urządzeń mobilnych i ich przydatności dla osób z niepełnosprawnościami.

Adam Owczarczyk, Oddział Rozwoju Zasobów Elektronicznych