Sesja naukowa The State of Art of Image Recognition [Rozpoznawanie obrazu – stan wiedzy i możliwości badawcze], która odbyła się w Londynie 25 czerwca, została zorganizowana przez LIBER Forum for Digital Cultural Heritage, przy współudziale CERL. Przewodniczącą LIBER Forum jest dr Claudia Fabian z BSB w Monachium, która równocześnie aktywnie uczestniczy w CERL Coordinating Committee. Obrady odbywały się w Senate House, tuż przed oficjalnym rozpoczęciem dorocznej konferencji LIBER.
Pierwszy referat wygłosił Giuseppe Amato (Using image recognition for cultural heritage. The EAGLE project experience) z Information Science and Technologies Institute w Pizie. Autor scharakteryzował portal EAGLE (European network of Ancient Greek and Latin Epigraphy), zawierający kolekcję zdigitalizowanych lub sfotografowanych inskrypcji z bibliotek, muzeów, archiwów i obiektów architektonicznych, zlinkowaną z The European Digital Library czyli znaną nam Europeaną. Programem skanowania objęto już ok. 80% zachowanych inskrypcji z obszaru kulturowego grecko-rzymskiego, które udostępniono na przyjaznej dla użytkownika platformie, dostępnej zarówno dla naukowców, jak i szerokiej publiczności, w tym turystów. Aby zwiększyć atrakcyjność i wykorzystanie tych zasobów, EAGLE opracowała aplikację mobilną umożliwiającą uzyskanie wiadomości o inskrypcjach, które w danej chwili są przez odbiorcę oglądane. System rozpoznawania obrazu przez smartfon lub tablet zastosowany do identyfikacji napisów, umożliwia dotarcie do informacji o danym obiekcie i zapoznanie się z treścią inskrypcji. W dalszej części prezentacji Amato przekonywał, że zwiedzając Toskanię nie będzie już potrzeby korzystania z drukowanych przewodników. Ułatwia to wdrażany od kilku lat program Visual Toscana. Wystarczy, że skierujemy smartfon lub tablet w stronę interesującego nas obiektu, automatycznie otrzymamy potrzebne nam informacje. W przyszłości będziemy mogli zaopatrzyć się w specjalne okulary, które będą pełnić podobną funkcję.
Trzy kolejne prezentacje dotyczyły projektów opracowanych i wdrażanych w bibliotekach naukowych. Wyszukiwanie przez podobieństwo – tak można ogólnie określić program rozpoczęty w 2012 r. w Bibliotece Państwowej w Monachium. Thomas Wolf (Image recognition and image similarity: A different approach for accessing large scale digital collections) przedstawił możliwości rozpoznawania i wyszukiwania obrazów w repozytorium zawierającym ok. 50 mln skanów z 1 mln dzieł wydanych od VIII do XX w. Biblioteka monachijska planuje zakończenie skanowania całości zbiorów historycznych w 2016 r. Powstało zatem pytanie, co dalej można zrobić z tak ogromnym potencjałem badawczym, nie w pełni dotąd wykorzystywanym. Program umożliwia rozpoznawanie i identyfikację obrazu, w tym iluminacji, inicjałów i miniatur w rękopisach, rysunków, map, rycin drzeworytowych i miedziorytowych, fotografii w czasopismach, itp. Możemy odseparować ilustrację lub jej fragment od tekstu i odszukać podobne obrazy w całej kolekcji. Dowiemy się wówczas, w których drukach wykorzystano te same drzeworyty, które motywy dekoracyjne były powielane przez innych rytowników, itp. Do każdej ilustracji opracowano deskryptory – możemy wyszukiwać m.in. przez podobny kształt postaci, ubioru, kolor, herb lub jego elementy, podobne tło a nawet ustawienie stóp, np. „four legs on the ground”. Dotychczas opracowano i udostępniono ok. 85 tys. jednostek.
System ułatwia także porównanie lub identyfikację ilustracji nieznanego pochodzenia z własnych zbiorów. Dostęp do bazy pod adresami: http://bildsuche.digitale-sammlungen.de/ lub http://bildsuche.bavarikon.de/
Matthieu Bonicel z Biblioteki Narodowej w Paryżu przybliżył projekty z zakresu wyszukiwania obrazu, prowadzone i planowane w macierzystej instytucji (Using images in Digital humanities: current projects at BnF and in Biblissima). Repozytorium cyfrowe Gallica (w nowej wersji) zapewnia obecnie dostęp do ilustracji, kartoteki terminów ujednoliconych oraz opisów bibliograficznych ok. 20.000 rękopisów. Bonicel poinformował, że 15 czerwca, z inicjatywy dyrektorów kilkunastu dużych bibliotek europejskich i amerykańskich, powołano konsorcjum pod nazwą International Image Interoperability Framework (IIIF, http://iiif.io/news/2015/06/17/iiif-consortium/). Na świecie powstaje obecnie wiele projektów, których celem jest zarządzanie i udostępnianie ilustracji (obrazów) w repozytoriach cyfrowych. Zdaniem członków Konsorcjum, otwarty dostęp do zasobów graficznych jest podstawą rozwoju badań i przekazywania wiedzy z zakresu dziedzictwa kulturowego. Należy więc zadbać o to aby zastosowane rozwiązania techniczne były kompatybilne a dostęp do baz otwarty bez ograniczeń dla wszystkich użytkowników.
Ciekawym fragmentem kolekcji Biblioteki Bodlejańskiej w Oksfordzie są afisze ballad wystawianych na ulicach lub w pubach miast brytyjskich od XVI do XVIII w. Referat o tej szczególnej kategorii druków ulotnych (Oxford Broadsheets) wygłosił Giles Bergel z uniwersytetu w Oksfordzie. W Bodleian Library zachowało się jedynie 34 tys. jednostek z prawdopodobnie ponad miliona druków, wydanych na przestrzeni trzech wieków. Afisze zawierały ilustracje wykonane techniką drzeworytu, poezję liryczną oraz tytuły popularnych melodii, które następnie były odtwarzane, śpiewane i czytane. Drukowane jednostronnie, informowały publiczność o mającym się odbyć wydarzeniu. W latach 1995-99 kolekcję zeskanowano, uzupełniono o indeksy opracowane w systemie ICONOCLASS i udostępniono online. Referent zaprezentował narzędzie do wizualizacji i wyszukiwania ilustracji w tej bazie (the Bodleian Ballads ImageMatch http://ballads.bodleian.ox.ac.uk/). Przy użyciu tego programu można prześledzić, które drzeworyty odbijano wielokrotnie i jakie wzory były kopiowane przez innych rzemieślników w okresie, kiedy w Europie nie było formalnej ochrony praw autorskich. Więcej informacji o projekcie można przeczytać w artykule dostępnym pod adresem http://library.ifla.org/209/1/202-bergel-en.pdf .
Celem referatu Matilde Malaspiny (Early printed illustrations of Aesopian texts. An analysis within the ‘15thcentury Booktrade Project’) z uniwersytetu w Oksfordzie było prześledzenie zawartości ilustracyjnej w tekstach Aesopusa (ok. 620-ok.560 p.n.e.), opublikowanych kilkakrotnie w Wenecji w XV w., przez różnych drukarzy. Praca ta powstała jako część projektu 15cBOOKTRADE (http://www.mod-langs.ox.ac.uk/research/15cBooktrade/), finansowanego z grantu europejskiego, opracowywanego przy współudziale specjalistów z Włoch, Niemiec, Francji i innych krajów. Uzyskane wyniki pomogą odtworzyć praktyczne sposoby prowadzenia firmy, poznać relacje handlowe pomiędzy drukarzami, przepływ i ponowne wykorzystanie drzeworytów, powielanie podobnych wzorów przez różnych rytowników, itp. Jednym z zadań grantu jest opracowanie indeksu przedmiotowego do elektronicznego katalogu inkunabułów, Incunabula Short Title Catalogue (ISCT), który jest podstawową bazą informacyjną w tym projekcie.
Sesję zakończyła prezentacja Vlada Atanasiu (Document and library visualization) z uniwersytetu we Fribourgu, który przedstawił fizyczną strukturę wizualizacji dokumentu zawierającego tekst i ilustracje w programie Crystal.
Wszystkie prezentacje są dostępne na stronie http://www.cerl.org/services/seminars/dchforum2015seminar
Czerwcowa sesja LIBER Forum wykazała dynamiczny rozwój projektów, których celem jest wyszukiwanie i prezentacja materiału ilustracyjnego (miniatur, iluminacji, rysunków, rycin, ozdobnych ramek tytułowych, inicjałów, fotografii, itd.) w rękopisach, książkach drukowanych, czasopismach, drukach ulotnych i w innych skanowanych dokumentach bibliotecznych i archiwalnych, a także obiektów architektonicznych lub ich fragmentów. Dzięki odpowiednim programom skanowane pliki mogą być wykorzystywane na wiele nowych sposobów, nie tylko do prostego odczytu tekstu.
Marianna Czapnik, Gabinet Starych Druków