BuwLOG

Catchpenny prints

Zanim zaczną spływać relacje z kolejnych europejskich podróży bibliotekarzy w ramach programu Erasmus+, opowiem o tym, co deżetesowca interesuje najbardziej: zwykłej rzeczy, która stała się wyjątkowa. W Koninklijke Bibliotheek poprosiłyśmy o pokazanie catchpenny prints, bo nie wiedziałyśmy czym są.

Rycina zawierająca 8 drzeworytów przedstawiających sceny z życia holenderskich bohaterów.

Holenderscy bohaterowie. 8 drzeworytów: Jan Steen (malarz), Jan Steen z żoną w browarze, Joachim Hendrik Zwartenhond, Jan van Galen(kapitan marynarki wojennej), Joost Bankert(kapitan marynarki wojennej), Michiel de Ruijter(kapitan statku, admirał), Reinier Klaaszoon, Hugo de Groot, z rymowanymi podpisami. Druk: J. Noorduijn, datowanie: 1819–1840, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen

Oortjes

Catchpenny prints (nl. centsprenten) to obrazki za grosze. Drukowane masowo (100 000 kopii rocznie) na tanim papierze w formacie nieco większym niż obecny A3 kosztowały nawet mniej niż pens, bo dystrybuowano je w pakietach. Przedstawiały jedną lub więcej ilustracji, na ogół z krótkim tekstem. Odbitki były często niechlujnie pokolorowane, pacnięte w przypadkowych miejscach palcami umaczanymi w farbie drukarskiej. Skierowane były najczęściej do odbiorców o małej sile nabywczej. Nazywano je obrazkami dziecięcymi, ludowymi, groszowymi oortjes (oortje było monetą wartą jeden i ćwierć grosza w Holandii), świętymi obrazkami lub mannekesblaren (nl. dosłownie listki krasnali). Przez długi czas catchpenny prints były najtańszymi ilustrowanymi drukami w Holandii.

Karta z 24 rycinami przedstawiającymi sceny z życia Jana de Wassera i jego żony.

Żywot Jana de Wassera i jego żony. Rymowana historia pantoflarza w 24 drzeworytach: Jan i Griet biorą ślub, wymieniają się ubraniami spodnie za fartuch, Jan zajmuje się całym domem, rodzi i opiekuje się dzieckiem. Druk: Hendrik vander Putte, datowanie: 1761-1765, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen

Sceny biblijne i szydera z lekarzy

Groszowe obrazki informowały o doniosłych wydarzeniach: katastrofach, zbrodniach i bitwach. Przedstawiały żywoty świętych i sceny biblijne. Wyśmiewały lekarzy-szarlatanów, stare panny, pantoflarzy (w sensie mężów podporządkowanych żonom) i ofiary naciągaczy. Łato dostępne finansowo i intelektualnie były nośnikiem poglądów i przekonań. W komiksowej formie popularyzowały też legendy i baśnie.

16 drzeworytów przedstawiających zawody: roznosiciel wody, skrzypek, sprzedawca parasoli, pucybut, sprzedawca warzyw, sprzedawca odzieży, handlarz szmatami, sprzedawca czekolady, sprzedawca drobiu. 7drzeworytów bez podpisów przedstawia kobiety i mężczyzn z koszami i torbami na plecach.

Zawody. 16 drzeworytów przedstawiających zawody: roznosiciel wody, skrzypek, sprzedawca parasoli, pucybut, sprzedawca warzyw, sprzedawca odzieży, handlarz szmatami, sprzedawca czekolady, sprzedawca drobiu. 7drzeworytów bez podpisów przedstawia kobiety i mężczyzn z koszami i torbami na plecach. Druk: Hemeleers-Van Houter, datowanie: 1827–1894, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen https://geheugen.delpher.nl/

Badania

Kolekcje catchpeny prints są znakomitym materiałem źródłowym do badań języka, zwyczajów (np. dotyczących sprzątania), przysłów, wymarłych profesji, gier, transportu, mody, wystroju wnętrz czy uprawy ziemi. Dają obraz zainteresowań, wartości i standardów czy poglądów pedagogicznych społeczeństwa. Pozwalają na wgląd w techniki i style ilustracyjne. 4 000 groszowych obrazków przechowywanych w Kininglijke Bibliotheek pochodzi z lat 1730-1935. Dokładne datowanie poszczególnych plansz nastręcza wiele problemów. Często jedynym tropem są lata działalności danego wydawcy czy drukarni. Na niektórych drukach widnieje nazwisko kupca, który zamówił większy pakiet wydruków.

Drzeworyt przedstawiający ludzi z różnych stron świata: Hiszpan, Holender, Islandczyk, Lapończyk, Fin, Polak, Węgier, Turek, Kefalończyk (Grek), mieszkaniec Nowej Holandii (Aborygen?), Borneo, Ziemi van Diemena (Tasmańczyk), Wyspy Sandwicha (Hawajczyk), Wyspy przyjaciół (Tongijczyk), Orkad (Szkot), Kaliformnijczyk, Malaj i Molukańczyk, podpisane w językach niderlandzkim i francuskim.

Ludzie z różnych stron świata: Hiszpan, Holender, Islandczyk, Lapończyk, Fin, Polak, Węgier, Turek, Kefalończyk (Grek), mieszkaniec Nowej Holandii (Aborygen?), Borneo, Ziemi van Diemena (Tasmańczyk), Wyspy Sandwicha (Hawajczyk), Wyspy przyjaciół (Tongijczyk), Orkad (Szkot), Kaliformnijczyk, Malaj i Molukańczyk, podpisane w językach niderlandzkim i francuskim. Druk: Glenisson and Sons, datowanie: 1856–1900, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen

Pochodzenie kolekcji

Dzisiejsze zbiory catchpenny prints w bibliotekach holenderskich pochodzą w większości od kolekcjonerów. Nie były gromadzone w momencie powstania. Większość przepadła zaczytana.

Największą kolekcję groszowych obrazków przechowuje Rijksprentenkabinet (Amsterdam), inne są w Koninklijke Bibliotheek (Haga), Nederlands Openluchtmuseum (Holenderskie Muzeum Dziedzictwa Narodowego w Arnhem) i w Zeeland Bibliotheek (Middelburg).

Obrazek z czterema grafikami przedstawiającymi walczących żołnierzy.

Wojna rosyjsko-turecka (1828–1829) i powstanie listopadowe (1830-1831). 4 drzeworyty: poddanie Warny Rosjanom w 1828, podbój twierdzy Turnal w 1829, w dolnym rzędzie początek powstania listopadowego i walka polskich ułanów z Rosjanami, podpisy języku niderlandzkim i francuskim. Druk: Glenisson i Van Genechten, datowanie: 1833–1856, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen

Więcej informacji

Część kolekcji znalazła się już w bibliotekach cyfrowych.

https://www.europeana.eu/portal/pl/search?view=grid&q=centsprenten

https://digitalcollections.universiteitleiden.nl/view/collection/catchpennyprints

https://www.geheugenvannederland.nl/en/geheugen/pages/collectie/Centsprenten+van+de+Koninklijke+Bibliotheek/

8 drzeworytów przedstawiających: chłopca na koniu z patyka i kobiety ze stopami na piecyku, kobiety z dzieckiem w kapeluszu i na smyczy, kobiety zamiatającej dom, przygotowującej jedzenie, przędącej na kołowrotku, sprzedawczynię ryb w drodze na rynek, sprzedawczynię mleka, kobietę ubijającą masło, z rymowanymi podpisami.

Prace domowe. 8 drzeworytów przedstawiających: chłopca na koniu z patyka i kobiety ze stopami na piecyku, kobiety z dzieckiem w kapeluszu i na smyczy, kobiety zamiatającej dom, przygotowującej jedzenie, przędącej na kołowrotku, sprzedawczynię ryb w drodze na rynek, sprzedawczynię mleka, kobietę ubijającą masło, z rymowanymi podpisami. Druk: Glenisson and Sons, datowanie: 1856–1900, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen

Najbardziej kompleksowa publikacja (której nie czytałam):

Kinderprenten, volksprenten, centsprenten, schoolprenten: populaire grafiek in de Nederlanden 1650-1950 / Nico Boerma, Aernout Borms, Alfons Thijs, Jo Thijssen; z enkele bijdragen van Philip Breuker, Pascal Lefèvre. – Nijmegen: Vantilt, 2014.

Rycina przedstawiająca zwierzęta: wydra, bóbr, borsuk, tchórz, sójka, gęś, wilk, niedźwiedź, dzik, z rymowanymi podpisami. Na rysunkach zwierzęta wykorzystują przedmioty ze świata ludzi: bóbr cyrkiel nawigacyjny, gęś karabin, zięba dziadek do orzechów.

Moralność zwierząt. 9 przykładów zwierząt, z których ludzie powinni brać przykład: wydra, bóbr, borsuk, tchórz, sójka, gęś, wilk, niedźwiedź, dzik, z rymowanymi podpisami. Na rysunkach zwierzęta wykorzystują przedmioty ze świata ludzi: bóbr cyrkiel nawigacyjny, gęś karabin, zięba dziadek do orzechów. Druk: Max Haider (1807-1873), datowanie: 1848–1929, źródło: Koninklijke Bibliotheek, Het Geheugen

Matylda Filas, Gabinet Dokumentów Życia Społecznego

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.