Piórkiem po mapie – 30 lat Szkoły Rycerskiej w Atlasie Leonharda Eulera

Szkoła Rycerska (1765-1794), założona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, a prowadzona przez Adama Kazimierza Czartoryskiego, znana jest ze świeckiego, wręcz wojskowego stylu nauczania. Każdy element programu dydaktycznego i wychowania w niej był niezwykle precyzyjny i przemyślany, a mnogość regulaminów, nakazów, zakazów i kar ograniczała niemal każdy aspekt życia adeptów tej placówki. Idee i zwyczaje wpajane uczniom, tych głów przeważnie nie opuszczały. Przeważnie…

Reglement general to jeden z kilku regulaminów obowiązujących na terenie Korpusu. Teoretycznie, zgodnie z XXI artykułem regulaminu, wyciągano konsekwencje także względem kadetów, który zgubili lub zniszczyli książki, bądź zeszyty. Musieli oni odkupić egzemplarz za własne pieniądze, a dodatkowo karani byli cieleśnie – rózgami lub płazem szabli.

Kadetem Szkoły Rycerskiej zostawało dziecko (po 1769 r. dziecko przeważnie ośmioletnie). Żadne zbiory restrykcji nie mogły w pełni wykorzenić naturalnej przekorności, chęci do zabaw, drobnego nieposłuszeństwa, czego dowodem są notatki odnalezione na wydanym w 1753 r. Atlasie autorstwa Leonharda Eulera. Sporządzone tam bazgroły wykraczają poza puste strony na tyłach map, można je znaleźć także na ich kartach. Pojawiają się nowe, dorysowane przez kadetów wyspy, adnotacje mające prawdopodobnie pomóc w przyswojeniu informacji na lekcji, liczne podkreślenia i dopiski. Wśród wesołej twórczości uczniów można znaleźć takie zapiski jak: „Kto tę książkę ukradnie, temu ręka upadnie”, „Za te wi[e]rszy kupę, całuj ze mnie w …”, „Jan Pawian Kwilecki, który po sto razy na ślizgawce pada”, czy „była to czapla na wysokich suchych nogach imieniem Filipowicz”.

Zamieszczone na tym konkretnym exlibrisie biblioteki Szkoły Rycerskiej zapiski, komentarze, wierszyki i rysunki są jednym z niewielu źródeł świadczącym o sytuacji lat dziecinnych takich postaci jak Tadeusz Kościuszko, Franciszek Jerowski czy Julian Ursyn Niemcewicz. Te drobne notatki przedstawiają poziom elewów, ich podziały i sojusze oraz flegmatyczne przyswajanie wartości tak cierpliwie wykładanych przez władze Korpusu. Wspomniany Atlas to rzadko przywoływane przez naukowców źródło do badań nad relacjami między uczniowskimi, mniej szlachetną stroną Szkoły Rycerskiej oraz XVIII-wieczną „łaciną podwórkową”.

Joanna Ziółkowska-Krzywda (Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego)

Leonhard Euler: Atlas Geographicus. Omnes Orbis Terrarum Regiones in XLI Tabulis Exhibens https://crispa.uw.edu.pl/object/files/612031