Tegoroczny Kongres IFLA odbył się po dwuletniej przerwie spowodowanej bojkotem Dubaju jako organizatora wydarzenia w 2024 r. (pisałyśmy o tym w 2023 r.). Tradycyjnie postarałyśmy się, aby nasz udział w Kongresie był jak najbardziej aktywny, a BUW była na nim widoczna. Poza pracą w komitetach sterujących sekcji IFLA (Zuza – Library Theory and Research, Zu – Reference and Information Services oraz LGBTQ+ Matters) ponownie byłyśmy wolontariuszkami. Zuza wystąpiła też z referatem podczas sesji poświęconej otwartej nauce.
Na czym polega praca wolontariuszek? Pisałyśmy o tym w relacji z 88. Kongresu.
W tym roku kongresowe statystyki uczestnictwa są niższe niż zazwyczaj, ale nadal imponujące – 1700 delegatek i delegatów ze 114 krajów, w tym wyjątkowo dużo, bo aż 452. przedstawicielki i przedstawiciele Kazachstanu. To zapewne te osoby wpłynęły na największy od lat procent kongresowych pierwszorocznych, czyli tzw. newcomers.
Najważniejsze kongresowe sesje były transmitowane na żywo, a nagrania są dostępne na youtube’owym kanale IFLA WLIC 2025. Warto obejrzeć ceremonię otwarcia, chociażby dla muzycznych popisów kazachskich zespołów, oraz wideo podsumowujące kilka dni Kongresu – w niecałe trzy minuty można poczuć różnorodność, wielokulturowość i po prostu rozmach tego najważniejszego wydarzenia dla bibliotekarek i bibliotekarzy z całego świata.
W naszej dwuodcinkowej pokongresowej relacji tradycyjnie opisujemy kilka wybranych sesji kongresowych oraz wizyty w akademickich bibliotekach w Astanie.
Sesja 76: Future-Ready Libraries: Integrating AI in Information Literacy
W sesji wystąpili prelegenci z: Chin, Stanów Zjednoczonych, Niderlandów i Norwegii. Doktorant z Chin przekonywał, że warto, aby bibliotekarze pogłębiali swoje kompetencje w zakresie sztucznej inteligencji. Dzięki nim będziemy w stanie: podejść do technologii AI z nastawieniem badawczym i otwartością, uczyć się zarówno na sukcesach, jak i porażkach zastosowań AI, krytycznie oceniać informacje o AI będąc świadomymi własnych uprzedzeń, analizować rozwiązania AI z wielu perspektyw, akceptować różnorodne – nawet sprzeczne – poglądy na temat AI, formułować opinie na jej temat w oparciu o dowody i bezpośrednie doświadczenie.
Przedstawiciel norweskiej firmy Keenious, która opracowała narzędzie do wyszukiwania literatury naukowej oparte na AI, przedstawił trzy zasady etycznej pracy Keenious’a ze sztuczną inteligencją: #1: Użytkownicy pracują z materiałem źródłowym. Rola sztucznej inteligencji polega na wspieraniu i prowadzeniu użytkowników w budowaniu zrozumienia w oparciu o rzeczywisty materiał źródłowy. Użytkownik powinien zawsze mieć możliwość wglądu w źródło, z którego AI czerpie odpowiedź. #2: Użytkownik może nadpisywać i kontrolować wyszukiwania. Powinien wiedzieć dokładnie, czego dotyczyło wyszukiwanie i samodzielnie zapoznawać się z wynikami. Powinien mieć również możliwość ręcznego przejęcia kontroli nad wyszukiwaniem i jego modyfikacji. #3: Myślenie należy do użytkownika. System nie powinien nigdy „rozumować za użytkownika” ani generować tekstów z łatwymi do skopiowania cytowaniami. Należy stanowczo zabronić wszelkich form „ghostwritingu akademickiego”.
Sesja 86: Influence of Open Science in Scholarly Communication: Practical actions for librarians and other information professionals
W tej sesji, oprócz Zuzy, wystąpiły osoby reprezentujące: Włochy, Grecję, Australię, Iran oraz Irlandię.
Zuza podsumowała trzy edycje warsztatów dot. otwartej nauki dla doktorantów Sojuszu 4EU+. Z satysfakcją odpowiadała na pytania z sali, było ich niemało. To dowód, że temat dydaktyki doktorantów w zakresie szeroko pojętej otwartej nauki jest ważny i są chętni, aby korzystać z naszych doświadczeń i dobrych praktyk.
W tej sesji na uwagę zasługuje też wystąpienie z Iranu prezentujące analizę roli Festiwalu Badań i Technologii Narodowej Biblioteki i Archiwów Iranu jako narzędzia wspierającego komunikację naukową i rozwój otwartej nauki. Irański festiwal otwartej nauki łączy środowisko naukowe z decydentami, wspierając tworzenie polityk opartych na dowodach i otwartym dostępie. Prelegentka zwróciła też uwagę na wyzwania: ograniczoną infrastrukturę cyfrową w Iranie, słabą implementację wyników badań oraz niedostateczne wsparcie systemowe dla otwartej nauki w Iranie.
Prelegenci z Irlandii przedstawili irlandzką drogę do stworzenia w pełni otwartego ekosystemu badawczego z celem osiągnięcia 100% otwartego dostępu do wszystkich badań finansowanych publicznie do 2030 r. Kluczową rolę odgrywa tu National Open Research Forum (NORF), które koordynuje politykę, finansuje projekty pilotażowe i wspiera współpracę instytucji, badaczy oraz bibliotek. Ważnymi elementami są także krajowe repozytoria (np. Digital Repository of Ireland) oraz inicjatywy lokalne, takie jak: otwarte czasopisma, monografie i usługi zarządzania danymi badawczymi prowadzone przez biblioteki uniwersyteckie. Autorzy podkreślili, że irlandzki model – łączący wsparcie rządowe, działania instytucjonalne i oddolne zaangażowanie – może być inspiracją dla innych krajów, choć wymaga stabilnego finansowania i centralnej koordynacji.
Sesja 103: Media behavior and news consumption in the age of AI and digitalization
W tej sesji mogliśmy posłuchać referatów z: Indii, Indonezji, Pakistanu, RPA oraz Chin, czyli krajów, których społeczeństwa, z różnych powodów, podatne są na manipulacje informacji, podobnie jak na zachęty drapieżnych wydawców (ale akurat to nie był temat sesji). Ciekawa była prezentacja badania pakistańskiego, którego celem było zrozumienie, w jaki sposób pokolenie Z w Pakistanie wchodzi w interakcje, interpretuje i konsumuje wiadomości cyfrowe za pośrednictwem TikToka, Instagrama i YouTube. Zachowania informacyjne pokolenia Z kształtowane są przez wizualny i szybki charakter mediów społecznościowych. Biblioteki muszą wyjść poza tradycyjne programy, aby dotrzeć do młodzieży na platformach cyfrowych. Postrzegane tradycyjnie jako zaufane centra dostępu do informacji i edukacji informacyjnej, stają dziś przed wyzwaniem redefinicji swojej roli w zmieniającym się środowisku medialnym. W wystąpieniu zaproponowano także wsparcie strategiczne, jakie biblioteki mogą zapewniać młodemu pokoleniu w krytycznym podejściu do wiadomości, rozwijaniu kompetencji w zakresie mediów cyfrowych oraz pełnieniu roli aktywnych podmiotów w walce z dezinformacją. Są to: integracja edukacyjna – włączanie edukacji medialnej do programów adaptacyjnych w szkołach i na uniwersytetach; programy motywacyjne – oferowanie odznak (ang. badge) z zakresu kompetencji cyfrowych lub innych zachęt za udział; obecność w mediach społecznościowych – tworzenie przez biblioteki stron w mediach społecznościowych, które obalają fałszywe wiadomości.
Sesja 114: Navigating the Future: A Beginner’s Guide to AI Tools for Professional and Academic Success
Sesja odbyła się w formie warsztatu na temat narzędzi AI z podziałem na ich potencjalną użyteczność w pracy na uczelni. Na początek zaprezentowane zostało wspomniane już wcześniej narzędzie Keenious w wersji beta, która, według obietnic, ma dobrze radzić sobie z językami innymi niż angielski, w tym z polskim.
Szczegółowo omówione zostały funkcje Google Notebook LM, który prężnie się rozwija i reklamowany jest jako „research partner”. Podkreślono jego największą przewagę nad najbardziej popularnym Chatem GPT: Notebook pracuje wyłącznie na materiałach, które wgrywa użytkownik. Do jednego notatnika można dodać aż do 50 źródeł (przede wszystkim plików tekstowych, ale można też podlinkować np. materiał z YouTube). Notebook świetnie radzi sobie z różnymi językami, a użytkownik może wybrać, w jakim języku będzie się z nim komunikował. Narzędzie automatycznie tworzy podsumowanie, może wskazać najważniejsze punkty, podobieństwa i różnice w poszczególnych tekstach, jednak najbardziej imponująca jest opcja stworzenia podcastu. Można wygenerować nagranie, w którym dwa głosy w łudząco naturalny sposób prowadzą rozmowę na tematy poruszone we wgranych przez nas źródłach. Co więcej, w angielskiej wersji językowej od niedawna pojawiła się opcja włączenia się do tej rozmowy. Możemy na żywo zadawać pytania, a Notebook błyskawicznie odpowie nam „ludzkim głosem” na podstawie danych, które mu wgraliśmy.
Inne ciekawe narzędzia, które zostały wspomniane, a mogą być warte uwagi to:
- poszukiwanie literatury: Semantic Scholar, OpenRead, SciSpace, Scinito, Dimensions, Scite,
- przegląd literatury: Litmaps, Research Rabbit, Connected Papers,
- analiza treści: Elicit, scienceOS, Consensus, ChatPDF, Scholarcy,
- alternatywne narzędzie wyszukiwawcze: 2DSearch,
- tworzenie krótkich filmików i animowanych prezentacji: Lumen5.
Sesja 117: Issues and successes related to LGBTQ+ services in libraries
Na początek warto wspomnieć, że organizująca tę sesję LGBTQ Users SIG (czyli Special Interest Group), z którą aktywnie współpracuje Zu, od tegorocznego kongresu została oficjalnie przekształcona w sekcję o nazwie LGBTQ+ Matters. To duże wyróżnienie dla dotychczasowej, ponad dwunastoletniej, pracy osób związanych z SIG, pokazuje, że dla zarządu IFLA kwestie LGBTQ+ są ważne. Przekształcenie w sekcję w profesjonalnej strukturze IFLA to nie tylko prestiż, ale też zdecydowanie większe realne możliwości działania i siła przebicia.
Sesja pokazała dużą różnorodność w podejściu do tematu usług bibliotecznych dla queerowych społeczności, w zależności od kraju i możliwości konkretnych instytucji.
Pierwsze wystąpienie dotyczyło autorskiego projektu poświęconego historii mówionej filipińskich bibliotekarzy ze społeczności LGBTQ+ (autor prezentował na kongresie także plakat o swoim przedsięwzięciu).
Prelegentki z Biblioteki Narodowej Indonezji opowiedziały o Queerowym Archiwum Indonezji oraz cenzurze kolekcji LGBTQ+ w samej Bibliotece Narodowej. Indonezja wciąż zmaga się z problemami homo- i transfobii, które obecne są nawet w oficjalnych wytycznych dotyczących gromadzenia zbiorów. Słuchacze dowiedzieli się m. in., że projekty dotyczące kwestii LGBTQ+, takie jak Queerowe Archiwum, aby funkcjonować w Indonezji, muszą mieć wsparcie z zewnętrznych organizacji (ze stawianiem stron na zagranicznych serwerach włącznie).
Odmienne doświadczenia zaprezentował bibliotekarz akademicki z Uniwersytetu w Toronto, który przez rok prowadził swoje pilotażowe badanie, współpracując z miejską biblioteką publiczną i osobami ze społeczności czarnych trans kobiet w kryzysie bezdomności w Toronto. Jak sam podkreślił, jako biały cispłciowy mężczyzna, nie wyobrażał sobie, by w trakcie swojej pracy naukowej nie oddać głosu samym zainteresowanym. W dotarciu do nich pomogła mu właśnie biblioteka publiczna, która służyła jako łącznik między badaczem a grupą przez niego badaną.
Ostatnie wystąpienie pokazało uczestnikom sesji, jak zróżnicowane i otwarte mogą być działania prowadzone przez Bibliotekę im. Nélidy Piñon przy Instytucie Cervantesa w Rio de Janeiro. Brazylia znajduje się w światowej czołówce, jeśli chodzi o równość praw osób LGBTQ+, a społeczeństwo brazylijskie należy do wyjątkowo otwartych i tolerancyjnych. Niektóre omówione inicjatywy, jak np. czytanie queerowej poezji, spotkania z autorami książek dla dzieci poruszających tematykę tożsamości płciowej, występy drag queens czy specjalnie wynajęty bus oferujący darmowe badania na HIV i inne choroby przenoszone drogą płciową, wydają się, zwłaszcza jak na polskie warunki, mocno abstrakcyjne.
Sesja 123: LIS and Ethical AI: deliberations on research, Scholarly Publishing, Teaching and in Libraries and Information Centers Innovative and future-ready: using AI as a tool
W czasie tej sesji omawiano etyczne wyzwania, jakie stoją przed szkolnictwem wyższym, a zwłaszcza bibliotekami akademickimi. Poza stricte bibliotekarską, przedstawiono również perspektywę redaktorów uniwersyteckich czasopism naukowych. We wszystkich wystąpieniach bardzo mocno wybrzmiała konieczność strategicznego planowania procesu wdrażania AI, z naciskiem na ocenę dostępnej infrastruktury i szkolenie pracowników. Mając na uwadze obawy dotyczące kwestii etycznych, w tym akademickiej uczciwości, priorytetem dla uczelni powinno być opracowywanie odpowiednich wytycznych skupiających się na odpowiedzialnym i etycznym wykorzystaniu AI. Prelegenci podkreślali też potrzebę otwartej dyskusji, aby pomóc pracownikom i studentom poruszać się w szybko zmieniającym się krajobrazie AI.
Sesja 134: IFLA President’s Session: Stronger, Bolder, Together
Sesja panelowa prowadzona przez ustępującą Przewodniczącą IFLA, Australijkę Vicky McDonald, zatytułowana Silniejsi, Odważniejsi, Razem, dotyczyła z jednej strony kształtowaniu umiejętności opowiadania o sukcesach bibliotek, a z drugiej – umacnianiu osób pracujących w bibliotekach, aby były odważniejsze, czuły się bezpiecznie w swoim miejscu pracy i miały zapewnioną wolność wypowiedzi. Pracownicy potrzebują przestrzeni do rozpoznania swojej siły i kompetencji. To też element tzw. dobrostanu w miejscu pracy. Dobrze, że ten temat pojawia się także w kontekście pracy w bibliotece.
Sesja 153: Collecting in a Digital World: Inclusivity and Sustainability
Podczas sesji przedstawiono globalne inicjatywy, które podkreślają znaczenie zasady „nic o nas bez nas” – czyli współtworzenia, a nie tylko pozyskiwania zbiorów od różnorodnych społeczności. Prelegentka z Biblioteki Narodowej Australii zaprezentowała działania mające na celu włączanie rdzennych mieszkańców i społeczności migrantów do budowania reprezentatywnych zbiorów cyfrowych, szczególnie poprzez media społecznościowe i projekty angażujące.
Prezentacja ośrodka Center of Memory z Kosowa podkreśliła jak obywatelskie zaangażowanie i oddolne inicjatywy (np. dokumentowanie migracji i historii mówionej) mogą odbudowywać pamięć zbiorową po wojnie i traumie.
Rana Abdulrahman z Biblioteki Narodowej Kataru w poruszającym wystąpieniu przedstawiła projekt Keys to Palestine – cyfrową platformę stworzoną dla przesiedlonych Palestyńczyków, umożliwiającą dzielenie się poezją, zdjęciami, wspomnieniami i dziełami sztuki po arabsku i po angielsku. Projekt ten stał się przestrzenią pamięci, oporu i tożsamości palestyńskiej.
Pozostałe wystąpienia, m.in. z USA, Korei Południowej i Szkocji, dotyczyły takich zagadnień jak: dekolonizacja zbiorów, dokumentowanie treści born-digital (np. TikTok, komiksy, filmy), współpraca z organizacjami społecznymi, a także wyzwania związane z AI i skalą zbiorów cyfrowych. Sesja pokazała, że partycypacyjne podejście, szacunek dla różnorodności oraz otwartość na nowe formy narracji cyfrowych są dziś kluczowe w budowaniu sprawiedliwej i reprezentatywnej pamięci narodowej.
Warsztaty: Designing for Everyone: Practical Steps to Accessible Documents
Od końca czerwca br. obowiązuje w UE European Accessibility Act (EAA), czyli Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług. Karin Larsson z biblioteki publicznej w Malmö zaprezentowała podstawy tzw. universal design, czyli tworzenia dla wszystkich, tu: tworzenia cyfrowej komunikacji w bibliotece. Zwróciła uwagę na ważne podstawy: kontrast, font, prosty język, tekst alternatywny. Zaprezentowała ciekawą szwedzką stronę rządowej agencji poświęconej cyfryzacji – DIGG, która prowadzi audyty dostępności w państwowych instytucjach, w tym w bibliotekach. To ważny temat także dla BUW – wewnętrzny audyt dostępności naszej cyfrowej komunikacji na pewno by się nam przydał.
Sesja 166: President-elect’s Session: Be Bold!
Sesja panelowa prowadzona była przez Przewodniczącą-Elektkę IFLA, Kanadyjkę Leslie Weir. Hasło jej prezydencji to Be Bold! – Bądźcie odważni! Biblioteki muszą być radykalne w działaniu, aby zdobyć należne im miejsce jako liderzy i źródła wpływu. Muszą być postrzegane jako miejsca kluczowe dla sukcesu społeczności i całego społeczeństwa. Jak tego dokonać? Twórzmy doświadczenia użytkowników i nawigujmy ich po cyfrowym świecie. Ważne są innowacje społeczne, inkluzywność i elastyczne podejście do zmian. Rozwijanie kompetencji medialnych i informacyjnych – nie tylko użytkowników bibliotek, ale też własnych (w burzliwym świecie bibliotekarki i bibliotekarze muszą być uzbrojeni w kompetencyjny kompas). Podobnie jak podczas sesji prowadzonej przez ustępującą Przewodniczącą IFLA, także tutaj poruszono kwestię well being i poczucia psychicznego bezpieczeństwa osób pracujących w bibliotekach. Pracownicy muszą czuć się stabilnie, aby odważyć się proponować zmiany.
Zu Sendor, Oddział Usług Informacyjnych i Szkoleń
Zuza Wiorogórska, Pełnomocniczka ds. edukacji informacyjnej i komunikacji naukowej
