Usługi biblioteczne, obok gromadzenia, opracowywania, przechowywania i ochrony materiałów bibliotecznych są filarem działalności biblioteki. Obsługa użytkowników, udostępnianie zbiorów i prowadzenie działalności informacyjnej to standardowy serwis bez którego biblioteka by nie istniała. Przeprowadzka BUW w grudniu 1999 r. do nowego gmachu zapoczątkowała rozwój i nieustanne przeobrażanie się usług bibliotecznych. Na początek zajrzyjmy do “Sprawozdania Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie za rok 1999”:
Pierwszy czytelnik wszedł do nowego gmachu BUW 15 grudnia o godzinie 9.00 rano i miał do dyspozycji:
– 140 000 wol. książek i czasopism rozstawionych w obszarach z wolnym dostępem do półek według Klasyfikacji Biblioteki Kongresu;
– 1 350 000 książek i czasopism w magazynie zamkniętym z możliwością zamówienia do czytelni […];
– 16 wypożyczonych komputerów z dostępem do Internetu i z oprogramowaniem EasyPAC dla zapewnienia dostępu do katalogów bibliotek VTLS w Polsce, w tym katalogu bibliotek UW;
– około 300 miejsc pracy, tak zwanych celek, wbudowanych w ciągi regałów w wolnym dostępie, a także 20 pierwszych stołów w czytelni;
– 6 […] informatorów dziedzinowych – bibliotekarzy odpowiedzialnych za zbiory w wolnym dostępie, podzielone na 8 szerokich dziedzin zgodnie z KBK, pracujących przy tymczasowo zaaranżowanych stanowiskach pracy;
– tymczasowy, lecz graficznie zgodny z projektem system informacji wizualnej i aktualny zestaw materiałów informacyjnych prowadzących po Bibliotece…
Tak zaczynaliśmy na ul. Dobrej. A dwudziestoletnia historia funkcjonowania BUW na Powiślu potwierdza, że Biblioteka to dobrze zorganizowana społeczność otwarta na wszelakie zmiany… Spróbujmy zatem przyjrzeć się ofercie usług bibliotecznych i jej przeobrażeniom:
zdjęcia: Dorota Bocian
- AKCJA ZAPISÓW studentów 1 roku. Kiedyś kolejka do zapisów spektakularnie ciągnęła się przez cały hol katalogowy lub uliczkę (w zależności od usytuowania tymczasowego stanowiska zapisów). Dzięki wprowadzeniu zapisów online w październiku 2008 r., każdy student i pracownik UW posiadający konto w USOSie może przypisać swojej legitymacji studenckiej / pracowniczej funkcję karty bibliotecznej.
- BIBLIOMETRIA – została standardową usługą biblioteczną od około 2008 roku; początkowo jednak była jedynie doraźną i niesformalizowaną pomocą przy analizowaniu cytowań pracowników naukowych. Obecnie jest w stałej ofercie naszych usług i cieszy się dużym zainteresowaniem pracowników naukowych UW.
- BIBLIOWAWA, czyli wspólna karta biblioteczna dla studentów siedmiu warszawskich uczelni. Pomysł pojawił się w 2015 r., a ostatecznie został wdrożony w 2017 r. Dzięki usłudze BiblioWawa studenci i pracownicy uczelni biorących udział w projekcie mogą osobiście wypożyczać książki w partnerskich bibliotekach bez konieczności korzystania z wypożyczalni międzybibliotecznej.
- BUW DLA SÓW – ta popularna wśród studentów (nie tylko UW) akcja została zainaugurowana w styczniu 2010 r. BUW był pierwszą biblioteką w Polsce, która w czasie sesji egzaminacyjnej otworzyła swoje podwoje na całą noc (do 5.00 rano). Akcja okazała się sukcesem, także medialnym. Od 10 lat kolejne roczniki studentów spędzają czasem bezsenne ;), przedegzaminacyjne noce na ul. Dobrej.
- BUWIALNIA, otwarta w 2015 r., to przytulna czytelnia dla osób z małymi dziećmi, które chciałyby popracować w bibliotece, nie rozstając się ze swoimi podopiecznymi.
- CZAS pracy Biblioteki – zgodnie ze światowymi trendami, jest konsekwentnie wydłużany. W czasie zajęć akademickich BUW jest czynny aż 87 godzin tygodniowo! W 2019 r. w czasie wakacji, na prośbę studentów, Biblioteka pozostaje otwarta przez cały dzień (od godz. 9.00 do 21.00), częściowo w trybie bezobsługowym. Wydaje się, że ten pilotażowy projekt sprawdził się w naszych warunkach i bezobsługowy tryb funkcjonowania biblioteki wpisze się na stałe do naszej oferty.
- CZAT z bibliotekarzem. Pierwsza usługa Zapytaj bibliotekarza pojawiła się na stronie BUW już w 2011 r., ale był to tylko formularz kontaktowy dostępny na stronie www. W maju 2015 r. uruchomiliśmy odbywający się w czasie realnym czat Zapytaj nas on-line. Obsługują go pracownicy Informatorium. Ale to nie wszystko, czatujemy z użytkownikami (o każdej porze dnia i nocy) również w komunikatorze Messenger, powiązanym z kontem BUW na Facebooku.
- CZYTNIK KART bibliotecznych, który został zainstalowany przy wejściu głównym w 2006 r. przypomina użytkownikom, że karta straciła ważność, a dla nas zlicza, ile osób wchodzi codziennie do BUW.
- E-BUW, czyli cyfrowa biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego. Prace nad jej utworzeniem rozpoczęły się w 2007 r. W zamyśle twórców, e-bUW ma gromadzić cyfrowe wersje najcenniejszych zbiorów specjalnych BUW i bibliotek wydziałowych, a także dokumenty historyczne UW i BUW. Część dokumentów została poddana procesowi OCR, aby ułatwić przeszukiwanie treści i nawigację po tekstach. W 2019 r. zobaczymy e-bUW w zupełnie nowej odsłonie.
- E-ZBIORY to narzędzie pracy, bez którego trudno obyć się współczesnym naukowcom. Od lat wzrastają zarówno wydatki na zakup kolejnych zbiorów elektronicznych, jak i liczba osób z nich korzystających. 20 lat temu kolekcje zbiorów elektronicznych dopiero raczkowały i były dostępne głównie na miejscu w bibliotece (na CD-romach).
- HASŁO DO KONTA BIBLIOTECZNEGO – dużym ułatwieniem dla czytelników jest, wprowadzona w 2008 r., możliwość samodzielnej zmiany hasła do konta.
- INFORMACJA jako usługa biblioteczna. Jeszcze 20, a nawet 10 lat temu informacja o bibliotece i jej zbiorach była przekazywana głownie w formie papierowych ulotek. Rewolucja internetowa i rozwój mediów społecznościowych spowodowały zmianę kanałów komunikacyjnych. Dziś informacji o BUW warto szukać przede wszystkim na stronie www, na Facebooku i na Instagramie.
- INFORMATYCY wspierający czytelników. Udostępnienie sieci WiFi na terenie Wolnego Dostępu umożliwiło użytkownikom pracę na własnych komputerach. Już w 2006 r. wprowadziliśmy dyżury informatyków (poniedziałki – piątki w godzinach pracy Biblioteki, a w weekendy telefonicznie), którzy pomagają w awaryjnych sytuacjach.
- INTERAKTYWNE PLANY BUW – umożliwiają orientację w skomplikowanej przestrzeni BUW. Usługa została uruchomiona w październiku 2010 r., a obecnie pracujemy nad udostępnieniem na stronie www ich nowej generacji.
- KABINY PRACY INDYWIDUALNEJ dla studentów i pracowników naukowych UW. Początkowo udostępnialiśmy tylko kabiny znajdujące się nad Czytelnią Ogólną. W 2008 r. przygotowaliśmy osobne kabiny dla studentów. Dziś udostępniamy 4 pokoje 🙂 dla studentów i 20 dla pracowników naukowych.
- KINDLE, 200 sztuk czytników podarowanych (w 2016 r.) przez producenta na dwustulecie BUW były w 2017 r. największym takim zbiorem udostępnianym w warszawskich (a może i polskich) bibliotekach.
- KOMPUTERY są stałym elementem wyposażenia bibliotecznego, ale na przestrzeni lat ulegały wszelakim wymianom i unowocześnieniom. Pierwsze buwowskie komputery… były wypożyczone. W następnych latach komputerów powoli przybywało (np. w 2002 r. BUW pozyskał dwa [!] nowe komputery). W 2001 r. pojawił się sprzęt komputerowy przeznaczony do obsługi osób niepełnosprawnych. Ciekawostką może być również fakt, że początkowo nie było potrzeby posiadania loginu i hasła do komputerów. Zmiana zaszła w 2006 r. Obowiązek rejestrowania się użytkowników był następstwem wzmożonego zainteresowania Internetem. Odtąd jedynie osoby posiadające ważne konto biblioteczne i hasło mogły korzystać w BUW z bezpłatnego podłączenia do sieci. Czas pracy na komputerach BUW z dostępem do internetu ograniczyliśmy wtedy do 45 minut dziennie (z możliwością przedłużenia po wcześniejszym zgłoszeniu w Informatorium). Stopniowo znosimy ograniczenia czasowe, wobec spadku zainteresowania naszymi komputerami stacjonarnymi.
- KATALOG ONLINE BIBLIOTEK UW – ściśle związany z Katalogiem Zbiorów Polskich Bibliotek Naukowych NUKAT, udostępnia informację o zbiorach BUW i bibliotek wydziałowych. Na samym początku był dostępny poprzez interfejs Chameleon. Dokładnie 1 września 2014 r. Katalog online bibliotek UW zaczął działać na oprogramowaniu Chamo. Katalog wzbogacił się o nowe funkcje m.in.: fasety ograniczające wyniki wyszukiwania, tagowanie, ocenianie, wersja mobilna, a także historia konta i historia wyszukiwań w danej sesji.
- KSIĘGOZBIÓR DYDAKTYCZNY. Pojawienie się księgozbioru w Wolnym Dostępie w 2002 r. oznaczało ogromną zmianę w systemie udostępniania zbiorów i zdecydowanie ułatwiło czytelnikom korzystanie z podręcznej, wieloegzemplarzowej literatury naukowej. Początkowo był udostępniany tylko studentom UW, dziś wypożyczać go może każdy, kto posiada odpowiednie uprawnienia.
- MEDIA SPOŁECZNOŚCIOWE. BUW od 10 lat jest obecny na Facebooku, a od prawie czterech lat na Instagramie. Od 2014 r. prowadzimy własny blog. Chcemy być tam, gdzie są nasi użytkownicy, czyli w Internecie. Nowe media służą do informowania o naszych usługach, organizowanych przez nas wydarzeniach, o nadzwyczajnych zmianach w organizacji pracy Biblioteki. Z drugiej strony, umieszczane w mediach społecznościowych opinie o instytucji pozwalają nam spojrzeć na BUW oczami zewnętrznych użytkowników. Taka zmiana perspektywy jest nam potrzebna. Bezlitosną krytykę można odebrać jako podpowiedź co należy zmienić, a pozytywne opinie utwierdzają nas w przekonaniu o słuszności naszych wyborów.
- MULTIWYSZUKIWARKA EDS, czyli narzędzie do przeszukiwania e-zasobów bibliotek UW. Testowanie swojej multiwyszukiwarki (jeszcze w fazie jej opracowywania) firma EBSCO zaproponowała BUW jako jedynej instytucji w Polsce. Prace rozpoczęły się w 2009 r. W efekcie powstał produkt, który w kwietniu 2011 r. został udostępniony do testowania użytkownikom na stronie głównej BUW. Okazał się na tyle przydatny, że zmodernizowanej przez lata multiwyszukiwarki używamy do dziś.
- PŁATNOŚĆ (tylko) KARTĄ, czyli kolejna duża zmiana w BUW. Od 2017 r. idąc do biblioteki, portfel wypchany pieniędzmi można zostawić w domu. Opłaty za kartę biblioteczną i za przetrzymanie książek można uiścić bezgotówkowo.
- REPOZYTORIUM UW. Powstało w 2012 r. aby promować dorobek naukowy naszej uczelni. Dziś mamy w kolekcji ponad 2000 najnowszych doktoratów, z którymi można się zapoznać na stronie repozytorium, albo na miejscu w Czytelni Ogólnej.
- REWERSY, czyli papierowe formularze służące do zamówień książek i czasopism z magazynu, były używane w bibliotekach chyba od zawsze. Czasem trzeba ich było (ręcznie) wypełnić nawet kilkanaście! Ostatecznie, z pewną obawą z naszej strony, zostały wycofane w 2015 r. Zamiast nich zaproponowaliśmy użytkownikom wypełnianie formularza online, bezpośrednio z katalogu bibliotecznego. Obawy okazały się niepotrzebne. Ta rewolucja była zupełnie bezkrwawa i dziś już chyba prawie nikt nie chciałby wrócić do ręcznego przepisywania na rewersy sygnatur, autorów i tytułów upragnionych książek.
- SAMOOBSŁUGOWE SZAFKI dla czytelników (dokładnie 200) ustawiliśmy w obu szatniach w 2002 r. Zmniejszyło to wydatnie natężenie kolejek do szatni.
- SELFCZEKI, czyli dobra zmiana w sposobie wypożyczania zbiorów. Samoobsługowe maszyny, służące do wypożyczania i zwracania książek stanęły w BUW w 2018 r. Dzięki nim mogliśmy się odważyć na bezobsługowe udostępnienie czytelnikom biblioteki w czasie wakacji 2019 r.
- STANOWISKO OBSŁUGI UŻYTKOWNIKA ZAGRANICZNEGO. Stały wzrost liczby studentów zagranicznych na UW (głównie studentów z programu Erasmus+), uczestniczących w szkoleniach bibliotecznych oraz korzystających z usług BUW, było impulsem do stworzenia stanowiska obsługi użytkownika zagranicznego w OUIS. Fachowa pomoc biblioteczna udzielana w jęz. angielskim uratowała już niejednego zagubionego studenta.
- STRONA WWW to swoiste centrum informacji o Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Najwcześniejsza wersja strony BUW, którą można znaleźć w internetowym archiwum (Wayback Machine) datuje się na 12 grudnia 1998 roku! Strona była wielokrotnie przebudowywana by nadążyć za rozwojem technologicznym. Najważniejsze zmiany layoutu dokonały się w 2007 r. i 2017 r.
- SZKOLENIA BIBLIOTECZNE dla studentów I roku. Niezbędne. Bez nich nasza książnica jest wielkim i skomplikowanym labiryntem. 🙂 Dosyć szybko, bo już w 2003 roku, studenci mogli skorzystać z pierwszej wersji on-line przysposobienia bibliotecznego.
- SZKOLENIA DZIEDZINOWE, czyli pogłębianie wiedzy. Pierwsze szkolenie dziedzinowe odbyło się w 2007 r. Było to szkolenie z baz prawniczych dla studentów WPiA UW. Od 2014 r. BUW oferuje cały pakiet szkoleń wielodziedzinowych ze źródeł informacji, e-zasobów, menedżerów bibliografii, prawa autorskiego, edytora tekstu, publikowania naukowego, czy bibliometrii. Nasza oferta jest cały czas poszerzana.
- ZAKUP DECYZJĄ CZYTELNIKA, czyli od 2018 r. to czytelnicy decydują o zakupach części e-książek, ale za nie nie płacą. 😉 Tytuły pozycji można znaleźć poprzez Multiwyszukiwarkę. Wcześniej (już od 2010 r.) oferowaliśmy usługę ZAPROPONUJ DO ZBIORÓW. Książki potrzebne naszym użytkownikom można było zgłaszać przez formularz dostępny na stronie BUW.
Przez dwa dziesięciolecia zmieniło się w BUWie wiele, a ewolucja serwisów bibliotecznych zawsze wynikała z rosnących potrzeb użytkowników. Wielu zmian niepotrzebnie się baliśmy. Na pewno jest jeszcze sporo do zrobienia, bo nic nie stoi w miejscu, także biblioteki. Zdajemy sobie także sprawę z tego, że przedstawioną listę usług świadczonych przez BUW z pewnością można byłoby jeszcze rozwinąć. Nasz subiektywny tekst odzwierciedla jedynie punkt widzenia bibliotekarzy pracujących na co dzień z czytelnikami. Dlatego też ciekawe jesteśmy Państwa komentarzy na temat ewolucji usług oferowanych przez BUW. A może pokuszą się Państwo i stworzą własną listę serwisów bibliotecznych, które poddały się mniejszym lub większym reformom? Zapraszamy do dyskusji. 🙂
Dorota Bocian i Anna Książczak-Gronowska, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń