Czasami trudna służba. II ogólnopolska konferencja naukowa poświęcona tematyce zbiorów specjalnych – W służbie nauki i edukacji

Krótką refleksję na temat II ogólnopolskiej konferencji naukowej, poświęconej tematyce zbiorów specjalnych w Szczecinie (1-2 grudnia 2016 r.), zacznę przewrotnie od kilku dość pesymistycznych uwag zawartych w jednym z końcowych wystąpień. Dr Rafał Wójcik z Biblioteki Uniwersyteckiej UAM w Poznaniu, analizując jasne i ciemne strony działalności edukacyjnej i naukowej Oddziału Zbiorów Specjalnych zwrócił uwagę na szerzące się – jego zdaniem w wielu bibliotekach – zjawisko podporządkowywania pracy naukowej rytmowi grantów i projektów, przeciążenie zadaniami, wyrywkowe czasami i pozbawione spójności efekty tych dofinansowywanych projektów (odniósł się tu do wystąpienia dra Jacka Pokrzywnickiego (UG), mówiącego o Gedanopedii ‒ portalu źródeł do historii Gdańska, który stworzono w ramach projektu – nie przewidując kosztów na jego dalsze funkcjonowania po zakończeniu zadania). Wskazał ponadto na trudności czasowe, personalne, organizacyjne oraz lokalowe, występujące przy realizacji szeregu zadań wynikających właśnie z działalności popularyzatorskiej i edukacyjnej (np. organizacja wystaw), zwrócił uwagę na realne zagrożenie wypaleniem zawodowym przy co raz częstszej kumulacji tych zjawisk w codziennej pracy bibliotekarzy zbiorów specjalnych.

Te uwagi rzuciły się niejakim cieniem na wcześniejsze wystąpienia, gdzie w większości wypadków relacjonowano stan badań, czy wyniki poprojektowe. Konferencja rozpoczęła się komunikatem prof. dra hab. Zdzisława Pietrzyka (Biblioteka Jagiellońska) na temat problemu periodyzacji starych druków, w którym przytoczył on szereg przykładów na niekonsekwencję w wyznaczaniu granicznej daty, kończącej erę starych druków (1830 – Niemcy i Włochy, przy czym np. w Wolfenbüttel 1859, wg CERL 1839, itd.). Zaskakujące jest, że dysponując zbliżonymi kryteriami, badacze wyciągają odmienne wnioski: upowszechnienie maszynowej produkcji oraz kwaśnego papieru, powinno być zdaniem prelegenta wystarczającym argumentem za rozciągnięciem w Polsce tej cezury na pierwszą połowę XIX wieku (z rozlicznych powodów – zapóźnienia cywilizacyjne, represjonowanie działalności drukarskiej, brak suwerenności, zniszczenia wojenne, przeciągające się odstępy między publikacjami poszczególnych tomów wieloczęściowych dzieł z przełomu wieków itd.), co skutkowałoby, m.in. większymi szansami na profesjonalną ochronę i opracowanie wielu dziewiętnastowiecznych publikacji. Tu naturalnie Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie może z satysfakcją odnotować, co najmniej dwudziestoletnią przewagę nad innymi książnicami w kwestii rozwiązania tego problemu (Gabinet zbiorów XIX Wieku stworzony został w 1999 roku). Prof. Pietrzyk postuluje przesunięcie tej granicy na 31 grudnia 1850 roku.

Agnieszka Baszko z Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu przedstawiła działalność trzech nietypowych „oddziałów” bibliotecznych, a mianowicie placówek muzealnych tej biblioteki ‒ Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza, założonego przez Ignacego Mosia (kolekcjonera sienkiewiczianów, który przekazał swój zbiór miastu), Pracownia Muzeum Ignacego Kraszewskiego (powstało z kolekcji Mariana Walczaka) oraz Mieszkania Muzeum Kazimiery Iłłakowiczówny.
Dorota Bartnik i Radosław Michalski z Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego zrelacjonowali główne problemy konserwacji, opracowania i digitalizacji ok. 1, 8 tys. plakatów z okresu PRL, przechowywanych w tej bibliotece. Poruszali oni kwestie – od tak prozaicznych, jak sposób naklejania kodów paskowych na obiektach – po interesujące zagadnienia formalnych różnic między klasyczną szkolą polskiego plakatu a tą łódzką. Zdigitalizowany po zakończeniu projektu materiał jest dostępny w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego – plakaty dostępne tylko z komputerów w bibliotece ze względu na prawa autorskie. Radosław Michalski zilustrował swoją relację prezentacją niebanalnych fotograficznych ujęć poszczególnych obiektów.

Bardzo interesujące były również wystąpienia poświęcone teatraliom w zbiorach bibliotecznych – Biblioteki Teatru Lwowskiego – dr Barbary Maresz z Biblioteki Śląskiej oraz o zbiorach krakowskiego Archiwum Artystycznego Teatru im. Julisza Słowackiego – dr hab. Diany Poskuty-Włodek.

Frapujące problemy zostały poruszone na marginesie tematów poświęconych spuściznom rękopiśmienniczym (m.in. dr Alicji Przybyszewskiej z Biblioteki Raczyńskich, Jolanty Liskowackiej z Książnicy Pomorskiej) – jak będą wyglądały spuścizny i rękopisy współczesnych twórców, czy badacze będą mieli szansę porównywać różne, również niedoskonałe wersje utworów, jak będzie wyglądało badanie relacji, wpływów i kulis interakcji artystycznych w dobie korespondencji mejlowej itd. W kontekście tego i innych wstąpień poruszano też aspekty rozwiązań prawnych w zakresie pół eksploatacji utworów wchodzących w skład bibliotecznych kolekcji, wskazywano na rozmaite trudności i przeszkody w ich optymalnym opracowaniu i udostępnianiu.

Organizatorzy zadbali również o czas na zwiedzanie Centrum Dialogu Przełomy, którego nagrodzony licznymi prestiżowymi nagrodami architektonicznymi pawilon sąsiaduje z równie interesującą architektonicznie Filharmonią im. Mieczysława Karłowicza.

Tekst i zdjęcia: Agnieszka Kościelniak-Osiak, Oddział Promocji, Wystaw i Współpracy